Lehenik eta behin, esan beharra dago Exercices de style obra berezia dela. Oso berezia. Eguneroko bizitzako gertaera bat, hutsal bezain harrigarria, modurik xumeenean kontatua, eta ia beste 100 bariazio, gai horixe bera dutenak. Hori besterik ez da Estilo ariketak. Gaia, eta bariazioak. Istorioa behin eta berriz kontatzen zaigu, idazkuntzan erabili ohi diren modu eta baliabideetako zenbait erabiliz. Hemen aurkituko du irakurleak kontakizun berbera hiru literatur genero nagusietan kontatua (epikoa, lirikoa, dramatikoa), zenbait figura erretorikoren arabera moldatua edo OULIPO taldeak testu-eraldaketarako proposatutako baliabideez emana.

    Parodia hitza erabili beharra dago liburu honen ezaugarriak azaltzerakoan. Esperimentalismoa ere erabili izan da. Baina batez ere jolas-literatura da hau, hizkuntzak eta hizketak ematen dituzten aukerekin jostaketan dihardu idazleak, eta jolaserako gogoa jartzen digu besteoi.

    Bi ezaugarri nagusi ditu, nire ustez, liburu honek: batetik, parodia da, hots, hizkera, idazkera, tonu, azken finean, hizkuntz erregistro zenbaiten hista. Eta, bestetik, kirol-literatura da, kirol hitzaren bi adieretan: antzinakoan eta gaurkoan, «jolas» baita batik bat, baina baita «nor-gehiagoka» ere. Idazleak berak jartzen dizkio zailtasunak bere buruari, gero haiei gaina hartzen diela erakusteko. Horren adibiderik argiena «Lipograma» da Estilo-ariketak liburu honetan. Ariketa horretan, frantsesez maiztasun handienekoa den letra, «e» alegia, «ezabatu» egin da, eta bere buruari ezarritako debeku hori gorabehera, berdin burutu behar du idazleak oinarrizko kontakizuna. Edo hobeto esanda, beste ariketetako kontakizun berbera «e» erabili gabe egina dago hor (edo ia).

    Ezarpen edo hertsapen literatura ere deitu izan zaio. Houdini haietako batekin aldera dezakegu Queneau: alde guztietatik lokarri eta katez lotu, eta hala ere askatu eta libre ateratzeko gauza den literaturgilea.

    Literatura esperimentala dela esan daiteke hitz batean laburbilduz: ohiko bideetatik aldenduz, idazkuntzaren historian zehar erabilitako baliabide erretorikoak modu berri edo berezi batean erabiltzean datza liburu honen berezitasuna.

    [...]

    Zergatik sortzen du halako zalaparta Exercices de style itzultzeak? Hain zuzen ere, itzulgarria ote den eztabaidan jarri izan delako. Queneauk berak ez zuen zalantzarik. Eta historiak ere horixe frogatu du: hor daude orain arte egindako itzulpenak, egin zitekeela frogatzeko.

Xabier Olarra

Estilo-ariketak
Raymond Queneau
euskaratzailea: Xabier Olarra

Igela, 2005

Oharrak

S-an, jendetza ibiltzen den ordu batean. Hogeita sei urte inguruko tipo bat, feltrozko kapela buruan, kordoi bat duena xingola ordez; lepo luzeegia, goitik tiratu baliote bezala. Jendea igo eta jaitsi dabil. Aldameneko batekin haserretu da gure tipoa. Baten bat pasatzen denean bultza egiten diola aurpegiratu dio. Tonu negarti antza, gaizto-kutsua eman nahi liokeena. Eserleku bat hutsik ikusi orduko, haraxe joan da harrapaka.

    Handik bi ordura, Cour de Rome-n aurkitu dut berriro, Saint-Lazare geltokiaren aurrean. Adiskide batekin dago, eta hala diotsa hark: «Beste botoi bat jarri beharko hioke soingainekoari». Eta erakutsi dio non (paparrean) eta zergatik.

Zehaztasunak

    118 minutu geroago, Saint-Lazare geltokitik 10 metrora zegoen, aldiriko sarreran, eta luzetara paseatzen zebilen 30 metroko tarte batean atzera-aurrera, 28 urteko adiskide batekin —1,70 m luze eta 71 kg—, eta hark aholku ematen zion, 15 hitzetan, 5 zentimetro mugitzeko zeniterantz 3 cm-ko diametroko botoi bat.

Distinguo

Autobus batean (ez da nahastu behar astoputz batekin) ikusi nuen (eta ez hik kusin huen) pertsonaia bat (ez ia-pertsona bat) buruan kapelu bat (eta ez peka alu bat buruan) zuena, lokarri txirikordatuarekikoa (ez harri-loka likits brodatua kokoriko). Lepo luzea (eta ez zepo azula) zuen. Jendetza bulkaka hasi zenean (eta ez kakatza jendea bulkatzen), bidaiari igo berri batek (eta ez bideberri igokari batek) lekualdarazi zuen lehengoa (eta ez lehengorarazi aldalekua). Atzena marmarka hasi zen (eta ez marmarra atzeraka hasi zen) baina leku bat hutsik begiz jorik (eta ez begi joriz laku bat husturik), han joan zen itsumustuan (eta ez zen musean joan itsu-itsuan).

    Geroago sumatu nuen (eta ez herrestatu), Saint-Lazare geltokian (eta ez Sena latza den lokian), lagun batekin hizketan (eta ez tanke-lagun bati ekinez) soingainekoko botoi baten gorabeheraz (ez baita nahastu behar, otoi, koko soinbera baten gainbeheraz).

Gutun ofiziala

Atsegin handiz emango dizut gertaera batzuen berri, haien lekuko izan bainaiz. Inolako alderdikeriarik gabe adierazi nahi nizuke zenbateraino izutu nauten eta nolakoa izan den nire laborria.

    Gaurkoan bertan, Courcelles kalean gora Champerret enparantzarako norabidean zihoan autobus batean aurkitzen nintzen eguerdi inguruan. Aipatu autobusa, ene aburuz, beterik zegoen, are gehiago, mukuru beterik; izan ere, kobratzaileak hartuak zituen, ezarritako mugaren gainetik, zenbait erregutzaile, arrazoi taxuzkorik gabe eta onginahi gehiegizko batek eraginik (araudiak gainditzera, eta, horrenbestez, errukiaren mugetaraino iristera bultzatu duen jokabidea). Geldialdi bakoitzean, igotzen eta jaisten ziren bidaiarien joan-etorriek nolabaiteko bultzada bat sorrarazten zuten ezinbestean, eta horrek bidaiari bati protesta eragin dio, ez, ordea, pixka bat lotsarazi gabe. Esan behar dut esertzera joan dela ahal bezain laster.

    Kontakizun labur honi addendum hau gehituko nioke: aukera izan dut bidaiari hori bera geroago begiz jotzeko, identifikatu ezin izan dudan pertsonaia batekin. Bien arteko elkarrizketa gogotsua, antza, estetika kontuei zegoen loturik.

    Baldintza horiek kontuan harturik, erregutzen dizut, jauna, adieraz diezazkidazula gertaera horretatik atera behar ditudan ondorioak, eta zein den, zure iritziz, nire ondorengo bizitzako jokabiderako hartu beharko nukeen jarrera egokia.

    Zure erantzunaren zain, azaldu nahi dizut, jauna, behintzat, nire adeitasunik arretatsuena.

Harridura-hitzak

To! Hamabiak! Autobusa hartzeko garaia! Hau jende pila! Hau jende pila! Ondo estu goazak! Barregarria! Morroi hori! Hori muturra! Eta a zer zintzurra! Hirurogeita hamabost zentimetro! Gutxienez! Eta galoia! Galoia! Ikusi gabea nioan! Galoia! Hori duk xelebreena! Hori! Galoia! Kapelaren inguruan! Galoia! Xelebrea! Benetan xelebrea! Hor hasi duk marmarrean! Galoiduna! Aldameneko batekin! Baina zer dio? Besteak! Oina zapaldu diola! Mutur-joka hastera zoazak! Bai horixe! Baina ez! Baietz! Emaiok! Emaiok! Eman muturrean! Gogor! Jo! Kakatia! Bai zera! Ez dik ba orain atzera egin! Morroiak! Bai, lepo-luzeak! Galoidunak! Leku libre batera joan duk ziztuan! Bai! Motel!

    Hara! Bai zera! Ez! Ez nauk deskuidatu! Bera duk! Hantxe! Cour de Romen! Saint-Lazare geltokiaren aurrean! Atzera-aurrera paseatzen! Beste tipo batekin! Eta zer arraio ari zaiok, ba, bestea esaten! Botoi bat gehitzeko! Bai! Botoi bat soingainekoan! Soingainekoan, to!

Puztua

Egunsentiaren hatz larrosak maskaltzen hasten diren orduan, gezi laster bat bainintzan, banindoan izari gaitzeko eta behi-begiko autobus batean, S linea ibilbide bihurgunetsukoan, hain zuzen. Ohartu nintzen, gerra-bidezidorrean indiarrak duen zehaztasunaz eta zorroztasunaz, bazela han gazte bat, zeinaren lepoa baitzen jirafa oin-lasterrarena baino luzeagoa eta zeinaren feltrozko kapela artesidunak txirikorda bat baitzuen apaingarritzat, estilo-ariketa bateko heroiarena bailitzan. Hats zorigaiztokoa atera zitzaion kedarrezko bulardun den Liskarrari, dentifriko-gabeziak kirasturiko ahotik. Liskarra, diot, bere birus gaiztoa haizatzen ari zen jirafa-lepo eta kapela txirikordaduneko gazte haren eta begitarte zalantzati eta irintsuko bidaiari baten artean. Azken horrek hitz hauek esan zizkion lehenari: «Esadazu, gizon gaizto, oinak berariaz zapaltzen ari zatzaizkidala esango nuke nik!» Hitz horiek esanda, jirafa-lepoko eta kapela txirikordaduneko gaztea azkar joan zen zen handik, esertzera joan ere.

    Geroago, izari handioseko Cour de Rome-n, berriro ikusi nuen jirafa-lepoko eta kapela txirikordaduneko gaztea, dotoretasun arloko epaile zen adiskide batekin, zeinari nire belarri erneaz entzun ahal izan bainion aldarrikatzen kritika hau, zeina zuzendua baitzen jirafa-lepoko eta kapela txirikordaduneko gazteari: «Papar-aldea pixka bat itxi beharko huke, periferia zirkularreko botoi baten gehikuntzaz edo gorakuntzaz».

Zakarra

Eguerdiya etzan oso jo zarra ese ortan iyotzia kontsegitu deuneako. Iyo naizpa, paatuet nee tokiya ta jo'ta ze ikusiko ta or ikusteet sujetoat lepua teleskopiyua bezelakua zuna eta lista mouko bat gaztagainekuan buelta guztin. Beidatu ein diyot, zeatik tankera artuyot txoropituana eta jo'ta or astea aldamenekuai kargu artzen. Aizu, eiteyo, ezin al dezu pixkat beidatu, esateyo geo, badiruri, segitzeu near-muxinka bezela, propiyo ai zeala, esateyo erdi-totelka, denba guzin beatzak zanpatzen, eiteyo urrena. Ala, arro bee burubakin, eseitzea jun da.

    CourdeRometik pasa naizpa berriro ta ze ikusiko ta lenoko ua bea, zeru-lurrak arrotzen istilun bean mouko sujeto batekin. Aizak, eiteziyon arek, beste botoibat, esate ziyon, jarri bearko iyoke, esan diyo geoxio, ire soingaineko orri, eta ala bukatu da kontuba.

Fantasma-girokoa

Nik, Plaine-Monceau-ko ihizi-zaina bainaiz, ohore dut kontu emaitea agertu dela, gaurko egunaz, mila zazpiehun eta lauretan hogoita hiruko maiatzaren hamaseian, B.M. Orleansko duke Sakratu Phillipe Ene Jaun Gorenaren Parkeko ekialdeko ateen inguruan, feltrozko gapelu bat, ezohikoa eitez eta galoi xirikordatu gisako batez inguratua. Berehalakoan atxeman dut, izkiriatzen dudan honek, supituki agertu dela, aipatu gapeluaren azpian, gizon gazte bat, luzera gaitzeko lepo batez hornitua eta segurki Txinan beztitzen diren gisara beztitua. Odola hormatu deraut haren eite izigarriak eta ihesari emaitea eragotzi. Amiñi batez geldi egonik, marmarka hasi da alegia erdeinatuko bailuen bere gisako bertze ikusezin baina harentzat atxemangarri ziren batzuen hurbiltasuna. Eta entzun dut honako hitz hauek erraiten ahopetik: «Botoin bat eskas duk. Botoin bat eskas». Abiatu da, bada, Pépinierera buruz. Fenomeno horren bitxitasunak, gogoz bertzera bada ere, erakarririk, nire jurisdikzioneari eratxikitako mugaz haraindi jarraiki natzaio, eta hirurok, tipoa, gapelua eta nihaur, heldu gara baratzeño baterat, nihor ez baitzegoen, baina landaturik baitzeuden saladak.

    Etorki ezezaguneko baina zinetan debruzko xafla urdin batean, zagon inskripzione hau: «Cour de Rome». Tipoa marmarrean hasi da berriro ere: «Oinak zapaldu nahi ukhan derauzkit». Orduan desagertu dira, hura lehenik, eta, amiñi bat geroago, gapelua. Desagertu izanaren prozesu berbala erhaikirik, joan nauzu Petit-Polognerat pinta erdi baten edaterat.

Apostrofea

Oi platinozko lumadun estilografo, marraz biezazkie hire lasterraldi arin eta behaztoparik gabeak ifrentzu satinatuzko paperaren gainean glifo alfabetiko haiek, zeinek baitiete transmitituko betaurreko izarniatsuekiko gizonei autobusilistikaren kariaz gertaturiko arrakontru bikoitz baten kontakizun narzisista. Nire ametsen zaldi fier, nire literatur balentrien gamelu esaneko, hitz zenbatu, haztatu eta hautatuen iturri lirain, marraztu itzak bihurkadura lexikografiko eta sintaktikoak, horrela mamituko baita gizon gazte hark burututako egintzen eta balentrien kontakizun hutsal eta barregarria, zeinak nire idazle-lan neketsuetako heroi hilezkor bihurtuko zelako susmo izpirik ere gabe hartu baitzuen egun batean S autobusa. Hi, galoi txirikordatu batez inguratutako kapelaz ornaturiko babaloren lepoluzea; hi, zakur amorratu, marmarti eta ustel, liskarrari ihes eginez joan baihintzen hire atzealdea, ipurtzulokoen uzta-biltokia, zur gogortuzko zizailu batean pausatzera! Susmatu ere egin al huen lipar batez patu erretoriko hau izaterik, noiz eta, Saint-Lazare geltokiaren aurrean, belarri suharrez entzuten hituenean hire soingainekoaren goreneko botoia etorri-iturri zitzaion pertsonaiaren joskin-aholkuak?

Traketsa

Ez daukat idazteko ohitura. Ez dakit. Pozik idatziko nuke tragedia bat, nahiz soneto edo oda bat, baina arauak? Hor dago koxka. Behaztopa dira. Ez da amateurrentzako lana. Hau guztia ere gaizki idatzita dago. Zer egingo diogu, ba? Dena dela, gaur ikusi dut zerbait txurian beltz jarri nahiko nukeena. Txurian beltz jartzea bera ere ez zait oso txukuna iruditzen. Esaldi egin horietako bat izan behar du inondik ere, zeinek atzera botatzen baitituzte txurian beltz jarri bezalako esaldi eginek atzera botatzen dituzten irakurtzaileek irakurri eta gero argitaratzaileek argitaratzen dituzten eskuizkribuetan beharrezkoa iruditzen zaien jatortasuna bilatzen duten argitaratzaileentzat irakurtzen duten irakurtzaileak, zeina baita, hain zuzen ere, nik egin nahiko nukeena gaur ikusi dudan gauza batekin, nahiz eta ni ez izan amateur bat besterik, tragediaren, sonetoaren edo odaren arauak trabagarri zaizkiona, izan ere, ez daukat idazteko ohitura. Kaka, ez dakit nola moldatu naizen, baina itzuli naiz hasierara berriro. Ez naiz sekula moldatuko. Berdin da. Har dezagun zezena adarretatik. Hona beste topiko bat. Eta gainera mutil hark ez zeukan ezer zezenarenik. To, hau ez duk bat ere txarra izan. Idatziko banu: Lepaluze, jirafa bat iduri, busean zut, beyondeizula zuri, agian jatorra izango litzateke. Agian horri esker Akademia Frantseseko, Floreko eta Sebastien-Bottin kaleko jaunen batzuk ezagutuko nituzke. Zergatik ez nuke aurrerapenik egingo, azken finean? Idatziz bihurtzen da bat idazkin. Hau bai ederra izan dela! Halaz guztiz ere, zuhur jokatu behar da. Autobuseko plataformako tipoak ez du hala egin aldamenekoari builaka hasi zaionean aitzakiatzat harturik honek oinak zapaltzen zizkiola bidaiariak estutzen zirenean beste batzuei uzteko igotzen edo jaisten. Are gehiago honela protestatu ondoren, airoso joan denean eseritzera barrenean leku bat libre ikusi bezain laster, muturreko baten beldurrez edo. To, horra nire istorioaren erdia kontatu. Nola egin ote dut? Atsegina da halere idaztea. Zailena gelditzen da ordea. Gaitzena. Iragaitza. Are gehiago iragaitzarik ez denean. Hobe dut hementxe uztea.

Helenismoak

Hyperautobus petrolonautaz betetako batean, mikrorama honen martyri izan nintzen metaffluentiazko chronia batez: hypotypo eikosapigo baino gehixeagoko bat, kalopflegma batez pericyklaturiko kapela zeramana eta macrotrachele eucylindrikoduna, anathematizatzen hasi da enphasiz outis ephimero eta anonymo bat, zeinak pseudoalegatzen baitzuen besteak epizapaltzen zizkiola bipodeak baina, euryskopeatu orduko zenotopia bat, peristrophatu da hara katapultatzeko.

    Chronia histero batean, aistheatu dut siderodromo estathmo hagiolazarikoan, peripateatzen anthropokide batekin, synboleatzen baitzion onphalosphincter baten metakinesia.

Definizioduna

Hiri-garraioko ibilgailu automobil publiko handi batean, alfabetoko hemeretzigarren letraz izendatuan, gazte xelebre bat, Parisi 1942an ematen zitzaion goitizen bat zeramana, burua eta sorbaldak lotzen dituen gorputz-atal luze samarrekoa eta gorputzaren goreneko atalean eite aldakorreko estalgarri bat xingola lodi batez inguratua zeramana... gazte xelebre horrek, beraz, leku batetik beste batera zihoan pertsona bati egotziz hutsegite bat, zeinaren funtsa baitzen oin bata bestearen ondoren bere oinen gainera lekualdatzea, abian joan zen eseri ahal izateko egoten den altzari batera, hutsik gelditua baitzen altzari hori.

    Ehun eta hogei segundo geroago, berriro ikusi nuen burdinbide bateko bideen eta eraikinen gune batean, salgaiak biltzen eta bidaiariak garraiagailuetara igotzen edo haietatik jaisten diren lekuan, alegia.

    Parisi 1942an ematen zitzaion goitizena zuen beste gazte xelebre batek aholkuak ematen zizkion, eta azaltzen zion zer egitea komeni den metalezko, hezurrezko, zurezko, eta abarrezko borobiltxoekin, alegia, oihalez estaliak nahiz estali gabeak izan, jantziak lotzeko balio duten zirkulutxo horiekin, gure kasuan besteen gainetik eraman ohi den janzki batean.

Lipograma

Hona.

    Stopa ikusi eta stoppatu da autobusa. Igo da txoropito bat, sama izugarrikoa, kaskoan ginbail bat jarrita, xingola bigunduna. Tipo bati, azazkalak zapaldu baitizkio eta di-da bigundu hankako hatzak, maskurrak, gogortasunak, saltoan joan da handik; aulki bat hutsik ikusirik, han jarri da, inor gutxi azaldu baita aulki huts hura hartu asmoz.

    Aldi polit bat igarota, lagun bat aurkitu du San Mattin nahiz San Xalbador bultzitokian, eta hala diotsa: «Botoi bat daukak longainan goragi jarria.»

    Horra.

Anglizismoak

Day batean midday aldera, nik tekatu dut busa eta man gazte bat, nek greit batekin eta hat leistresetu kaind batekin ikusee dut. Bat-batean gazteman bekamtzen da kreizy eta akiusatzen du sir errespectable bat toesak tridatzeaz. Gero run da leku enokiupatu batera.

    Hour leit batean ikuseetu dut egein; up eta down wokatzen zuen Seint Lazare esteixion aurrean. Emaiten zion advicea on button baten gainean.

Baserritarra

Paper-puntta lumerodunik bare genden, baña gurdi-mouko artan iyoak giñan alare. Gurdi-mouko aren kartolan gendela, beste batzuek autobusa esaten diyotena, ondo estu giñijoazen, dana txingurritruta eta gogortuta, bai oixe. Dana dala, paatu deu ba noizpaitte, eta beidatu deu geon ingurua, eta jo'ta ze ikusiko? Ta kankallu oitako bat, lepo luze eta zapela zea oitako batekin. Aundigi zakan lepua. Txapelak txirikorda bueltan, emakumezkuana, bai. Eta geo, ez si eta ez no, jo'ta or jartze a sutan kixkaltzen! Txakurranak eta bi esan zizkan gizon bati. Gizajua. Eta geo berriz or juntzan eseitzea, kankallu aundiya.

    Ara, erri aunditan olaxe sin mas gertatzen dian gauzak tia oik. Burutik pasatze al zaizue jo'ta berriro ikusi deula kankallu aundi bea? Bi ordu gerogo baino leno, Pantrucheko Obispoaren palaziyua bezelako eralkin baten aurrian, beste oik been erriyai bee izenez deitzeko esateuen bezela. Han zebillen kankallu aundiya, atzea-aurrea bere mouko beste alperrontzio batekin, eta jo'ta ze ai zayo esaten bere mouko beste alperrontzio oi? Ala ziyon, beste alperrontzio bee mouko arek, ala ziyon: «Botoi hoi, motell, goraxio jarri berko ukek, askoz polittago emango likek». Orra ze ai zitzayon esaten ua kankailu aundiyai, zea, bee moduko beste alperrontzio ua.