maiatza
13
14
Afonso Henriques de Lima Barreto brasildar idazle eta kazetaria Rio de Janeiron jaio zen 1881ean, eta 1922an hil hiri berean. Oso kritiko zorrotza izan zen bere garaiko sistema politikoarekin, eta gizarte-pribilegioak zein arrazakeria salatu zituen engaiamendu handiz. Gizarteko apalenen ahotsa izan zen, ahotsik gabeena. Lima Barreto mulatoa zen eta gertutik bizi behar izan zituen bidegabekeria eta mespretxua. Bizitzako azken urteak ospitale psikiatriko batean eman zituen, idazteari behin ere utzi gabe. XIX. mendeko errealismoari atxiki zitzaion, baina haren estiloa ez zen batere apaindua izan: bizi-bizia zen, kalekoa, manierismorik gabekoa. Denetariko generoak landutakoa, haren lanik nabarmenenak dira, besteak beste, Triste Fim de Policarpo Quaresma eleberria, Marginália artikulu-bilduma eta Cemitério dos Vivos hil ostean argitaraturiko zoroetxeko kronika laburra. Euskaraz irakur daiteke orain, Iñigo Roquek euskaratu baitu Kalifornia Berria ipuina, gaur eskaintzen dizueguna.
Api
24
14
Gaurko egunez hil zen Alejo Carpentier idazle kubatarrari sona handiena eleberriek eta musika lanek eman bazioten ere, haren ekoizpenik oparoena kazetari legez egindakoa izan zen. 1933an, Frantzian erbesteratua zelarik, Euskal Herria zeharkatu zuen trenez, han-hemen geldialditxo batzuk eginez. Bidaia haren kronika Carteles aldizkarian argitaratu zuen: Historiarik gabeko bidaia baten kronikak. Koldo Izagirrek euskaratutako lerrootan, herri ugariren inguruko deskripzioak eta gogoetak irakur daitezke: Baiona, Miarritze, Hendaia, Irun, Hondarribia…
Api
19
14
Apirilaren 17an hil zen Gabriel Garcia Marquez idazle kolonbiarra, errealismo magikoa deitu izan denaren adierazlerik gorenetarikoa. Bere idazlanetan fantastikoa eta erreala maisuki uztartu ohi ditu, Hego Amerikako bizitza eta gatazkak islatuz. Oparoa da Garcia Marquezen liburuak euskaraz irakurtzeko aukera, lau liburu hauexek: Heriotza iragarritako baten kronika (1982, Xalbador Garmendia), Jenerala bere laberintoan (1990, Xabier Mendiguren Bereziartu), Koronelari ez dio inork idazten (1992, Tomas Sarasola) eta Naufrago baten kontakizuna (1998, Eneko Barrutia). Horiez gain, pieza txikiagoak ere argitaratu dira aldizkarietan edo bildumetan, besteak beste, orain eskaintzen dizkizugun Zerbait izugarri gertatu behar da herri honetan (1985, Joseba Sarrionandia / Mitxel Sarasketa) eta Horietako egun batean (1994, Gillermo Etxeberria).
Mar
31
14
Jario poetikoa esan zion Octavio Pazek bere Eguzki Harria poemari (1957): azkenik ez duen bidaia iniziatiko baten aitorpena, ilargiari, hezetasunari, heriotzari eta naturaren berpizteari lotua, argitasunezko gorputz batean barrena (azteken harri hori), eta haren bila. Mitologien uztarketa bat, Coatlicue eta Venusen medioz. Emazte maitatua gizakiaren eta naturaren arteko bitartekaria da, eta gorputzaren harroaldia atseginaz haratagoko zerbait bilakatzen da, behakoak ludiaren osotasuna hartzen ahal duen une berezia. Horrela, hitzak eta munduak bat egiten dute, elkartze erotikoak denboraren joana geldiarazten duen bezalaxe, maitasuna subertsiozko ekintza bihur litekeelako inguru sozial alienatu batean. Poema hau Isturitzeko harpeetan errezitatu zuen Itxaro Bordak duela zenbait urte. Josu Landa Goiogana irakasle mexikarrak 1997an euskaraturiko bertsioa ematen dizugu gaurkoan, Octavio Pazen jaiotzatik 100 urte bete diren honetan.
Mar
25
14
Proventzak XIX. mendean eman zuen pizkundea hiltzen ari zen hizkuntzaren monumentua egiten saiatu zen. Felibreek sentimentalki, iraganaren idealizazioz maite zuten herria. Giro horretan azaldu zen Frederi Mistral, mugimenduaren buru literarioa izango zena. “Oraingoa eta hemengoa” landu ez bazuen ere, identitatea jasoko zuen herriari, historian iraungo zuen herriari kantatu zion: bere pertsonaiek maila sinbolikoa hartzen dute, mitoak bilakatzen dira, herritarkeria eta aldarri nazionalista gaindituz. Horixe izan zen kontuan hartu ez zuena gure Pizkundeak 1930eko hamarraldian haren ildoa eredutzat hartu nahi izan zuenean. Orainaren eta Paradisuaren arteko tenkadura, Gure Herriari kantuan atzeman genezake garden asko. Kantu hau Lhi Jari taldeak musikatu zuen, eta YouTubek kenarazi egin zuen aldi batez, “gorrotoa pizten” duelakoan.
Mar
21
14
Martxoaren 21arekin, Munduko Poesia Egunean, Munduko Poesia Kaierak proiektua aurkeztuko du Susa argitaletxeak. Egitasmo berri honen bitartez, euskarari ekarriko zaizkio munduko poeten lanak, kaieretan bilduta. Kalean dira lehen hiru zenbakiak: Georg Trakl, Maria Merce Marçal eta Aime Cesaire. XX. mende hasierako poeta aleman garrantzitsuenetako bat, Kataluniako errealitate poetikoaren ikuspuntu emakumezkoa eta negritudearen ikurra. Beñat Sarasolaren zuzendaritzapean, hiru poetokin hasitako bidean, pixkanaka mundu osoko poetak ekarri nahi dira gure hizkuntzara. Anton Garikanok, Itxaro Bordak eta Iñigo Aranbarrik osatu eta itzuli dituzte antologia hauek, www.kaierak.com gunean aurkituko dituzunak.
Munduko Poesia Eguneko manifestua euskaraz
Mar
10
14
Gracias a la vida abesti ospetsua 1966an egin zuen Violeta Parrak, bere buruaz beste egin baino urtebete lehenago. Txileko abestirik garrantzitsuena da, eta batzuek ereserkitzat ere hartzen dute. Batzuentzat bizitzaren aldeko aldarria bada ere, eta letrari erreparatuta hala dirudi, beste batzuentzat, kantariaren heriotzaren aurreikuspena da, agur kantu bat, doinu malenkoniatsua eta monotonoa baitu. Garazi Arrulak euskaratu du kantua, eta elearazi.org-n argitaratu, azpititulatutako bideoaz lagunduta.
Mar
06
14
Bart, Kanarietan gaueko 11ak zirenean hil da Leopoldo Maria Panero poeta. Aspaldidanik eroetxe ezberdinetan ingresaturik, harat honat ibili da azken urteotan. Ez da aspaldi, urte mordo bat Arrasateko Santa Agedan egin zituela, eta orduan hitzaldi eta errezitaldi ugari eskaini zituen Euskal Herrian. Josu Goikoetxeak Paneroren zenbait poema hautatu eta euskarari ekarriak gunean ditugu orain irakurgai.
Mar
06
14
Orain hamar urte, 2004ko martxoaren 6an hil zen Luisa Villalta poeta galiziarra, 46 urte zituela. Manoel Antonio, Luis Seoane, Xose Luis Mendez Ferrin eta abarren ildoa sakontzen duen belaunaldikotzat aurkeztu zigun Itxaro Bordak 1994an, Maiatz aldizkarian haren zazpi poema euskaratu eta aurkeztu zituenean. Hemen eskaintzen dizkizuegu poemok.
Mar
03
14
Duela 555 urte, 1459ko martxoaren 3an hil zen Ausias March, Erdi Aroko poeta katalan handia, Valentzierazko Urrezko Mendea deitutakoaren ordezkari gorena. Bere kantu ezagunenetan trobadoreen ildotik aldendu zena, bere poesiak eragin handia izan zuen Erdi Aroko beste hainbat egilerengan. Ibon Sarasolak ekarri zituen euskarara haren zazpi poema, 2002an Hegats aldizkarian plazaratuak, orain hemen aurkezten dizkizuegunak.
Mar
03
14
2014ko otsailaren 5ean beteko zituzkeen 100 urte William S. Burroughsek, AEBetako idazle handiak. Malditismoaren ikurretako bat, beat belaunaldiaren ordezkari, efemeridearen karietara haren ipuin bat ekarri du euskarara Danele Sarriugartek, Apaiza, halaxe deitzen zioten. Kolaborazio berezian Kurt Cobainek izen bereko kantua egiteko baliatu zuen ipuin hau, 1973ko Exterminator bilduman argitaratua, Elearazi webgunean irakur daiteke euskaraz.
Ots
03
14
Duela astebete hil zen Pete Seeger kantari eta kantugile estatubatuar handia. Haren itzala begi-bistakoa izan da mundu osoko kantari ugarirengan, baita Euskal Herrian ere. Herri xehearekin lotura estua, konpromiso politikoa eta ekoizpen erraldoia dira ia ehun urteko bizitza horretako ezaugarri nagusiak; langile mugimendua, eskubide zibilak, Vietnamgo gerra… nondik norako horretako zenbait mugarri. Azken urteetan ere tinko eutsi zien Seegerrek bere ibilbide osoko hatsarreei: 2002an, Irailaren 11ko atentatuen ondoren eta Irakeko gerraren bezperan, Luther King-i ikasi kantua sortu zuen, eta 2010an, Mexikoko golkoan izandako petrolio isurketaren kariaz, Jainkoak behar nau…. Kantu horiek eta gehiago ere euskaraz paratu ditu Josu Landak, orain eskaintzen dizkizugun hamahiru kantu horietan.
Ots
01
14
Joan zen igandean, 2014ko urtarrilaren 27an hil zen Jose Emilio Pacheco, 74 urte zituela. Mexikoko XX. mendeko idazle inportanteenetako bat, hainbat poema liburu eta saio idatzi ditu. Luigi Anselmik haren Traduttore traditore poema euskaratu zuen Bertzerenak liburuan; eta Mikel Elorzak Traizio gorena. Hemen dituzue biak.
Urt
28
14
1939ko otsailean zendu zen, 73 urte zituela, William Butler Yeats, irlandartasunak izan duen poetarik gorenak. Antzerki idazle eta zuzendaria, Irlandako elezaharrek blaitu dute bere olerkigintza, baina baita bere herriarekiko konpromisoak, eta kantatu die bere inguruko jendeei. Literatura Nobel saria jaso zuen 1923an. Andolin Eguzkitzak ekarri zuen euskarara 1980an, Joseba Sarrionandiak dozena erdi poema itzuli zituen eta Josu Lartategik ere hiru eman zituen Enseiucarrean aldizkarian. Gerora Luigi Anselmik eta Hedoi Etxartek ere euskaratu dute. Denak eskaintzen dizkizuegu, Koldo Izagirrek euskaratu duen Easter 1916 poema ezagunarekin batean.
Urt
20
14
1964ko urtarrilaren 20an hil zen Anibal Machado, idazle brasildarra. XIX. mende amaieran jaioa, XX. mendeko Brasilgo literatur mugimenduen eta idazle handien garaikide eta lankide izan zen, eta Idazleen Elkarteko presidente, Getulio Vargasen diktaduraren kontra jardunez. Antzerki munduari lotua, hainbat talde sustatu zuen, obren egile eta itzultzaile ere aritu zuen. Prosan ipuinak idatzi zituen, eta obra oso handia ez duen arren, pieza eder askoak utzi ditu, Hamahiru ate liburuan (Elkar, 1985) Joseba Sarrionandiak eta Mitxel Sarasketak euskaratu zuten Biaduktoko suizida, gaur hemen eskaintzen dizueguna, kasu. Herri giro eta gai arruntetan zentzu ezkutuak eta poesia berezia atzematen dakiten idazle brasildarren artekoa da Anibal Machado. Biaduktoko neskatila suizidatuaren istorio laburrean ere, hiriko jendearen kronika legez beti, gertaera goibeletik giro harrigarri eta poetikora eramanen gaitu.
