maiatza
27
04
Maiatzaren 25ean (asteartea) bete ziren 50 urte Robert Capa argazkilaria hil zela. Gerra batean argazkiak ateratzen hil ere. Egunotan, Edorta Jimenez idazleak hainbat hitzaldi eman ditu, Robert Capa eta David Seymour Chim argazkilarien lanen ingurukoak –Kilkerren hotsak liburuan agertzen dira argazkilariok ere-.
Hitzaldietako bat Larrabetzun eman zuen, eta Linterna Gorria aldizkarian Argazki bete berba ekimena atondu dute. Capa eta Chimen bosna argazkiri testua jarriko diote irakurleek eta testuok aldizkari digitalean argitaratuko dira ostean. 1937ko gerran ateratako argazkiak dira denak, tartean Euskal Herrian egindako zenbait foto.
Api
29
04
Parisko langile-etxe bateko gela batean, Migelen gelan, iragango duzu gaua Manex Erdozaintzi-Etxarten Gauaren atzekaldean narrazioan, Txomin eta Jose haren lagunekin. Gaua gelan emanagatik ere, ordea, ezagutuko dituzu toki eta gauza gehiago: pertsonaien barne paisaiak, Euskal Herriaren oroimina, erbestea, Mirentxu, langileen zapalkuntza…. Ipuin luze eta eleberri motzaren arteko mugan, bereziki poeta eta gizarte-eragile gisa ezagutu genuen Erdozaintzi-Etxart prosazko lana duzu Gauaren atzekaldea, Elkar argitaletxeak 1982an argitaratua, hemen irakur dezakezuna haren heriotzaren 20. urteurrenean.
Api
22
04
20 urteko beteko dira apirilaren 29an Manex Erdozaintzi-Etxart zendu zela. Idazle, eragile, bultzatzaile, literaturan bezala beste zenbait arlotan ere jardun zuen baxenafarrak. Bizi zela poema liburu bakarra argitaratu zuen, Hinki-Hanka, baina hura hil ostean beste bi ere kaleratu ziren: Herri honen erraietan eta Bizitza pilpirak. Susa argitaletxeak XX. mendeko Poesia Kaierak bilduman egin zuen bere poesiaren bilketa bat, eta berau eskaini nahi dizuegu osorik. Poesiaz gain, eleberri bat ere idatzi zuen, Gauaren atzekaldeak, hurrengo astean eskainiko duguna.
Api
01
04
1904ko martxoaren 26an hil zen, 56 urte zituela, Ramos Azkarate idazle tolosarra. Galtzaundiren bertso-sorten egiletzat ezaguna, bertsogintzaz gain antzerkia ere landu zuen, eta ezagunak ditu Ijituen kontratuba eta ezkontza izeneko antzerkia edo Beotibar’ko jatzarraren oroipena. Aldizkaritan eman zituen argitara bere bertso, ipuin eta artikuluak. Karlismoaren defendatzaile sutsua, ika-mikarik izan zuen bizitzan zehar eta bere bertsoetan nabarmentzen dira, ika-mika horiek zein bere ideologia. Auspoak argitaratu zituen bere bertso zenbait, Galtzaundi eta beste bertso asko izenburupean, 1962an. Osorik irakur dezakezu hemen.
Urt
22
04
Duela ehun urte jaio zen Louis Zukofsky poeta New Yorken, 1904ko urtarrilaren 23an. Objectivist taldearen sortzaileetarik izan zen, George Oppen eta Charles Reznikoff lagun zituela. Talde hartara batuko ziren William Carlos Williams, Lorine Niedecker, Carl Rakosi, Basil Bunting eta Kenneth Rexroth. Louis Zukofskyren zazpi poema euskaraturik ekarri dizkigu Anton Garikanok.
Urt
01
04
1994ko urtarrilaren lehen egunean mexikar gerrilari multzo baten matxinadarekin esnatu zen mundua. EZLNk bere burua eta borroka ezagutzera eman zuen. Geroztik ezagun egin zaizkigu Marcos komandanteordearen idatziak eta esanak. 10 urte igaro dira baina gurean, Iñigo Aranbarrik Chiapasera abiatu, eta Zapataren oihana kronika liburua ekarri zigun 1997an. Orain osorik irakur dezakezu, gu ere Sua eta hitza altxamenduaren aldeko ospakizunetan murgildu garelako.
Abe
04
03
Duela 150 urte, 1853ko abenduan, eman zuen argitara Jean Martin Hiribarrenek bere lanik ezagunena, Eskaldunak, 5.000 bat bertso-lerroz osaturiko poema. Azkainen 1810ean jaioa, hainbat lan idatzi zituen, euskaraz eta frantsesez, apaiz lapurtarrak. Hiru argitaratu zituen: Eskaldunak obraz gain, urte bereko Montebideoco berriac, Ameriketarako emigrazioaren aurkako kantuak, eta 1858ko Escaraz eguia, erlijioaren historia bat. Euskal Herriaren garai bateko agerpen osoa izan nahi duen poema luzea, osorik irakur dezakezu hemen.
Aza
27
03
2003ko azaroaren 25ean bete da Sabin Arana Goiriren heriotzaren mendeurrena. Politikako, gramatikako, historiako eta bestelako idazkiez gain, poemak ere idatzi zituen Arana Goirik, 33 haren lanen biltzaileek diotenez. Bere olerkien lehen bilduma Koldo Eleizaldek egin zuen eta 1919an eman argitara, Editorial Vasca-n, Olerkijak izenburuaz. 1980an, Sendoa argitaletxeak Arana Goiriren Obras Completas kaleratu zuen, eta bertan publikatu ziren poema guztiak, hala Eleizaldek jasotakoak nola bildu gabe utzi zituenak. Edizio horretan jaso bezala dakartzagu guk hona, Arana Goiriren olerki guztiak. 1982an, azkenik, Santi Onaindiak Arana Goiri’tar Sabin olerkari eman zuen argitara. Arana Goiriren poema guztiak dakartzagu, beraz, eta baita Koldo Eleizaldek 1919an egin zuen hitzaurrea eta Santi Onaindiak bere liburuan idatzitako sarrera.
Aza
20
03
Aste honetan omenaldia jaso du Juan San Martin idazle eta kultur-eragile eibartarrak, eta horrekin bat, haren jarduera bat ekarri nahi izan dugu webgunera: poesia itzulpena. Prosa liburuez gain, poesia asko idatzitakoa da Juan San Martin Otsalar, eta asko eta ona euskaratutakoa. EHUk kaleratutako Giro gori / Tiempo ardiente (1954-1977) liburuan bildu ziren 1998an Juan San Martinen poemak. Artikulu argigarria idatzi berri du Joxe Azurmendik eibartarrari buruz. Itzulpenak ere asko egina da; guk hona haren lanaren atal bat ekarri nahi izan dugu: Olerti aldizkarian Bertolt Brecht idazle alemanari itzuli zizkionak.
Aza
13
03
1998ko azaroaren 15ean, orain bost urte, hil zen Federiko Krutwig. Hala euskalgintzan nola kulturgintzan XX. mendeko eragile handietako bat izana, gazterik lotu zitzaion euskalgintzari, gehienbat Euskaltzaindiaren bitartez. Bere lan filologiko eta politikoez gain (Vasconia), literaturaren alorrean ere izan zuen emaitzarik. Oso ezaguna ez zaion arloa, poesigintzarena, jaso nahi izan dugu, eta bere poemak ekarri ditugu gure liburutegi honetara.
Urr
30
03
XX. mendeko eleberri satirikoaren maisuetako bat dugu Evelyn Waugh, 1903ko urriaren 28an Londresen sortutako idazlea. Ironia eta umorearen bidetik jo zuen, eta jenero horretan liburu gogoangarriak ditu (A Handful of Dust, Scoop), baina besterik ere landu zuen (Brideshead revisited). Euskarara Juan Mari Mendizabalek ekarri zuen, 1995ean Milabidai bilduman Erein argitaletxearekin kaleratutako Dickens atsegin zuen gizona-n, non izen bereko ipuina eta Loveday jaunaren ateralditxoa ipuina agertu ziren. Evelyn Waughez Interneten topatuko duzu helbiderik (http://www.doubtinghall.com/, adibidez), eta BBCk 1960an egin zion elkarrizketa entzun dezakezu.
Urr
23
03
1922an kaleratu zen Lorategiko festa eta beste kontakizun batzuk, Katherine Mansfield idazle zeelandarraren azken liburua. Hurrengo urtean hil zen, 1923an, 35 urte zituela. 1888ko urriaren 14an jaioa zen Wellingtonen bizitza labur baina bizia izan zuen emakume hau. Lorategiko festa eta beste kontakizun batzuk narrazio liburua Anton Garikanok euskaratu zuen eta Ibaizabalek kaleratu Literatura Unibertsala bilduman 1998an. Osorik irakur dezakezu euskarazko testua (hala-nola ingelesekoa ere). Autorearen berri Garikanok berak ematen du liburuaren hitzaurrean.
Urr
16
03
Orain 80 urte, 1923ko urriaren 15ean jaio zen Italo Calvino, idazle italiarra, Kuban jaio hain zuzen ere. II. Mundu Gerrako bere esperientzia jasoz egin zuen jauzi liburuen plazara, Il sentiere dei nidi di ragno-rekin, eta gerora hainbat eleberri eta narrazio liburu idatzi zituen. Literaturaren baitan eremu oso diferentetan aritutakoa, horren erakusgarri dira euskarara itzuli diren bere bi liburuak: Bizkonde erdibitua eta Marcovaldo edo Urtaroak Hirian, Iñaki Ugarteburuk eta Koldo Bigurik hurrenez hurren euskaratuak. Horiez gain, baina, literatur aldizkarietan Italo Calvinoren beste lan batzuk ere kaleratu dira euskaraz eta hemen eskaini nahi dizkizuegu.
Urr
16
03
1933ko urriaren 14an jaio zen, Bilboko Berroeta-Aldamar kalean, Gabriel Aresti idazlea. Euskal literaturari astinaldia eman eta gure letren ikur bilakatutakoa, 30 urte zituela jaso zuen, 1963an, Orixe Saria bere lanik izendunena bihurtua den Harri eta Herri liburuak, eta 1964an argitaratu Itxaropenan. Poeta bilbotarraren lanak irakur ditzakezu Susa argitaletxearen web orrialdean, eta bere ahotsean entzun bere lau poema.
Urr
09
03
1973ko irailaren 29an zendu zen, Vienan, Wystan Hugh Auden poeta ingelesa. 1907an jaioa, 1928an bere estreinako poema liburua, Poems, argitaratu zuenez gero, sona handia erdietsi zuen. Hainbat poema-liburu eta prosa eta antzerki lanak kaleratu zituen XX. mendeko poesia ingeleseko ahots inportanteena bilakatu zen Audenek. 1994an kaleratu zuen W.H. Audenen poema antologia Susa argitaletxeak, Juanjo Olasagarrek prestatu eta euskaratua. Osorik irakur dezakezu hemen.
