Urt
03
08
Idazlari handi bat dakar aste honetan Klasikoen Gordailuak: Jean Pierre Arbelbide. Lafitteren arabera, haren euskara Axularrena berarena baino ederragoa omen da batzuetan. Iritzi eta gustu kontua izango da, jakina, baina dudarik ez dago XIX. mendeko erlijio dibulgatzaileen artean gailenetakoa dugula baxenafarra. Hala ote den ebazteko, hementxe dituzu haren bi obra handi: Bokazionea (1887) eta Erlisionea (1890). Aurrez sarean zegoen Igandea edo Jaunaren egunarekin batera, Arbelbideren obraren zatirik nagusiena biltzen dutenak.
Abe
26
07
XX: mende hasierako Nafarroako euskarazko prentsaren bi erakusle esanguratsu dira Napartarra eta Amayur. EAJren abaroan sortua, 1911ko urtarrilaren 8an abiatu zen Napartarra, elebiduna. 1917ko ekainetik azarora bitarteko etenaldi batekin (Salvador Garijo zuzendariaren heriotzarekin batera), 1919ra arte iraun zuen. Euskarazko testuak idazten Larrekok pisu handia izan zuen, eta baita 1918 eta 1919an zuzendari izan zen Jose Agerre Gurbindok. Azpimarratzekoa da “Lili-artean” saila, euskaraz emakume abertzaleei zuzenduriko atala. Nafar gizartean nor ziren beste hainbat sinadura ere ikus daitezke agerkarian, gaztelaniazko artikuluetan: Joaquin San Julian sortzailea, Urmeneta, Cunchillos, Esparza, Aranzadi, Urtasun… (gehiago…)
Abe
19
07
Klasikoen Gordailuan ez da ezezaguna Jose Ignazio Arana azkoitiarraren obra, aspaldi sareratu baitziren San Ignazio Loiolakoaren bizitza laburtua (1872) eta Bai, pekatu da liberalkeriya (1888) idazlanak. Oraingoan, beste hiru lan interesgarri jartzen dira irakurlearen eskura: batetik, Jesusen Bihotzeko Kongregazioko otoitz eta kantez ehundutako Liburutxoa (1870); bigarrenik, Amabirjinaren bitartez urtetako indulgentziak irabazteko ere balio duen Ofizio laburra (1872) izeneko debozio-liburua, “latinezko itz neurtuetatik euskerazko zorzikoetara itzulia”; eta, azkenik, irakurtzeagatik bakarrik berrogei eguneko indulgentziak eman ditzakeen Loiolako oroitza txiki bat (1888), Loiolako etxejaunez, santuaren bizitzaz eta otoitzez egindako remixa. Hiru lanok, jakina, “Euskal-erriaren erdi-erdiko” euskaran idatziak daude.
Abe
18
07
Elkarrekin haserreturik dabiltzan hiru lagun nafar Londresera iritsi dira, hileta batera joanak, koadrilakoa izandako laugarrena (Carlos) hil egin baita han. Horrela abiatzen da Juanjo Olasagarreren Ezinezko maletak (2004, Susa). Nobelaren lehen hiru kapituluak alemanez jarri ditu Gabriele Schwabek; Fermin, Harakin eta Jexus Mari nor bere ikuspuntutik gertakariak kontatzen.
Abe
12
07
Otea goitizenez sinaturik, Telesforo Monzonek bere antzezlan ezagunena argitaratu zuen orain dela 50 urte Euzko-Gogoa aldizkarian: Menditarrak. Ilegorri eta Begibeltz artzainak dira protagonistak, eta azken honen alaba Maialen eta Jakes senargaia.
Abe
11
07
William Shakespeareren Macbeth euskaratu eta Euzko-Gogoa aldizkarian argitaratu zuen 1957an Bedita Larrakoetxeak, Argentinako erbestealdian. Euskal Esnalea aldizkarian agertu zituen bere lehen itzulpenak Larrakoetxeak, grekeratik. Exilioan Shakespeareren lanak euskaratzeari ekin zion eta denera 37 obra itzuli zituen.
Abe
04
07
Aspaldi sareratua zuen Klasikoen Gordailuak Juan Jose Mogel debatarraren Baserritar nekezaleentzako eskolia (1816). Orain, berriz, liburu hartan oinarritutako bigarren bertsioa kaleratu nahi du. Halaz ere, Baserritaar jakitunaren etxeko eskolia (1845: 1991) liburua, teorian bestearen bigarren edizioa izan behar zuena, aski aldatua argitaratu zen Gasteizko inprimategian. Mogelek berak ematen du horren arrazoia: “Bigarren aldiz urteten dau argitara liburutxu onek […] zelan denporeen gora beraak agertu oi ditubeen premiña barrijak, geituten jakoz gauza asko ta ikasbide txito biarrak, eldu garian egun negargarrijetarako”. Baserritarrei zuzendua, bertan dotrina-gaiak tratatzen dira pertsonaien arteko elkarrizketak nabarmenarazten dituen oinarri-oinarrizko ehundura narratibo baten barnean. Larramendik erlijio-gizon erdaltzaleen aurka irekitako lubanetatik, Juan Jose Mogelek Peru Abarka (= baserritar) ororen berezko jakintzaren inguruko tesi kontraesankorra baliatzen du izenburuan bertan. Amaitzeko, bazkalburuko gisara, Egunoroko lan-on ta erregubak (1820) idazlana eskaintzen da. Esan gabe doa, irakurle, “liburu onetan ikasi daikezu zeure bizi moduba zuzenduteko biar dana”.
Aza
28
07
Hamabi narrazioz osatuta dago Eider Rodriguezen bilduma berria, eta liburuko lehen kontakizunak eman dio izena: Haragia. Aiztoaren ahoan ebakitzeko kinkan diren pertsonaiak dituzu ipuinotan: bizi-aldi berri baten atarian, harreman gatazkan gainbehera, urraduran ezpala sartuta. Narratzaileak gaiztoz eta krudel gobernatzen ditu gehienetan, gupida higatu batez noiztenka. Haragia abenduaren 3an (astelehena) 11:00etan aurkeztuko du Susa argitaletxeak.
Aza
22
07
Duela bi urtetik hona gorpuzten joan den poema bilduma da Katamalo. Zer ezkutatzeko mozorrotzen gara, horixe izan zuen lehen bulkada Gotzon Barandiaranen bigarren liburu honek. Kantuaren ederra eta bertso librean indar espresiboa maneatuz apailatua dator. Liburuko poema batzuk abesti bihurtu dira; adibidez, Iruntzi dana izenekoa, bihotz bakartien klubak Gor disketxearekin grabatua.
Aza
21
07
Euskal Literaturaren Historian beste askotan suertatu legez, Jose Ignazio Gerrikoren Kristau doktriña guztiaren esplikazioaren saiakera liburuak ere egilea hil arte itxaron behar izan zuen argia ikusteko aukera izateko. Eta orduan ere ez zen kaleratu, aurrikusi bezala, 1850ean, Agirre Asteasukoaren Erakusaldiak bildumarekin batera, zortzi urte beranduago baizik. Azkenean, halere, emakume aberats baten pietateak eta diruak gauzarazi zuten segurarraren asmoa. Guztiarekin ere, zorte txarrago egokitu zitzaien Gerrikoren beste lan batzuei, argitaratu gabe geratu baitziren bazterren batean galdurik. Parrokoei zuzendua, hogei minututan garatzeko sermoi gisakoek osatzen dute gaurko saiakera mardul hau. Argitaratu bezala eman nahi du Klasikoen Gordailuak haren lana, hots bi liburukitan banatua: Kristau doktriña guztiaren esplikazioaren saiakera (1) eta Kristau doktriña guztiaren esplikazioaren saiakera (2) (1805: 1858)
Aza
16
07
Gaurko gizon baten atsegin eta nekeen ispilua da Erlojuen mekanika poema liburua. Geografia intimo batetik abiatuz, bere buruaz trufa egin eta autokritikan urraturik, gai sozial eta politikoetan murgiltzeraino egiten du bidea. Hamabi urte igaro dira Jose Luis Otamendik Lur bat zure minari argitaratu zuenetik, eta orain adierazpide garden eta xeheagoz datoz doinuak, ahozko esateko eretara hurbilduta erritmoa. Otamendik azaroaren 21ean (asteazkena) 12:00etan aurkeztuko du liburua, Donostiako Udal Liburutegiko Sotoan.
Aza
16
07
Oraintxe 50 urte dira Txillardegiren eta Gabriel Arestiren lehenengo ipuinak argitaratu zirela Egan aldizkarian (1957, 5/6 zenbakia). Orangutanen ugartea du izenburua Txillardegirenak eta Arestirenak Umezurtz aberatsak Gabonetan jokatu nahi.
Txillardegiren ipuineko Joanes, Izargi ontzian kapitain zela, irla harrigarri batera iritsi zen. Hango biztanleak gizaki deitzeko tximuegi ziren eta tximu deitzeko gizakiegi. Zenbait urteren buruan zientifiko talde batek bidaia antolatu zuen, ziminoaren eta gizakiaren arteko katebegi galduaren bila.
Arestiren ipuinean, fabrika bateko ugazaba zikoitzak dei egin zien langile guztiei, eta sekulako eskaintzaren berri eman zien: doble irabaziko zutela handik aurrera.
Aza
15
07
Salvador Puig Antich 25 urteko anarkista kataluniarra garrotez exekutatu zuten 1974ko martxoaren 2an. Heriotza krudel hura gogoan, Erramun Landak Harresi ostean pareta izeneko grabatu erakusketa egin du Bartzelonako MX Espai galerian 2007ko urrian, Koldo Izagirrek propio idatzitako hamar poemez edertua. Landak lanerako asmatutako zirriborroez eta Izagirreren ahotsaz baliaturik sortu du bideo hau Nora Ancarola artistak. Izagirreren poemen audioak banaka ere badituzu jarraian:
(gehiago…)
Aza
13
07
Aurten 50 urte dira Leturiaren egunkari ezkutua argitaratu zela. Harrezkero zazpi eleberri plazaratu ditu Txillardegik, azkena Labartzari agur. Idazlearen nobeletako gaiak eta obsesioak aztertu ditu Markos Zapiainek saiakera honetan. Baina bereziki ziminoak, Peru Leartzako eta Haizeaz bestaldetik obretan atentzioa eman baitiote; eta berdin Txillardegiren lehendabiziko ipuinak, Orangutanen ugartea, Egan aldizkarian agertu zenak, hau ere duela 50 urte. Markos Zapiainen ustez, “Txillardegiri beti izan zaio kezka-bide, eta liluratu egin du, gizakiaren eta ziminoaren arteko muga lausoak, eta nahasketak”. Txillardegi eta ziminoa azaroaren 20an (asteartea) 12:00etan aurkeztuko du Susa argitaldariak Donostiako Udal Liburutegiko Sotoan.
Aza
08
07
Literatur aldizkarietan hainbat olerki argitaratua —osorik irakur daitekeen Jatorriaren errotik (1986) liburuan bilduak asko—, eleberri bat ere ondu zuen Martin Ugarte Saletxe legazpiarrak, aste honetan Klasikoen Gordailuak dakartzana: On egiñaren obariak (Kuliska Sorta, 1972). Narrazio kostunbrista, Arraintxo sasi-medikuaren bizitza du kontagai, autoreak dioskunez herri pertsonaia xeheetara joanda handikiak utzita. Euskara oso bizian idatzia, ikuspegi moralista ere ez du ments. 1973an saritu eta Jakin Liburu Sortak argitaratua da, berriz, Ekaitza, Jose Maria Satrustegiren eleberria. Udargi herrian girotutako istorio baten bitartez garaiko parabola osatu zuen Satrustegik, urtaroei dagozkien lau ataletan banatuz nobela, iruzkingile batek ederki zehaztu zuenez: “Udaberria, nekazarien giroko azken hamabost urteotako aldaketa. Uda, industriak erakarri duen aldakuntza, Udazkena, erlijioaren krisia, eta Negua, ideologiarena”. Osorik eskaintzen dizkizugu biak.
