Literatur Emailuak

Madame Bovary-ren 4. emanaldia

Hamabosteroko maiztasunari jarraiki, 1856ko azaroaren 15ean eman zuen argitara La Revue de Paris aldizkariak Madame Bovary-ren laugarren emanaldia, hementxe eskaintzen dizueguna. Emanaldi honetan liburuaren II. zatiko azken hiru kapituluak, 13, 14 eta 15. atalak, publikatu zituen

Juan Ramon Jimenezi Nobel saria duela 50 urte

1956ko urrian, orain 50 urte, jaso zuen Nobel saria Juan Ramon Jimenezek. Poeta espainiarraren lanak, ordurako, irakur zitezkeen euskaraz. 1953an Bingen Ametzagak euskaratutako Platero ta biok argitaratu zen Uruguain, eta 1955ean Gabriel Arestik Euzko-Gogoan Ezerez poema euskaratu zuenetik, gerora beste hainbat poema euskaratu dituzte Nemesio Etxanizek, Juan San Martinek, Luis Mari Muxikak eta Sabin Muniategik. Platero y yo lanak ere ezagutu du beste itzulpen bat, ez osoa: Emilio Masek 31 atal euskaratu eta El Bidasoa astekarian argitaratu zituen 1956-57an. (gehiago…)

Gustave Flaubert euskaraz (Madame Bovaryren 3. emanaldia)

1856ko azaroaren 1ean plazaratu zen La Revue de Paris aldizkarian Madame Bovaryren hirugarren emanaldia, II. zatiko 8-12 atalak.

Ez dira Emma Bovaryren amodioen ingurukoak, baina, euskarara ekarritako Gustave Flauberten lan bakarrak. Trois Contes liburuko lehen narrazioa den Un coeur simple ere euskara eta plazaratu da: birritan euskaratu eta plazaratu, gainera! Bihotz apala izenburuaz, 1988an —Madame Bovary baino lehen, beraz— Kriselu argitaletxeak kaleratu zuen Karlos Santistebanek egindako itzulpena. 1996an, berriz, Erein argitaletxearen Milabidai bilduman kaleratu zuen Patxi Apalategik, Bihotz sinplea izenburuaz.

25 urte Rafael Dieste hil zela

Duela 25 urte, 1981eko urriaren 15ean, hil zen Rafael Dieste idazle galiziarra. Galiziako literaturaren berritzaileetako bat, Galizako Berpizkunde mugimenduan aritua, Espainiako II. Errepublikari atxiki eta erbestea ezagutu zuen. Dos arquivos do trasno (1926) narrazio liburua da bere lanik ezagunena. Koldo Izagirrek euskaratu zuen, Intxixuen artxibotik, eta Elkar argitaletxeak plazaratu. Osorik irakur dezakezu. (gehiago…)

Madame Bovary (bigarren emanaldia)

Madame Bovary nobelaren bigarren emanaldia 1856ko urriaren 15ean argitaratu zen La revue de Paris aldizkarian: eleberriaren bigarren zatiko 1-7 kapituluak.

“Ene Jainkoa, zergatik ezkondu ote nintzen?” errepikatzen zuen Emma Bovaryk, bere kabutan, nobelaren lehen zatian. Bigarren zati honetan “Nola aspertzen naizen!” egingo du errepika.

Gustave Flaubert bizi izan zen garaia ulertzeko, Joseba Sarrionandiak Marginalia liburuan (Elkar, 1988) idatzitako “Idazlegoa eta iraultza” artikulua irakurtzeko gomendioa egiten dizugu.

Hamabost egun barru, jarraipena.

Madame Bovary nobelak 150 urte

Gaurkoa bezalako egun batez, duela 150 urte, Gustave Flaubert-en Madame Bovary nobela zatika argitaratzen hasi zen La Revue de Paris aldizkaria. Sei emanalditan agertu zen: 1856ko urriaren 1ean eta 15ean, azaroaren 1ean eta 15ean, abenduaren 1ean eta 15ean. Orduan bezalaxe, Literatur Emailuetan zatika eta segida berean agertuko dugu Madame Bovary euskaraz, 1993an Patxi Apalategik itzulia eta Ibaizabal argitaletxeak plazaratua. Gaur lehen emanaldia ematen dugu; hamabost egun barru, jarraipena. (gehiago…)

Jim Thompson-en jaiotzaren mendeurrena

1906ko irailaren 27an, duela100 urte, jaio zen AEBetako Oklahoman Jim Thompson idazlea, eta 1977an hil. Bere herrian hasieran arrakastarik izan ez bazuen ere, genero beltzaren maisutzat hartzen da gaur egun, askoren ustez Hammett eta Chandlerren pare. Euskarara ere ekarria izan da Jim Thompsonen lana: 1.280 arima (Elkar, 1986) Xabier Olarrak euskaratua, Ihesa (Igela, 1991), Juantxo Zigandak euskaratua, eta Emakume demonioa (Elkar, 1994), Idoia Gillenea euskaratzaile duela. Azken bi hauek osorik eskaintzen dizkizugu. Udazken honetan, bestalde, Miel Anjel Elustondok itzulita, Igelak Hiltzaile bat nire baitan kaleratuko du. (gehiago…)

Nagib Mahfuzen heriotza

95 urte zituela hil da, 2006ko abuztuaren 30ean, Kairon noski, Nagib Mahfuz idazlea. XX. mendeko Egiptoko idazle eta intelektual inportantea, Mirarien karrika liburua medio ezagutu da, hein handi batean, Mendebaldean, eta batez ere 1988an Nobel saria jaso zuelako. Ipuinak idazten hasitakoa, 1947koa da Mirarien karrika, eta 50eko hamarkadakoa bere obrarik esanguratsuena, Kairoko Trilogia (Bi jauregien artean, Azukrearen kalea, Desiraren jauregia). Lehenago hasitako eleberri historikoak utzi eta arlo sozialagoko narrazioetara lerratua zen Mahfuz. Gerora beste hainbat eleberri, ipuin-bilduma eta filmetarako gidoi idatzia da literatura arabiar modernoaren aitatzat jotzen den Nagib Mahfuzek (Lapurra eta zakurrak; Miramar…). Euskaraz ere irakur daiteke. Patxi Zubizarretak ekarri du euskarara Mila eta bat gauen gauak, eta Txalapartak kaleratu 2006ko maiatzean. Mirarien karrika ere, Literatura Unibertsala bildumakoa, euskaratua du Zubizarretak, aurten argitaratuko dena.
Mila eta bat gauen gauak liburua eskaintzen dizugu.

George Bernard Shawren Candida

1856ko uztailaren 26an jaio zen George Bernard Shaw, Dublinen. Antzerki autore handia, botereari kritika egitea presente dago hala bere antzerki lanetan nola saioetan, bereziki kritika lanetan, literatura eta musika alorreko kritika lanetan. 50etik gora antzerki-lan idatzi zituen, batzuk oso arrakastatsu eta ezagunak: Alargunen etxea; Candida; Pigmalion; Patuaren gizona; Armak eta gizona; Santa Joana… 1925ean Nobel saria eman zioten. Candida obra dugu euskarara itzulia, Jon Agirrek euskaratua eta Ibaizabalek argitaratua 2002an, Literatur Unibertsala bilduman, orain osorik eskaintzen dizueguna.

Borgesen Ipuin hautatuak

1986ko ekainaren 14an hil zen, duela 20 urte, Jorge Luis Borges. XX. mendeko literaturgintzan erreferente handia, poesia, saiakera eta, batez ere, ipuingintza izan zituen lan eremu idazle argentinarrak. Ficciones, El Aleph, El libro de Arena, El hacedor… hainbat narrazio-liburu gogoangarri idatzi zituen. Literatur aldizkarietan, Maiatz-en 1985ean —Beste buruz-buruko gudua— eta Txistu & Tambolin-en 1992an —Deutsches requiem—ekarri ziren euskarara haren ipuin bi. Eta 1998an, Literatura Unibertsala bildumaren barruan, Juan Garziak bere ipuinen antologia bat euskaratu zuen, Ipuin hautatuak. Hementxe irakur ditzakezu.

Pramoedya Ananta Toer-en heriotza

“Kartzelatua, debekatua, isilarazia. Indonesia XX. mendean hartu duten okupazio japoniarrak lehenik, Herbehereetako kolonizatzaileek gero. Eta diktadurak: Sukarnorenak eta gero Suhartorenak (…).Horren aurrean zer? Erresistentzia politikoa, aske izan beharrari fideltasuna eta bokazio literarioa”. Halaxe aurkeztu zigun Jon Benitok Pramoedya Ananta Toer idazle indonesiarra, herri hark XX. mendean eman duen idazle inportanteenetako bat, bere heriotza zela-eta egindako prentsa-artikuluan. Javan jaioa 1925an, 81 urte zituela hil zen 2006ko apirilaren 30ean. 81 urte horietarik 14 preso pasatu zituen Buruko irlan, eta han idatzi Buruko Saila izenaz ezaguna den tetralogia. Hainbat hizkuntzara itzulia, euskaraz ere irakur daiteke. Txalaparta argitaletxeak Pramoedya Ananta Toerrek Bukit Duriko presondegian 1949an idatzitako Iheskaria eleberria plazaratu zuen, 1994an, Jose Emilio Txoperenak itzulia. Hementxe duzu.

Graham Greene hil zela 15 urte

1991ko apirilaren 3an hil zen, Suitzako Veveyn, Graham Greene idazlea, 1904an Ingalaterran jaioa zena. “Badirudi Graham Greeneren pertsonaiek orrialde inprimatuetatik jauzi egiten dutela, teologoei, soziologoei eta haren idazlanak irakurri dituen edonori arazoak, kezkak eta zalantzak planteatzen dizkietela” idatzi zuen haren aurkezpenean Iñaxio Lopez de Aranak. Irakurria, bederen, izan da. Eleberri askoren egilea, espiritu-gatazkaren alorrean kokatu behar dira Greeneren lan gehienak, jeneroz eskuarki espiotza-literaturan sailkatu behar badira ere —berak ere lanbide izan zuen, kazetaritza utzita—. Alor horretako lanez gain (Habanako gure gizona, Amerikar barea, Giza faktorea, Hirugarren gizona), besterik ere badu (Agintea eta Aintza, Auziaren muina). Euskarara bi eleberri ditu ekarriak: Iñaki Ibañezek Hirugarren gizona euskaratu zuen 1988an, eta Elkar argitaletxearekin plazaratu; eta Iñaxio Lopez de Aranak Giza faktorea euskaratu zuen Literatura Unibertsala bildumarako, Ibaizabalek plazaratua 1997an. Biak eskaintzen dizkizugu osorik.

Stanislaw Lem-em heriotza eta Izarretako bitakora

1921ean Lvoven (gaur egun Ukraina) jaioa, 2006ko martxoaren 27an hil da Stanislaw Lem, XX. mendeko idazle poloniar garrantzitsua eta zientzia fikzioaren alorrean mundu mailako maisuetako bat. Generoaren baitan literarioenetakoa kontsideratua, bere lanetan osagai zientifikoaz haratagoko arazo, kezka eta gogoetak izan zituen idazgai, filosofiaz blaituz bere narrazioak. Solaris da bere lanik ezagunena, baina beste hainbat eleberri eta ipuin idatzi zituen: Fiasko, Ziberiada, Transfigurazioaren ospitalea, Garaitezina, Futurologia kongresua…. Euskaraz ere irakur daiteke haren lanik. 1998. urtean Maskarada taldeak Izarretako Bitakora bakarrizketa taularatu zuen, Stanislaw Lem-en testua oinarri duen antzezlana. Teatro testuak batzen dituen gunean irakur dezakezu.

Bakarkako isolamendua

Duela 50 urte, 1956ko martxoan, aldarrikatu zuen Marokok independentzia. Europara erbesteratutakoen arazoak, hala ere, urte gehiago ditu, eta ez du independentziarik lortu. Erbeste honen testigantza aparta eskaini zuen Tahar Ben Jelloun idazleak Bakarkako isolamendua lanean. “Erbestea, hori bilo luzeko eta begi beltz handitako estuasuna! Begi handi horietan zehar ibili naiz; horien ertzean bizi izan naiz, betile eta malkoaren artean. Bidaiak egin ditut begirada hutsetan (hustuetan) eta ustezkoak su hartu zuen egunean geratu nintzen. Luzea da esateko. Gogorra da kontatzeko.
Ez galdetu zergatik nagoen hemen lur irmo eta berriro suntsituan. Hartu nire eskua eta pasa ezazu zure titien gainetik, zure sabelaren gainetik, zure sexuaren azal epelaren gainetik. Nire herria esku honena da. Har itzazu atzamarrak ahoan eta dastatu nire lurraren gatza.” Bego Montoriok euskaratua, Susa argitaletxeak kaleratu zuen 1990ean. Osorik eskaintzen dizugu orain.

Frederic Mistral eta Mireio

1830ean jaio zen Maianon (Maillane, frantsesez). Zuzenbide ikasketak egin eta gero, Joseph Roumanille poetaren eraginpean eta lankidetzan, Okzitaniaren eta okzitanieraren sustatzaile eta eragile nagusiena bilakatu zen, kultura okzitanoaren berpizkunderako sortutako Felibrige mugimenduaren bitartez. Lan politiko eta sozial honekin batera, literatur lana da handia. Okzitanieraren berreskurapena lortu zuen (ortografia klasikoa ere aldtuz), 1904an Literatura Nobel saria erdietsiz. Bere lehen lan nagusia, Mireio (1859), urte askoren fruitua da. Vincen (Bikendi) eta Mireioren (Mireio) arteko amodioen kontaketa, poema liriko luze ederra. XIX. mende amaierako eta batez ere XX. mende hasierako euskal kultur mugimenduan erreferente oso inportantea izan zen Frederic Mistral, okzitaniera “goien gradora” igotzen egindako lanagatik. Nikolas Ormaetxea Orixe-k Mireio euskaratu zuen, eta Klasikoen Gordailuan osorik irakur daiteke, egileari buruzko aurkezpen eta guzti. Magali poemaren itzultzaile gisa ere ageri da Orixe hainbat katalogotan, baina berau Mireio obran agertzen den kantua da.
Orixeren itzulpenez gain, Santi Onaindiak ere euskaratuak ditu, Olerti aldizkarian, hainbat poema. Bertso eta Olerkien Hemerotekan irakur daitezke denak. (gehiago…)