Urr
28
21
Saint-John Perse guadalupearra dugu berrogeigarrena Susa argitaletxearen Munduko Poesia Kaierak bilduman. Antilletako klase altuko zuria, garaiko abangoardia poetikoa landu zuena, sinbolismoaren bidetik. 1960an Nobel saria eman ziotenean, epaimahaikoek “bere sormen poetikoaren irudimen-aberastasuna” nabarmendu zuten. Aberastasun horrek konplexutasuna esan nahi du, halaber, eta egiazki, irakurleari eskarmentu literarioa eta irakurketa zolia eskatzen dion poesia da berea. Forma aldetik, normalean, txatal edo bertsetak idazten zituen, prosa poetikoetara gerturatzen diren piezekin, Santi Leoneren euskaratze-lan bikainak euskarara ekarriak.
Urr
27
21
XX. mendeko bigarren erdiko poeta italiar laudatuenetakoa da Alda Merini. Bere poesia lirikoa da funtsean, nahiz eta sinbolismorako eta are mistizismorako joera (bere poesia berantiarrean, nagusiki) nabaria duen. Bere izen-abizenak ospitale psikiatrikoari lotuta ageri dira, haren poesia esperientzia hura gabe esplikatzea kasik ezinezkoa balitz bezala. Dena den, kasu honetan berebiziko garrantzia izan zuten ospitale psikiatrikoko aldiek, obran arrasto nabaria utzi zutelako. Buru gaixotasuna, giza duintasunaren galera, bazterkeria eta beste landu zituen ildo poetiko oso espezifikoa eratuz, baina bestelako gai unibertsalei, hala maitasuna nola heriotza, uko egin gabe. Aiora Enparantzaren itzulpenaren iragazitik, hemen duzue Meriniren poemen antologia, Munduko Poesia Kaierak bildumaren baitan.
Urr
14
21
Landak eta Marxen burua, makilak eta Iruñeko Gaztelu Plaza, ZIUa eta Louise Michel, 1998ko Gabonak Lisboan, Dragoien batailoia Intxortan. Liburutegiak konpartitzen dituztenak, greba orokorreko egunetatik ahots apurtuekin itzultzen direnak, depilatu gabe sexuaz gozatzen dutenak. Gerra Hotza eta Zizur Nagusia, Ford Escort Nomade gorri purpura eta Audi A4 zuria. Egunerokoaren detaileari erreparatzen dio Hedoi Etxarteren hirugarren poema liburuak: Sortaldekoak. Osorik irakur dezakezue sarean.
Urr
07
21
80 urte bete zituenean, luzez gordean izandako libreta gris bat erakutsi eta “egin nahi duzuna” esan zion amaginarrebak Alberto Barandiaran Amillanori. Honek ziztuan ulertu zion esaten ari zitzaiona: “Egin ezazu zerbait“. Libreta hura Luis Fernandez Arregirena zen, Errepublikaren kontra 1936an altxatu zen anaia zaharrenarena. Lemoaitzen hil zuten arteko gerra ibilerak idatzita zituen han. Eta libretaren lerroen artean, galderak ondorengoentzat: zerk eraman zuen udal idazkari izan nahi zuen 18 urteko gazte hura Falangen izena ematera? Zerk, aurretik EAJn militatu zuen hura, garaiko Altsasun halako tradiziorik ezagutu gabea zena?
Haren arrastoari segika abiatu zuen erreportaje-kronika hau Barandiaranek. Artean ez zekien, ordea, beste izen bat aterako zitzaiola bidera: Pablo Amillano Baztan. Bere aitona falangista. Sarean osorik daukazu irakurgai.
Ira
24
21
Euskarak eman duen poema liburu ederrenen artean eder, Lizardiren Bihotz-begietan da eragin handiena izan duen obra euskal poesian: ia mende osoa pasatu da argitaratu zenetik eta ordutik honako euskal poesia ezin da ulertu Lizardi gabe. Lizardiren ahaleginak munduaren ikuskera ugaritu nahi luke eta poesia egiteko darabilen hizkuntza berrituz duindu, duinduz aberastu. Horren atzetik dabil poeta, jakite-hegoek igotako hizkera poetiko baten bila. Poeta jaio zeneko 125. urtemugan, jatorrizko testua egungo ortografia estandarrera ekarri dugu, Anjel Lertxundiren hitzaurrearekin, Zuhar Iruretagoiena artistaren esku hartzearekin eta, eranskin gisa, jatorrizko edizioa gehituta; guztia, Lizardiren poetikari irakurleak batzeko gogoz. Osorik irakur dezakezue sarean.
Ira
17
21
Bere obrarekin erabat engaiaturiko idazlea izan da Alfonso Sastre, eta horren ondorioz, bizi izan zuen garai eta borrokekin. Ekintzaile antifrankista, askatasunaren aldeko langile Franco hil ondorenean ere, dramaturgoa da, ororen gainetik, Sastre. Antzerki-mugimendu eta konpainien sortzaile eta sustatzaile, XX. mendeko bigarren erdialdeko antzerkigintza modernoa zeharkatzen du bere obrak, salaketa, aktibismoa eta oholtza gaineko grina batuz bere testuetan. Espainiako antzerkigintzan izen ezinbestekoa, aspaldi euskal herritartutako autorearen zenbait lan ekarriak izan zaizkio euskarari, eta gaur, haren heriotzaren karietara, haietako lau hemen eskaintzen dizkizuegu: Bazterrean utzitako panpinaren istorioa (Antzerti, 1983); Ez da pale egiteko ordua (Susa, 1986); Gillermo Tellek triste ditu begiak (Hiru, 1990); eta Komando baten analisia (EIZIE, 2002).
Ira
10
21
Poesia ez zela bakarrik sentimendu bat, tripako mina ere bazela, borroka baten elea, defendatu zuen Manex Erdozaintzi-Etxartek, eta haren obran islatzen da, baina era berean bide liriko bat ere jorratu zuen, irakutzearen plazerak gidatuta. Bide horretan, arnas handiko poema luzea ondu zuen, Herri honen erraietan (Maiatz, 1985). Estiloz diskurtsiboa, gizarte libre baten nahia sumatzen du herriaren erraietan, eta poeta da erdi-minetan den populuaren emagina, Koldo Izagirrek haren antologiari egindako sarreran azaldu bezala. Osorik eskaintzen dizuegu.
Abu
28
21
2012ko ekainean sortu zen, lagun talde baten ekimenez, Edo! argitaletxea. Eta bost urtean 16 lan eman zituen argitara harpidedun eta lankideen borondatezko lanean oinarritutako argitaletxe honek, artea eta ilustrazioari lotutako hainbat lan tartean. Eta Karmele? izan zen argitara eman zutenetako lehenetakoa, Samara Veltek idatzitako antzezlana, eta Edotafioa azkena, 2017ko azaroan haien ibilbideari amaiera eman zion despedidako testua. Biak eskaintzen dizkizuegu.
Abu
11
21
Abuztuaren 29a bitarte, Kepa Akixo Zigor eskultore eta argazkilariak “Egu iturria” izeneko erakusketa du Miarritzeko Bellevue jauregian. Hatsaren Poesia ekinaldiko ohiko kolaboratzailea, Miarritzeko erakusketan ere poema laburrak ez dira eskas. Baina obra moduan orain arte kaleratu duen behinekoena Zoro garaia izan zen, 1992an Maiatz argitaletxeak emana, orain osorik irakurtzeko moduan paratu dizueguna. Eskultorearen gisan ari zaigu poemotan ere Akixo, eleak zizelkatuz bezala.
Uzt
16
21
Antzerkiaren harra barruan darama Gaizka Sarasolak, eta ez lo. Mairu antzerki tailerra eta urteotan egin duen lana da horren erakusgarri. Berriki Susa argitaletxearekin Ganbila bilduman Zerrakuretan liburua publikatua, 2016an hiru testu bildu zituen Erleak, satorrak, beleak liburuan, edo! argitaletxearekin argitara emandakoa. Osorik eskaintzen dizkizuegun hiru teatro-testuotan —Urak ttiki dire, Lur azpikoak eta Talaka—, inguruan duen errealitatea gordin hartu zuen egileak, eta bufoiaren arimari fidel, itsusia edertu, antzerki bilakatuz. Gozatu.
Eka
10
21
Amaia Ezpeldoi detektibe ruralaren abentura berri bat, zazpigarrena, plazaratu du Itxaro Bordak: Euri zitalari esker. Bere lan jardunetik erretreta hartzear da Ezpeldoi. Azken kasu bat du argitzeko, alta: gauetik goizera Landetara ezkondu zen eta aspaldian arrastorik utzi ez duen Maddiren desagertzea. Sexua, dirua, telesailak, ikasle garaiko bulkadak eta sarearen ezkutalekuak. Bere pertsonaia sonatuaren ibilietara itzuli da Itxaro Borda kontakizun berrian, sarean ere osorik irakur dezakezuena.
Mai
20
21
Sei urteren ondoren, bueltan da Xabier Montoiaren inpuingintza. Hamar narraziok osatzen dute Taxiak ez dira inoiz gelditzen bilduma, eta bi emakumeren bizipenek eta ahotsek txirikordatzen dituzte eszenario eta garai desberdinetako istoriook. Egileak usadio duen legez, bizitzaren alde ez-agerikoetan kokatzen dira pertsonaien ibilerak, sentimenduak eta ustekabe gatazkatsuak, egokitzen zaizkien amildegi ugarietako ertzetan artega eta dardaraka ari den ekilibristaren pare. Maitatzeko ezgauza ote diren, galtzen ere traketsak ez ote diren, inoiz gelditzen ez diren taxi horietako bat geldituko balitz ere onerako izango ote litzatekeen zalantza. Montoiaren mundu miresgarria, beste behin, sarean ere osorik irakur dezakezuen liburu honetan.
Mai
08
21
50 urte dira Herri Gogoa argitaletxeak Lasa Alegria neba-arreben Poema bilduma argitaratu zuela. Liburu horretan, Amaia Lasak “a e i o u berri bat” esatea proposatu zuen, eta Mikel Lasak bidenabar omenaldia egin zien Baudelaireri, Faulknerri edota Poeri. Proposamenez eta omenaldiez harago, bi ahots poetiko berri sortu ziren euskal letretan, gerora ere luzaro iraun dutenak. Orduko hartan kaleratutakoa bere horretan irakur dezakezu orain, baita faksimile formatuan ere.
Api
26
21
Oihana Aranak Lazunak azkazaletan poema liburua aurkeztu du gaur. Fikzioaren apologia batekin abiatzen da liburua, gogorarazten diguna ez dugula idazlearen bizitzarik irakurriko orrialdeotan, orpoetako arrakaletan zer ezkutatzen duen jakin nahi duenak jai daukala. Jakin-minetik ari zaigun ahots bat irakurriko dugu hemen, eta erreparatuko die gizarteari, zeruko elementuei, harreman sozialei, habitatzen gaituzten espazioei, gorputzari. Poemetako batean bezala, lepoa alanbre artean sartzen du ahotsak beste aldean zer dagoen ikusteko. Hain zuzen ere, jolasa behin baino gehiagotan ageri da liburuan, eta poemek berek asko dute jolasetik, bereziki ironia bidezko jolasetik. Osorik eskaintzen dizuegu sarean.
Api
22
21
Lehen aldiz, gogoetari eta saiakerari leihoa zabaldu dio Ganbila bildumak 12. alearekin batera, euskal antzerkiak inoiz izan duen begirale, kritikari eta kronista oparoena den Agus Perezen eskutik: hausnarketa eta memoria ariketa da Aititaren betaurrekoak, arte eszenikoak mintzagai hartuta, eta kritikari ofizioaren kontraesanez, zalantzez eta gazi-gozoez diharduena. Liburuaren zati batean, azken hamarkadeten idatzi izan dituen kritiken antologia ere irakur daiteke, garai luze baten erradiografia legez har daitekeena.
