Eka
24
09
News Letter aldizkarian 1881ean hasi eta 1906 bitartean Ambrose Bierce satirikoak idatzitakoen bilduma bat da Deabruaren Hiztegia, 1911n argitaratua. San Franciscoko gizonik gaiztoena deitzen zioten Bierceri bere idatziengatik. Liburu honetan aurkituko dituzu hitzen definizioak, epigramak, istorio laburrak, hitz jokoak, pasadizoak, bertsozkoak… Xabier Olarrak 2000. urtean euskaratuak. Adibidez, editore hitza honela azaltzen du: “Zentsore biziki bertutetsua, baina hain bihotz onekoa oro har, non besteren bertuteak eta bere bizioak onartzen dituen”.
Eka
23
09
Duela 50 urte, gaurkoa bezalako egun batez hil zen Parisen Boris Vian idazle frantsesa. Ramon Etxezarretak ekarri zuen euskarara Egunen aparra (1988, Elkar) eta Juantxo Zigandak Ttu eginen dut zuen hilobietan (1992, Igela) nobela. Aldizkarietan irakurriko dituzu poema bat eta bi narrazio ere: Olertin 1982an Sabin Muniategik, Susan 1983an Joserra Utretxek eta Ttu-ttuán 1985ean Antton Azkargortak emanak. Boris Vianen Desertorea kantuaren itzulpena kendu diogu Koldo Izagirreri orain. Kantu antimilitarista oso ezaguna egin zen Le déserteur, 1954ko otsailaren 15ean idatzia eta lehen aldiz Marcel Mouloudjik abestua maiatzaren 8an, Harold Berg-en musikarekin. Boris Vianek berak kantatua entzun dezakezu hemen.
Eka
14
09
XX. mendeko idazle ingeles jori eta ezaguna zen G.K. Chesterton, ia bi metroko gizon erraldoia. Idatzi zituen 80 liburuetako bat duzu Ostegun izan zen gizona, 1908an argitaratua eta euskaraz Juan Garziak 1997an emana. Londresen anarkisten kontrako lanean ariko da Gabriel Syme poeta (Scotland Yardek eskatuta) eta Ostegun izengoitia hartuko du. Nobela hau amesgaizto bat dela ohartarazi zuen Chestertonek azpi-izenburuan, eta hori ahantzi gabe irakurri beharko genuke. Kingsley Amis idazleak honela deskribatu zuen: “Ez da guztiz politikazko amesgaizto bat, ezta thiller metafisiko bat ere, ezta espioi-nobela baten itxurapeko broma kosmiko bat ere, baina badu hirurotatik zerbait”.
Eka
08
09
Aurore Dupin sortzez, George Sand goitizena erabili zuen Le Figaro egunkarian idazten hasi zenean. 1832an Indiana nobela argitaratutakoan iskanbila sortu zen, emazteak senarrarekiko zuen mendekotasuna eta hainbat gizarte hitzarmen salatzen zituelako, eta horrek ospea ekarri zion. Idazle oparoa izandako Sanden Negu bat Mallorcan liburua osorik emana duzu sarean, Miren Arratibelek eta Aintzane Atelak 1999an euskaratua. George Sandek Mallorcan igaro zuen 1838-1839 arteko negua Frederic Chopin musikariarekin. Eguraldi onaren bila joanak baziren ere, ez zen negu gozoa izan. Espainia gerran zenez, uhartea setio egoeran zegoen; eta Chopin gaixorik, konposatzea besterik ez zuela gogoan. Egunez lo egiten omen zuen Sandek, eta gauez kafea edan eta idatzi.
maiatza
18
09
Mario Benedetti hil zen atzo Montevideon, 88 urte zituela. Bezpera ezabaezina poema bilduma (1945) izan zen argitaratu zuen lehen liburua. Marcha astekariko erredaktore jardun zuen 1945-1974 urteetan, Juan Maria Bordaberriren diktadurak aldizkaria itxi zuen arte, eta erbesteratu egin zen. 1968an Habanako Casa de las Americas-eko literatur ikerketen saila sortu eta zuzendu zuen hiru urtez. 1971n Movimiento 26 de Marzo taldearen sortzaileetako bat izan zen. Poesia, ipuin, eleberri eta saiakera ugariren egilea da Benedetti, horien artean ezagunenak Menia (1960) eta Mila esker suagatik (1965) nobelak, zinemara eramanak. Intxixu taldearekin, Josu Makuso eta Joxe Mari Carrere antzezleek 1987an taularatu zuten Mario Benedettiren Pedro eta Kapitaina obra, Iñaki Alberdik euskaratua. Lau agerraldiko antzezlana osorik duzu Susaren webgunean.
maiatza
16
09
Koldo Etxabek Baroja etxearekin 1986an Lautada sutan ipuin sortaren itzulpena plazaratu eta urte batzuetara, Pedro Paramo euskaratu zuen Juan Garziak 2002an, Literatura Unibertsala bildumarako. Juan Rulfok 1955ean argitaratutako eleberri labur honek Mexikoko herri txiki bateko jendearen bizimodua kontatzen du. Honela hasten da: “Nire aita, Pedro Paramo delako bat, hemen bizi zela esan zidatelako etorri nintzen Comalara. Amak esan zidan. Eta nik promes egin nion bera hil bezain laster etorriko nintzela haren bila”. Nobela amaitu ostean, Carlos Blanco Aguinagak idatzitako epilogoak Juan Rulfori buruzko argigarri ederrak dakartza.
maiatza
06
09
Idazle etengabearen sinboloa bada Honore de Balzac, baina baita eleberri errealistaren ikur, eta XIX. mendeko Frantziako literaturaren zutabeetako bat. La Comédie humaine, hainbat eleberrik eta narraziok osatzen duten obra erraldoia du ezagun, eta geroko idazle askorentzat iturri. Baroja argitaletxeak Balzacen hiru erlatu eman zituen argitara 1987an, Anjel Valdesek euskaratuak, Gauezko Españarik gauekoena titulupean. 1996an, berriz, Literatura Unibertsala bildumaren baitan, eta Pedro Diez de Ultzurrunek euskaratuta, Goriot Zaharra kaleratu zuen Ibaizabal argitaletxeak. Hona hemen biak. (gehiago…)
maiatza
01
09
Giovannino Guareschi idazle italiarra 1908ko maiatzaren 1ean jaio zen. Bigarren Mundu Gerran, Italia gobernu faxistaren menpe zegoela erabaki behar izan zuen noren alde jarri: faxisten, erregearen edo partisanoen alde. Erregea aukeratu zuen, erdibidearen eta tradizioaren ordezkaria zelakoan, eta lerro nazi-faxistetan borrokatzeari uko egin zionez, Poloniako kontzentrazio-esparru batera bidali zuten. Gerra amaitutakoan, demokristauen aldera jo zuen. Propaganda antikomunista egitearren idatzi zituen Guareschik On Camilloren istorioak. Peppone alkate komunistaren eta On Camillo apaizaren arteko tirabirak irakurriko dituzue Koldo Bigurik 2001ean itzulitako liburu honetan.
(gehiago…)
Api
21
09
Gaurkoa bezalako egun batez baina 1910ean hil zen Mark Twain, 75 urte zituela. Gaztetan inprimategi batean egin zuen lana, ondoren ontzi gidari Mississippi ibaian, urre bilatzaile, egur tratulari, eta azkenean kazetari eta idazle. Aintzane Ibarzabalek 1990ean euskaratutako Huckleberry Finn-en abenturak eskaintzen dizugu asteon, honela hasten dena: “Ez duzu nire berri izango, baldin eta ez baduzu Tom Sawyerren abenturak izeneko liburua irakurri (…) Zera, hauxe da liburuaren amaiera: Tom eta biok lapurrek leize-zuloan gordetako dirua aurkitu genuen, eta hala aberastu egin ginen. Sei mila dolar hartu genituen bakoitzak… dena urrea. Ikaragarrizko diru ikuskizuna zen dena batera pilaturik zegoenean. Bada, Thatcher epaileak dirua hartu eta interesak emateko moduan jarri zuen, eta egunean dolar bana ematen zigun”.
(gehiago…)
Api
01
09
Duela 200 urte, 1809ko apirilaren lehenean Ukrainan jaio zen Nikolai Gogol, Puxkin eta Lermontovekin batera Errusiako literaturaren loraldiari hasiera eman zion idazlea. Hain zuzen ere, Puxkin adiskidea izan zen Gogoli Arima hilak nobela handiaren gaiak iradoki zizkiona. Hamazazpi urte eman zituen lan haren lehen tomoa ontzen, eta 1842an argitaratu zen Errusiako gizartearen kritika zorrotz, gordin eta mingarria, Pavel Ivanovitx Txitxikov protagonistaren negozio ustelak kontatzen dituena. Bigarren tomoa ezin menderaturik, erre egin zituen eskuizkribuak 1852an, eta bost kapitulu baino ez dira ezagutzen. Gogolek hiru tomo idazteko asmoa zeukan: lehen tomoan, Errusiako errealitatearen infernua erakutsi nahi zuen; bigarrenean, berriz, purgatorioa; eta hirugarrenean, azkenik, paradisua. Baina ez zuen bere helburua betetzea lortu. Jose Morales Beldaren itzulpenarekin 1998an argitaratu zen Arima hilak euskaraz.
(gehiago…)
Mar
25
09
Gaztetan Errumaniako abangoardiako idazle, Marseillan itzultzaile eta zuzentzaile lanak egin ostean, Eugene Ionescok 1950eko maiatzaren 11n estreinatu zuen bere lehendabiziko obra Parisko Théâtre des Noctambules antzoki txikian: Abeslari burusoila. Duela hamabost urte (1994ko martxoaren 28an) hil zen Ionescoren antzezlanak oso ezagunak egin ziren 60etan, batez ere Errinozeroa eta Egarria eta gosea taularatu zirelarik. Antonio Maria Labaienek Neskatilla ezkongai eman zuen 1964an Egan aldizkarian. Arantxa Hirigoienek Auto erakusketa itzuli zuen 1994an Susa aldizkarian. Tanttaka taldearentzat Aitarekin jolasean euskaratu zuen Ritxi Lizartzak1998an. Eta orain osorik eskaintzen dizugun Abeslari burusoila Jon Muñozen itzulpenari zor diogu (Ibaizabal, 2001).
Ots
19
09
Andre Gide Parisen jaio zen 1869an eta hiri berean hil zen 1951ko otsailaren 19an. Hogeita hamabi urte zituela argitaratu zuen Inmoralista kontakizuna, 1902an, Michel pertsonaiak bere lagunei Aljeriatik egindako aitorkizun eta solas luzea. Liburua ez zen itxuraz ongi konprenitua izan, eta esan ohi da literatura bertan behera uztekotan egon zela gerora Nobel saria (1947) izango zen idazlea. Imanol Unzurrunzagaren itzulpenarekin argitaratu zen Inmoralista euskaraz 1992an (Literatura Unibertsala / Ibaizabal).
Ots
10
09
Gaurkoa bezalako egun batez baina 1837an, tiroz zauritua izan ondoren hil zen poeta errusiarrik handiena: Aleksandr Puxkin. Gaztetan Kaukasora erbesteratu zuen Alexandro tsarrak, bertso satirikoez agintariak kritikatzearren; eta Odesan zegoela ere, hango agintariak kexu zirenez bere idatziengatik, bakartu egin zuten. Hala eta guztiz, Alexandro hil eta Nikolas tsar berriaren aurka ofizial iraultzaileak matxinatu zirenean, Puxkinen poema berriak aurkitu zituzten iraultzaileen eskuetan. Azkenean tsarrak barkatu zuen, bere idatzi guztiak zentsuratuak izan ahal izateko baldintzapean ordea. Horrelako kontuak eta gehiago azaltzen ditu Jose Morales itzultzaileak Puxkinen Kapitainaren alaba nobelaren hitzaurrean. Pugatxov-en matxinadaren garaian Griniov gazteari soldadutzan gertatutakoak kontatu zituen Puxkinek 1836an idatzitako nobela bikainean, orain osorik sarean emana duzun honetan.
Urt
19
09
Edgar Allan Poe Bostonen jaio zen 1809ko urtarrilaren 19an, orain dela 200 urte. Koro Navarroren itzulpenez Kontakizunak liburua (2000, Ibaizabal) osorik eskaintzen dizugu sarean, zortzi ipuinez osatua. Horietako bat, Amontillado upela, Jon Mirandek (1952an) eta Oskillasok (1963an) euskaratua zuten, biak Egan aldizkarian argitaratuak. Izan ere, Mirandek gogoko zuen idazleetarik zen Allan Poe, eta Euzko Gogoa aldizkarian emanak zituen lehenago Belea poema (1950ean) eta Ixiltze ipuina (1951n), azken hau urte batzuk geroago Ixiltasun izenburuarekin Santi Urrutiak ere itzulia (1984, Ttu-ttua).
(gehiago…)
Abe
18
08
Kaliforniako Salinasen jaio zen John Steinbeck 1902an, eta inguru haietan kokatu zituen idazleak bere kontakizun gehienak. Urrezko kikara (1929) izan zen Steinbeckek argitaratu zuen lehendabiziko nobela, Zeruko Belardiak bigarrena (1932). Kolono espainiar batek XVIII. mendearen amaieran Kaliforniako bailara bati ezarritako izena da Las Pasturas del Cielo, eta hango jendearen bizimodua kontatzen da hamabi istorio egoki txirikordatu hauen bitartez. Steinbeck hil zela 40 urte beteko dira larunbat honetan, abenduaren 20an, eta idazlea gogoan osorik eskaintzen dizugu Zeruko Belardiak, Maria Garikanoren itzulpenarekin (1994, Ibaizabal). Steinbecken beste liburu hauek ere euskaratuak izan dira: Perla (Ruper Orodorikak), Tortilla Flat (Koro Navarrok) eta Arthur erregearen eta bere zaldun prestuen egintzak (Joseba Urteagak).
