Literatur Emailuak

Octavio Pazen mendeurrena: Eguzki Harria

Jario poetikoa esan zion Octavio Pazek bere Eguzki Harria poemari (1957): azkenik ez duen bidaia iniziatiko baten aitorpena, ilargiari, hezetasunari, heriotzari eta naturaren berpizteari lotua, argitasunezko gorputz batean barrena (azteken harri hori), eta haren bila. Mitologien uztarketa bat, Coatlicue eta Venusen medioz. Emazte maitatua gizakiaren eta naturaren arteko bitartekaria da, eta gorputzaren harroaldia atseginaz haratagoko zerbait bilakatzen da, behakoak ludiaren osotasuna hartzen ahal duen une berezia. Horrela, hitzak eta munduak bat egiten dute, elkartze erotikoak denboraren joana geldiarazten duen bezalaxe, maitasuna subertsiozko ekintza bihur litekeelako inguru sozial alienatu batean. Poema hau Isturitzeko harpeetan errezitatu zuen Itxaro Bordak duela zenbait urte. Josu Landa Goiogana irakasle mexikarrak 1997an euskaraturiko bertsioa ematen dizugu gaurkoan, Octavio Pazen jaiotzatik 100 urte bete diren honetan.

Munduko Poesia Kaierak

Martxoaren 21arekin, Munduko Poesia Egunean, Munduko Poesia Kaierak proiektua aurkeztuko du Susa argitaletxeak.  Egitasmo berri honen bitartez, euskarari ekarriko zaizkio munduko poeten lanak, kaieretan bilduta. Kalean dira lehen hiru zenbakiak: Georg Trakl, Maria Merce Marçal eta Aime Cesaire. XX. mende hasierako poeta aleman garrantzitsuenetako bat,  Kataluniako errealitate poetikoaren ikuspuntu emakumezkoa eta negritudearen ikurra. Beñat Sarasolaren zuzendaritzapean, hiru poetokin hasitako bidean, pixkanaka mundu osoko poetak ekarri nahi dira gure hizkuntzara. Anton Garikanok, Itxaro Bordak eta Iñigo Aranbarrik osatu eta itzuli dituzte antologia hauek, www.kaierak.com gunean aurkituko dituzunak.

Munduko Poesia Eguneko manifestua euskaraz

Anjel Lertxundiren estreinakoa

Hunik arrats artean (1970), Anjel Lertxundiren estreina publikoa, “ipuin” hitza etnografiaren, kostunbrismoaren eta literatura pedagogikoaren menpekotasunetik atera eta genero autonomo baten adierazle bihurtuko zuten hamasei ildo edo hamasei ereduren bilduma dugu: hasi eta bukako fikzio labur libreak, norberaren bizikizunetan edo garaiko errealitatean, baita linguistikoan ere, oinarrituak. Bilduma hau modernotasun saio bat izan zen, aurreneko ipuin liburua Hegoaldean. Anjel Lertxundik gure literaturari ekarri zion arnasa, besteak beste, irakurlea garaiko korronte estetiko nagusietan kokatu zuelako genuen berri. Ipuingintzaren gaztetze hau Lur editorialak Euskal Elerti 69 argitaratu zuen bilduman atzeman zitekeen, baina Lertxundirena ezinbesteko froga izan zen generoaren aldarrian: ikuspuntua, pertsonaiak, egitura… Ia mende erdi bat geroago irakurririk, nekerik gabe atzemango dugu idazle baten sena bideratu zuela genero baztertu honek.

Oier Guillanen gabeziak
eta bakarrizketak

Lehiaketen zurrunbiloan gutxietsitako Oier Guillanen bi liburu dakarzkizugu gaurkoan. Gabeziak elementu gutxi batzuekin sortutako mundu poetikoa da, kontrastez antolatua: mugarik gabeko izarak eta gela bat, gela bat baino ez hiriaren erdian: besterik behar ote dute maitaleek, ordea, orainak eta orbainak trukatzeko? Baina amodioaren zurrunbiloak baditu bere pausaldiak, zalantza zirraragarri bihurtu beharrekoak. Poema labur eta gardenak, adimenaren eta sentimenaren uztarketa begia, iluna eta azala bitarte. Bakarrizketa poetikoak lana jokalari bakarrerako lau bakarrizketak osatua da, lauak gaiaren garapenaren zerbitzuan: jokalekurako poesia, genero zaila eta Oier Guillan bera lantzaile bakarra dukeena gure literaturan. Mundua, benaz, hilapaindegia da, itxaropenak esperantza gutxi. Heriotza, argi dago, ezoroitzea da: zer da lekukotasunik gabeko bizitza hau? Heriotza ekiditea, ez dago besterik, horixe da guri eskaini zaigun mandatua. Itzaliko da jokalekua argitzen duen argi xumea. Larruazala ezpain bihurtuko zaio ikusleari, oroitzen ez zuen ahots huraxe etorriko zaio akordura.

Mikel Peruarenaren
poesia edanez, ase arte

Hiru urte geroago Zarama taldeak izenburu berarekin atera zuen abestiaz oso bestelakoa da Mikel Peruarenaren aldarria bere bigarren poemategian (Edan ase arte): bizitzatik edan behar dugu, bizia edan bizi ahal izateko, hilobiko lauza bizkar gainean daukagula ibili behar dugunez. Eraispena modako hitza zen garaiko animalia mindua dugula aitortu zigun poetak, eta horrek eskubidea eman zion noski zorrotza eta egiatia izateko, “Literatura bergizarteratzeko neurriak” edo “Zapatak hutsik” bezalako poema gogor eta ederretan (aukera dago liburuan) mintasuna argigarrizko kontzientzia bihurtzerainokoa. Eta batzuetan sarkastikoa den irriñoa behin eta berriz irakurlearengana. Jexux Aranbururen bandoneonak nostalgia erantsi zion egin zituen errezitaldietan, poemen mezua biderkatuz. Edan poesiatik, edan poesia ase arte.

Adanen poema amaigabea

Bestela abisatzen zigun arren, Joseba Zulaika kartzela edo erbestea sufritzea inoiz merezi ez izanaren erru konplexu handirik gabe azaldu zitzaigun letretan, “bizi ala hileko uste ditugun arazoetaz bakarrik” atrebitzen zen poesia baten emaile. Arestiren eraginetik urrun, “ni” pertsonal bat ageri du: Adan, zuztarreko gizakia (ni, Adan hura; zu, irakurle hau), inguramenik eta gizarterik gabeko mundu batean, ur, lur, gau, eguzki, bide aurrean  pentsamenduaren lehen pausoak ematen, bizitza ulergarritasun batean kokatzen. Hori, 1975ean, ildo gainditua zela uste genuen. “Ni / —Adan— / ni gizona naiz / Eta / ni nagoen toki guztietan / entenimendua / eta / nahimena / daude”. Eta erabakitzeko eskubidea: “Goazen beste zerbaiten bila / zori ona / eta / zori txarra / ez dira nire mundua”. Horra Adanen poema amaigabea. Joxe Azurmendiren epilogo mamitsuak argitzen digu garaiko egoera poetikoa.

Mikel Ibargurenen
Ahapetik poema liburua

2007ko Kutxa Sariaren irabazle, liburu sarituek, bereziki poesia liburuek, izaten duten bazterketaren biktima dugu Ahapetik bilduma. Ez dateke erakunde antolatzailearen errua bakarrik. Mikel Ibarguren poeta ezaguna zen ordurako, indar handiko bi poemategiren egilea, bata kartzelan eta kartzelaz, bestea aterpeturik eta aterpeaz. Indar handikoak, hain zuzen, gaiaren interpretazioa nitasun batetik ematen zigulako autoreak. Poeta zela, alegia. Ahapetik tituluak berak iradokitzen duen tonu apalean dago emana testuaren poesia bere hirugarren obran, aitorpenetan ari zaigu: zalantzak, esperantza apurrak, maitaleen aurka antolatua dagoen oraina eta eguna, gorputz urrunduak, absentzia, ezaldia… Maitemina harresiez haratago ere, mugez haratago. Mintasun garden bat.

Joxean Muñozen
poesia apurtzailea

Poetak, oro har, gazterik jalgi ohi dira plazara. Barne sukar batek umotzen ditu azkarki hitzeraino. Autore gazte hauen estreinako obrak, gainera, pindarka egiten du batzuetan begira. Horrela jo gintuen 1984an Joxean Muñozen Parentesiak (etabar) bildumak: zehaztasun obsesiboa sekulako estiloan. Gaur, 30 urte geroago, harrigarria egiten zaigu gramatika apurtzaile hura, poetak jauzi estetikora ematen digun bultzazo gupidagabea. Ildo bereko lirikan eta planteamendu ausartean publikatu zuen Begien bizkar, maitasun poema sorta bat (Susa aldizkariaren separata, 1992), Jose Luis Otamendiren sarrera argigarri batekin: “Luze isilean gordetakoak peto-petoan deklaratzen dakizki, ez da amarrurik, ez eskupekorik, ez keinu lagunkoirik. Zauri zahar eta berriek zimelduak ditugu barnemuinak. Estimatzen diogu. Muñozek ez dio beldurrik poesiari”.

Ibon Sarasolaren Poemagintza

Ibon Sarasolak (Donostia, 1946) hogeita hiru urte zituela argitaratu zuen Poemagintza liburua (Kriselu, 1969). Gure inoizko poetarik goiztuenak ordea nortasun poetiko heldua agertu zuen titulu xume eta aldi berean fierraren azpian: arruntkeriaren aurkako borroka bat, delikateziaz eta espiritu landuan egina. Irudi eta baliabide klasikoen ukoa, banalitateak izan zitezkeen gaien hautua, gauzen deskripzio sotil eta sutila… Ildo berri bat, zaila, ausarta, ebaki zuen Sarasolak. Estilo biluzi eta erritmikoan garatuak, Poemagintzako poemek intimitate hauskor batean biltzen gaituzte, pianoak sortuak balira bezala.

Itxaro Borda, Just love

Orain hogeita bost urte, 1988ko abenduan plazaratu zuen Maiatz argitaletxeak Itxaro Bordaren hirugarren poema liburua: Just love. Poetaren ahotsak dimentsio berri bat hartu zuen, eta idazlearen liburu ederrenetako bat da zalantzarik gabe. Orain sarean osorik eskaintzen dizugu, eman izan genituen bezala Itxaroren lehendabiziko bi liburuak: Bizitza nola badoan poema bilduma eta Basilika eleberria, biak 1984an argitaratuak.

Pendrive, Arrate Mardaras

Historiako aro ezberdinetan gertatutako maitasunezko kontakizunak dakartza Arrate Mardarasen lehendabiziko liburuak: Pendrive. Harpeetan, erromatarren garaian, Erdi Aroan, 36ko gerran… zertarako bizi, maite duzunarengandik urrun bada? Norbaitek galdu egin duen pendrive bateko testuez eta ipuinez osatutako liburua da, botila baten barruan jaurtitako mezuaren antzekoa balitz bezala. Joan den astean aurkeztu zuen Mardarasek Pendrive, eta sarean ere emana duzu orain.

Azken afaria, Xabier Montoiaren nobela berria

Bilboko txoko batean bazkaltzeko bildu dira lau gizonezko, gaztetan elkarrekin ikasten ibilitakoak. Ospakizun alaian solasean ari dira, zer bihurtu diren elkarri zirika. Oraindik ez dakite, arazo larri bat sortuko dela laster. Gau batez ertzainak bortizki sartuko dira lagun horietako baten etxean eta atxilotuta eramango dute semea. Gertakari horrek lardaskatu egingo du lau adiskideen arteko harremana. Xabier Montoiak aste honetan aurkeztuko du Azken afaria, bere zazpigarren eleberria.

Aldous Huxley hil zen
duela 50 urte

Kontrapuntua (1928), Bai mundu berria (1932) eta Irla (1962) nobelak idatzi zituelako ezagutzen dugu Aldous Huxley ingelesa, nahiz eta poema, ipuin, antzerki eta saiakera beti berezien egilea ere izan zen. Gaur 50 urte dira Hollywooden hil zela, 1963ko azaroaren 22an. Xabier Amurizak Bai mundu berria (Brave New World) euskaratu eta Lur argitaletxeak plazaratu zuen 1971n, orain osorik sarean eskaintzen dizuguna. Londresen abiatzen da kontakizuna, 2540. urte inguruan. Distopia literario klasikoetako bat da, Jack Londonen Burdinazko orpoa, Ievgeni Zamiatinen Gu eta George Orwellen 1984 nobelekin batera.

Albert Camusen bi nobela

Gaur ehun urte dira Albert Camus idazle frantsesa Algerian jaio zela. Hiru nobela argitaratu zituen: L’Étranger (1942), La Peste (1947) eta La Chute (1956), eta horietatik bi lehenak euskarara itzuliak dituzu: Arrotza, 1970ean Joxe Mari Agirrek; eta Izurria, Imanol Tapiak 1993an; biak sarean osorik emanak daude. Luchino Viscontik Arrotza nobelan oinarritutako film egokitzapena egin zuen Marcello Mastroianni aktorearekin, eta Luis Puenzok Izurria nobelan oinarritutakoa William Hurt eta Robert Duvallekin.

Koldo Izagirre,
Parisen bizi naiz

Hiria da Koldo Izagirreren poema liburu berriaren ardatz nagusia: hiria, aldirietako batek begiratua eta epaitua. Maila urbanoan eta sinbolikoan, maila pertsonalean eta kolektiboan, maila historikoan eta literarioan eta linguistikoan… eraikitako begiratua da Izagirrerena. Parisen bizi naiz honetan elkartzen dira urbearen porrota, krisi politikoa eta poetaren heldutasuna. Liburua osorik eskaintzen dizugu sarean, bihar Donostian jendaurrean aurkeztu aurretik.