azaroak
Urr 15 14
Munduko Poesia Kaierak bildumak kalean du bigarren emaria: Emily Dickinson, Carlos Drummond de Andrade eta Miguel Hernandez. Beñat Sarasolaren zuzendaritzapean, hauek izan dira antologia horien paratzaile eta itzultzaile, hurrenez hurren: Angel Erro, Koldo Izagirre eta Josu Landa. Kaier horien aurkezpen errezitaldia bihar izango da, Egiako (Donostia) Bukowski tabernan, 19:00etan.
Ira 05 14
Mendea bete du gaur antipoesiaren poeta gorenak, Nicanor Parrak. 1914ko irailaren 5ean jaioa, 20tik gora dira argitaratu dituen poema-liburuak, 1935ean lehena kaleratu zuenetik. Antipoesia deitutakoaren sortzailea (1954koa du Poemas y antipoemas liburua), etengabea izan da adierazpen bide berriak bilatzen egindako lana, beti ere indar kritiko eta ironikoa galdu gabe, pieza benetan apartak sortuz. XX. mendeko erreferente bat, poeta askorengan eragina izan duena, haren mendebetetzearen karietara hamar poema euskaratu ditu Josu Landak, Armiarmak eskaintzen dizkizuenak.
Ira 03 14
I. Mundu Gerra amaitzeko astebete falta zela, 1918ko azaroaren 4an hil zen Wilfred Owen poeta ingelesa. 25 urte lehenago jaioa zen Oswestryn eta, gazte izanagatik, erdietsia zuen sona letra ingelesen munduan. Frantziako frontean 1917an zauritua, sendatze epean idatzi zituen Gerlako poemak, eta haietako batzuk ekarri dizkio euskarari Gotzon Barandiaranek. Poema gordinak, Barandiaranek dioen legez, “ez dago heroirik, ez dago epikarik, ez dago balentriarik, gerlaren saminik latzena baizik, pertsona eta heriotza aurrez aurre”. Hala eta guztiz ere frontera itzultzea erabaki zuen, eta hantxe hil zen. Hona Wilfred Owenen gerlari buruzko garrasia.
Abu 26 14
Duela 100 urte, 1914ko abuztuaren 26an jaio zen, Bruselan, Julio Cortazar. Poesia, Rayuela eta beste zenbait eleberri, ipuin liburuak, itzulpen lan handia… oparoa da Cortazarren obra. Idazle argentinarrak bere garaiko mundua azaltzeko, salatzeko, deskubritzeko, ulertzeko… mundu diferente asko sortu zuen bere obretan, errealitatea eta fikzioa bezainbeste poesia eta prosaren mugaldeko eremu lausoan mugitzen diren bere obretan. Kronopioen eta famen istorioak da liburu horietarik bat, egileak 1962an argitaratua, bere barnean kronopioen eta famen istorioez gain —gizarte argentinarraren erretratu berezia—, beste hiru atal ere badituena: Jarraibideen liburua, Zeregin bitxiak eta Material plastikoa. Egilearen mendeurrenean, Armiarman argitaratzeko euskaratu du Ibon Sarasolak. Hementxe duzu.
Abu 21 14
1814ko abuztuaren 28an jaio zen Dublinen Joseph Sheridan Le Fanu. Beldur eta misteriozko istorioen idazlea, aitzindarietarik bat da ghost stories deiturikoen generoan apur bat itzalean geratu den idazle hau. Eta horietako bat dugu Maizter misteriotsua, euskarara Luigi Anselmik ekarri eta Erein argitaletxeak Bartleby sailean argitara eman zuena, idazle irlandarraren euskaratutako lan bakarra. 1850ean Dublin University Magazine-an sinadurarik gabe agertua, Le Fanurena dela diote adituek, Felipe Juaristik liburuari egindako sarreran argitzen digunez, egileari buruzko bestelako argibideekin batera. Osorik eskaintzen dugu orain.
Uzt 30 14
1914ko uztailaren 31n, duela ehun urte, hil zuten Parisen Jean Jaures. Politikari eta idazlea, ekintzaile sozialista gerlaren aurka mintzatua eta jarduna zen, eta heriotzarekin ordainarazi zioten. 10 urte lehenago L’Humanité egunkariaren sortzaile izan zenak, kazeta horretantxe argitaratua zuen artikulua, hil zuten egun berean, gerla saihestearen alde: Odol hotza behar. Gaur mendebete argitaratutako artikulua dakarkigu, Koldo Izagirrek euskaratua.
Uzt 18 14
Carmody jaunaren bizimodua bizitzaren gorabehera batek eta burokraziaren lardaskeriak nola nahasten duen erakusten du Mervyn Wallen “Haiek ere zerbitzua ematen dute” ipuinak. 1908an Dublinen jaioa, ipuinak eta antzerkiak idatzi zituen Mervyn Wallek, ezagunenak Erdi Aroko Fursey izeneko monje totel bat protagonista duten bi umorezko narrazio liburu. They also serve ipuina Jasone Larrinagak euskaratu du, eta Xerezaderen Artxiboan eskaini. Armiarman irakur dezakezu orain.
Eka 29 14
Duela 100 urte, 1914ko ekainaren 29an jaio zen Hego Afrikan, artean Britainia Handiko kolonia zela, Ellen Kuzwayo. Militante politikoa, Afrikako Kongresu Nazionalaren gazte mugimenduko buru izan zen 60etan, eta apartheid osteko legebiltzarreko lehen lehendakaria. Call me Woman liburuan jaso zituen bere memoriak, eta narrazioak berriz Soweton kondatuak liburuan. Aintzane Ibartzabalek euskaratua, Txalaparta argitaletxeak kaleratu zuen 1999an, gaurdanik on-line osorik irakur dezakezuena.
Eka 26 14
1939ko ekainaren 26an hil zen, duela 75 urte, II. Mundu Gerraren atarian, Ford Madox Ford idazle ingelesa. Eta hogeita bost urte lehenago, I. Mundu Gerra betean, kaleratu zuen bere eleberririk ospetsuena, eta XX. mende hasierako literatura ingeleseko gailurretako bat: Historiarik goibelena. Gerra aurreko giroan bi bikote “perfekturen” inguruko narrazioa, Markos Zapiainek eleberriari egindako kritikan dioenez, idazleak “artisau artatsu baten arduraz azaltzen du giza harremanen eta, sentimenduen oreka ederra nolatan doan geldika-geldika ahultzen, azkenik era ikusgarrian zapartatzeraino“. Xabier Olarrak euskaratu zuen eta Igela argitaletxeak argitaratu, 1999an, orain osorik eskaintzen dizuegun eleberri bikain hau.
Eka 24 14
1842ko ekainaren 24an jaioa, 1914an desagertu zen Mexikon Ambrose Bierce idazlearen arrastoa, duela ehun urte. Mexikoko Iraultza ezagutzera joana, oraino argitu ez den eran desagertu zen Deabruaren Hiztegia-ren egilea. Xabier Olarrak Literatura Unibertsala bilduman euskarara ekarri zuen bere lan ezagunaz gain, Joanes Urkixok ere Ttu-Ttua aldizkarian eman zuen Gatazka osagabea ipuina, eta Joseba Sarrionandiak eta Mitxel Sarasketak umore beltzeko hiru pieza Hamairu ate liburuan. Azken piezatxo hau ere jarri dugu on-line.
Eka 21 14
Brasilgo literaturako maisuetarik bat, 1839ko ekainaren 21ean jaio zen Rio de Janeiron Joaquim Machado de Assis. Antzerki idazlea eta poeta, eleberrietan sendotu zuen lehenago beste generoetan lortutako ospea, askoren iritziz Hego Ameriketako XX. mendeko literaturaren aitzindarietako bat bihurtuz. Bere eleberririk ezagunena, On Casmurro, Josu Zabaletak euskaratu eta Literatura Unibertsala bilduman kaleratu zen 2009an. 1990an, baina, Igela argitaletxeak euskarari ekarria zion Alienista eleberria, Joseba Urteagak euskaratua, orain osorik eskaintzen dizueguna.
Eka 18 14
XIX. mende amaierako gizarte estatubatuarraren erretratuak egin zituen Willa Cather idazle eta kazetariak, modernotasunak AEBetara zekarren munduak mundu zaharrekin edo atzerritik etorritakoekin zeukan gatazketan begia jarriz. William Tavenerren sentimentaltasuna ipuina euskaratu du Jasone Larrinagak eta Sherezaderen Artxiboa literatur gune entzutezkoan on-line jarri. Hemen irakur dezakezue.
Eka 15 14
1924ko ekainaren 15ean argitaratu zen 20 poemas de amor y una cancion desesperada, Pablo Nerudaren liburua, egileak 19 urte zituela. Poeta txiletarraren lanak behin baino gehiagotan izan dira euskaratuak, baita amodio poemok ere. Gabriel Arestik egin zuen lehen saioa, eta bederatzi poema euskaratu, 1986an Susak argitaratutako edizioan irakur daitezkeenak. 1993an Gillermo Etxeberriak XX. poema itzuli zuen, Egan astekarian; eta Annie Etxeberrik bi poema 2000. urtean, Maiatz aldizkarian emanak. 2004an, azkenik, Jose Luis Padronek liburua osorik euskaratu zuen, Amodiozko hogei poema eta kanta bat bakar-mindua, Baigorri etxeak argitaratutako edizioan. Denak eskaintzen dizkizuegu.
Eka 05 14
Ático izenburuko poesia liburua argitaratu zuen Arsenio Iglesias Pazos idazleak 2013an, Positiva argitaletxearekin, Avelina Valladares poesia saria jasotako lana. 1978an Galiziako Fene herrian jaioa, bizitzako pasarteak kontatzen dizkigute bere poemek, eszenak, non egunerokoaren ertzak bihurtzen diren poetaren langai. Liburuko sei poema eta Non navegantes izenekoa euskaratu ditu galizieratik Iñigo Astizek, egilearen beraren laguntzaz, hemen irakurgai dituzuenak.
maiatza 22 14
Ezabatuak eman zion izena Eduardo Gil Berak 1995ean alemanetik euskarari ekarri zion 1933ko nazi festa batean erretako liburu metatik salbatutako zenbait poemaren bildumari. Besteak beste, Elsa Lasker-Schüller, Ivan eta Claire Goll, Klabund eta gaur 75 urte, 1939ko maiatzaren 22an, hildako Ernst Toller. Harrigarria da zenbateraino ziren Reichentzat arriskutsuak poeta espresionistak, alegia, “dekadenteak”. Liburuak erre eta poetak erbestera, suizidiora edo kontzentrazio eremuetara bultzatu. Guztizko botereak, agidanez, guztizko ikara dio hitzaren jarraitasunari: liburutegi pribatu eta publikoen sakeoak eta erreketak lehen mailako jardun politikoa izan ziren 1936ko Nafarroa leialean. Suntsituak, ezabatuak… ez ordea nazismoak edo frankismoak iraun bitarteko. Gerora ere, Gil Berak sarrera argigarrian ohartarazten digunez, 1933 urrun hartan erretako obrak, alegia, naziek kondenatutako egile haien lanak, ez ziren berriro agertzen hasi 1980 hamarraldia arte, eta zatika baino ez. Ezinbesteko liburua, beraz, osorik eskaintzen dugun Ezabatuak.