Uzt
07
17
Gabriel Arestik sarritan ekarri zuen Gernikako sarraskiaren oihartzuna bere poemetara; haietako konposizio zenbaiten irakurraldiarekin Mikel Martinez aktoreak abiatuko ditu asteburu honetan, uztailak 14-15-16, Eako Poesia Egunak. Isaac Xubinek Joseba Sarrionandiaren poemak errezitatuko ditu, Alfonsina Stornirenak Uxue Alberdik. Antzerki eta musika ikuskarian Lauaxetaren eta Garcia Lorcaren piezak entzungo ditugu. Eta haurrentzako poemak eskainiko dituzte Ana Urkizak, Leire Bilbaok eta Yolanda Arrietak. Asteburuko kontzertuak: Errime, Inun, Estomatolito.
Uzt
06
17
Nitasunetik idatzita egonagatik ere, hainbat poemaren hartzailea zu da. Poemena eta hitzena: “Nik idazten ditudan hitzak / nireak ez direlako / beste baten bihotzak / beretzen dituelako”. Hitzak ni horrengandik datozenak, ni horrek kanpoan ikusten duenari, bizi dituen hainbat momenturi kantatzen diona. “Poema bat orduan / pentsatu nuen / nahi nuela zuretzat / baina ez zegoen / nire baitan / zuretzako poemarik” idazten du Mirari Gacia de Cortazarrek Itzaleko hitzak poema-liburuan (BBK/Euskaltzaindia, 1995), baina agerikoa da poemak badituela, poemario hori osatzen dutenak, besteak beste. Lehenengo horren ondotik, gainera beste hiru ere kaleratu zituen. Osorik eskaintzen dizkizuegu lehen hitzok.
Eka
29
17
Korrok aldizkarian egin zituen lehen agerpenak Josetxo Azkonak, itzulpenekin, poemekin, narrazio bat edo besterekin. 80ko hamarkadan. 90ekoan poeta ezagutu dugu. 1995eko Felipe Arrese Beitia poesia saria irabazi zuen Artius lanarekin, eta geroztik beste lau poema liburu kaleratu ditu, azkena duela hiru urte. Poema labur eta luzeagoak konbinatuz, gaietan ere intimoa bezala publikoa landuz, bere liburuetan gerora landu duen bidea jorratzeari ekin zion Artius-en. Orain osorik eskaintzen dizuegu.
Eka
25
17
Lauaxeta fusilatu eta bi urtera, Gorputz dago gudaria poema idatzi zuen Salbatore Mitxelenak. Hogeita hamar urte geroago, Gabriel Arestik ekarri zituen In Memoriam (1967) eta Ekainaren 26 egun (1970). Bernardo Atxagaren Lauaxeta gogoan 1976koa da, eta 1980an plazaratua Ibon Sarasolaren Lauaxeta paredoian. Xabier Montoiak 1983an idatzi zuen Orain dela, Saletxek Txori xotila txiunka, Omar Nabarrok 1986an Lied bat, Iñigo Aranbarrik 1987an Luma beltz-horidun tukana eta geroago Muxuka nazak. 1989an argitaratu ziren Eusebio Erkiagaren Ez zaitez Gernikara joan eta Gernikara noake. 1989koak dira baita ere Lauaxetaren betaurrekoak, Koldo Izagirrek konposatuak. Jose Luis Otamendiren Mendi-negarra eta Joseba Sarrionandiaren Olerkaria 1995ean irakurri genituen; 2003an Ignazio Aiestaranen Poesia Auschwitz eta Gernikan. Izango dira gehiago ere, hemen zerrendatzea guk ahantziak.
Esteban Urkiaga Lauaxeta fusilatu zutela 80 urte betetzen diren honetan gogora ekarri gura ditugu.
Eka
20
17
Tea Merzugan eta Unefguko hogeita hamazazpiak Katalunia eta Amazigh herriaren lankidetzaren baitan, katalanez, amazigheraz eta frantsesez argitaratutako bi lan dira. Liburuxka biak 2004an eta 2007an argitaratu zituen Jordi Badiellak, eta orain, Aintzane Galardiren itzulpenean, euskarara dakartzagu.
Eka
14
17
Idazlea ispiluaren aurrean jarrita, galdera batekin abiatu zuten haien ikuskizuna Bea Salaberrik eta Katixa Dolharek 2017ko Literaturia jaialdian: Zergatik bi? Hori eta galdera gehiago: “Zergatik ederra edo zorrotza? Zergatik errealitatea edo inpresioa? Posizionatua edo ez? Zergatik barneak hustu ala egiak gorde? Zergatik beti bi?”. Irakurri gabeko irakurketa batean, galdera hori eta gehiago, eta erantzunak ere, eskaini zituzten bi idazleek testu eder eta oso indartsu batean. Hemen orain osorik irakur dezakezun testuan.
Eka
07
17
Espainiako literaturaren XX. mendeko izen nagusietako bat da Juan Goytisolorena. Estilo landu eta berezikoa, bide komertzialenei ihes egin zien, narratibako lan oparo eta sendoa osatuz, eleberri eta saiakerak batez ere. Frankismoaren aurkako militantea, Mendebalde uniformizatu eta kolonizatzaileari ere ihes egin zion, Marokora autoexiliatuz. Ahots argi, disidente eta zorrotza, prosa landu bazuen ere, berak dio aldi berean poesia eta hitz lau direla bere eleberriak. 2012an Ardores, cenizas y desmemoria liburua kaleratu zuen, 9 poema dakartzana, katalan, euskara eta portugesera itzuliak. Rikardo Arregi Diaz de Herediak euskaratu zituen poemok, eta orain hemen eskaintzen dizkizugu, Goytisoloren heriotzaren karietara.
Eka
07
17
Duela ehun urte jaio zen Gwendolyn Brooks gaurko egunez, ekainak zazpi zituela. Idazle gisa, 1940aren urtealdiko akademikoen eta 1960 inguruan azaltzen hasi ziren idazleen arteko zubia izan zen, bere eboluzioari esker; beltz gisa bere komunitateari atxikia azaldu zen beti; emakume gisa arta bereziz landu zituen pertsonaia femeninoak: beltz baten aurreneko Pulitzer Saria ekarri zion lehen poema bilduman bertan (Annie Allen, 1949) neska gazte beltz baten garapena erakutsi zuen, inozentziatik kontzientziara. Bere literaturaren maila jaitsi gabe, eta urteetako beltz mugimendu handien zanpaketaren ondorioz, engaiatu egin zen politikoki bere burua afro-amerikartzat gordin aurkeztuz (Selected Poems, 1963). Ospetsua egin zuen “Iraultza osasungarria” leloa, alegia, beltzek ezinbestez egin behar zutena benetako emanzipazioa lortuko bazuten. Bortizkeria sustatzen zuela egotzi ohi zioten, baina bere komunitateak idazle bezala ikusi izan zuen beti, “bere pertsonaiak eta bere poemak egunero daudelako gure artean”, Langston Hughesen iritziz. Bere poemarik ezagunena, The ballad of Rudplph Reed, 1963) ekarri diogu euskarari zortziko handi erdiko bertsotan: Rudolph Reeden balada.
Eka
02
17
Chiapasko lehen emakume idazletzat aurkeztu ohi da Rosario Castellanos. Poeta eta eleberrigilea, familia onekoa inguru behartsuan, indigenismoa landu zuen eta haren lan eta begirada Chiapasko lurrari ez ezik lur horretako bizilagunei eskaini zien. Mexikoren enbaxadore Israelen, hantxe hil zen etxeko istripu baten ondorioz, 49 urte zituela. “Udaberria bezala, berriro itzuliko gara” idatzi zuen. Bera akaso ez, bere poemak bai. Iñigo Aranbarrik euskarara ekarritako hamahiru poema eskaintzen dizkizuegu.
maiatza
30
17
Lisipe bildumak hirugarren liburua argitaratu berri du, Monique Wittig (1935-2003) idazle feministak 1992an argitaratutako saiakera sorta bat: Pentsamendu heterozuzena (The Straight Mind and Other Essays), sarean osorik eskaintzen dizuguna. Teoria politikoak eta praktika sozial-pertsonalak bat egiten duten tokian, hortxe dabil Wittig; militantziaren eta aktibismoaren parte bat dira haren artikuluak. Gaztigatzen digu, erregimen politiko eta ekonomiko bat dela heterosexualitatea. Emakumea, mito gisa; Heterosexualitatea, sistema gisa; biak suntsitu nahi ditu. Ez du planteatzen sistema honetan boterea gizonen eskuetatik emakumeenetara pasatzea, ezta boterea banatzea ere, baizik eta sistema bera suntsitzea.
maiatza
22
17
Berrogeita hamar urte maiatzaren 22an hil zela Langston Hughes, beltzen ordezkaria izango zena Estatu Batuetako eta are munduko literaturan. Arte handiz eta espiritu zorrotzez, beltzak gizartean zeukan lekua islatu zuen ingelesez egindako literaturaren molde guztietan: nobela, ipuina, antzerkia, poesia, kantua, artikulua, hitzaldia… Lan erraldoi horren emaitza izan zen, hala berean, beltzak leku hartzea literaturan bertan, alegia, ez beltza izateagatik, bere mezuaren unibertsalagatik baizik. Leku askotan bizi izan zen eta leku asko bisitatu zituen. Nazioarteko Brigadetan ere heldu zen Espainiara, faxismoari aurre egiteko. Formakuntza handiko idazlea izan arren, bere bizipenetatik atera zuen literatura egiteko gaia. Eta bere kontzientziatik. Etxea izeneko ipuina eskaintzen dizuegu (Home, 1933), Zuri jendearen manerak bildumatik hartua (The Ways of White Folks).
maiatza
17
17
Dia das Letras Galegas izendatua dute galegoek aspalditik Maiatzaren 17a: halako egunez, 1863an, Rosalia de Castroren Cantares Gallegos argitaratu zen, Galiziako literaturaren Rexurdimento ekarri zuena, mende ilunen ondoko pizkundea, “izotz ondoko eguzkia”, Lizardiren baimenarekin. Aurten Carlos Casares idazleari eskaini diote egun hori eta urte osoa. (gehiago…)
maiatza
11
17
75 urte betetzen dira maiatzaren 11n Sakutaro Hagiwara poeta handia hil zela. Gazterik hasi zen klasikoen antzera idazten eta aldizkarietan publikatzen, eta aitak espero ez bezala —ospitale baten jabe zen—, medikuntza ikasketak utzi eta literaturari atxiki zen. Aitak, ordea, beti lagundu izan zuen ekonomikoki. Horrela, Hagiwarak astiro landu ahal izan zuen bere nortasun literarioa. Eskema klasikoak utzi eta bertso librean hasi zen: bere lehen liburuek, Tsuki ni hoeru (Ilargiari zaunka, 1922) eta Aoneko (Katu urdina, 1933), bide berri bat urratu zuten Japoniako poesiaren historian, gaietan ere ekarri handia egin baizuten: izu psikikoa, tristura, maitasunik eza… Estilo zail eta ilunekotzat jo zuten adituek, baina Mori Ogari nobelagileak laudatu egin zuen, haren ahots gazte eta ausartaren garrantzia erakutsiz. Shukumei (Asturua, 1939) prosazko poema bilduman, Sakutarok gogor kritikatu zuen multzoak, gizarteak norberatasuna itotzea, Japoniako egitura sozialetan beti sakratua izan den kontua. Bost poema ekarri dizkiogu euskarari Sakutaro Hagiwara poeta iraultzailearen omenez.
maiatza
10
17
Txillardegiri gorazarre egingo diote Literaturiaren bederatzigarren edizioan Zarautzen; bi erakusketa paratuko dituzte (Modelo Aretoan eta Garoa liburu-dendan) eta Elsa Scheelen nobelaren irakurketa dramatizatua eskainiko dute. Literaturia gure isla da leloarekin, maiatzaren 25ean abiatu eta 28ra bitartean egitarau zabala daukazu: azoka, errezitalak, solasaldiak eta liburu aurkezpenak. Bea Salaberrik eta Katixa Dolharek jardungo dute sarrera ekitaldian, Irati Jimenezek eta Pettik errezitaldia egingo dute, Iban Zaldua eta Miren Gorrotxategi elkarrizketatuko dituzte jendaurrean, Amagoia Gurrutxagak prestatutako ikuskaria izango da. Baita ere: ArteDramaren eskutik Hozkailua antzezlanaren estreinaldia, eta Pete Seegerren abestiak Lou Topet taldearekin.
Api
29
17
Zinemagilea, ilustratzailea, sortzaile oparoa eta, ororen gainetik, euskal kulturaren aldeko lan izugarria egindakoa. Lan konprometitu eta eskuzabala. Politikoa eta profesionala. Hori eta gehiago izan da Juanba Berasategi. Bidaide izan duguna Susa literatura argitaletxean, mugarri bat baino gehiago jarria da animaziozko zinemaren alorrean. Euskarazko zinemagintzan. Sormen lanaz gain, orobat, produkzio eta industriaren egiturak eratzen jardun zuen. Oh Euzkadi aldizkariko proiektuan hasieratik zegoena, betidanik izan du literaturarekin harreman estua. Ilustrazioak, azalak eta, azken lana, Uhartearen Altxorra erakusketa, Haur eta Gazte Literaturaren ingurukoa. Juanba Berasategik utzi gaitu, hura gabeko bidea egiten ikasi beharko dugu. Bidaia on.
[Uhartearen Altxorra erakusketaren paneletako batzuk ikus ditzakezu jarraian] (gehiago…)
