Gernikara noake (Aberriari kantua)

EUSEBIO ERKIAGA

Idatz & Mintz, 1989

Gazte nintzala jakin neban zein zan aberri neurea. Amesetan ikusi neban neskatilea —maitale kutuna, artean aurkitu bagea— zeu ete zinan dot sarritan sinestu, Euzkadi maitea.   Umezaroko urteak jatortaz gogora, gure begiak zabal behera ta gora, ibaiaren lerroa ta errekastoa, muna baketsuetaz asago basoa.   Goizaren bakea gure soloetan, txorien pioek amesak ereiten, garo izerdiz landea. Soinutsik haizea.   Eta iparreruntz osin nagusia aitaren berbetara sarri etorria. Haregaz joan nintzan domeka goiz baten, itsaso oztin hori lehenengoz ikusten.   Ederra txastatzeko nintzan leratsua, artega jarri nintzan harrituta, konkor. Dantzaria zan laua niretzat berankor.   Harrezkero, ostera, nire itsasmina ez da inoiz agortu. Horra, gure lurraren auzorik hurkoenaz zelan nintzan alkartu.   Zeruaren izara dundua ta itsasoaren ganekoa, antzekoa.   Lur, itsaso, zeru, munduko hirutasun, aurkitze zoragarri, eta ni, ostera, ezjakina ninduzun.   Ortzearen urdinak maite zuritasuna eta itsasoak, bere urdinezko uhinak orraztuteko ditu bitsa ta apar biguna, urdinzuri dan kolore. Bion aizta antzera les doan urruna.   Urezko zelai haren luze zabalean aurkitu nituen ontzien kulunkak jolas kutunean.   Bai bestetarikoa atartean burdia, ordu nasaietan nagia. Burdian, gehienean, barruan inor ez; ontzietan gizonak soineko bakanez. Ta soka, sare, masta, arraun eta belak, barri, tuntuiz, otzara eta amu kordelak.   Itsas marru ostean susmur ixilena, kantu amaibakoa itsasoarena.   Inoizka eguzkiak urrea ostenduten, ene begi argiok ilunpe bapaten. Ni, orduan, umetan oherako gertu, gure ama arduraz ni zelan baretu:   —Estebantxu, arren, ekatxaren soinuaz ez zaitez bildurtu, burrunbaden ondoren hezoa zerutik ongile jatorku, lurra bustiko dau eta iturritxuak kantari bihurtu.   Iturrien batzar antzo nenkusan itsasoa, han beredin ontzi maite zanbuluka, ames zoragarriez betea dan geroa han susmatzen nebala ezin daiket uka.   Orduko guraria barriro nik orain, urrunera begira sakoneko lemazain...   Lorarik lora doan erlearen taiura amesa jabilt arbin hegadak eginik, halan be batzuetan etorri jat burura praile komenturako ete dodan deirik.   Nabarizkoa neban kaieko jorana, gizonen izerdia lorra eta lana, andren irribarrea, kantuen ozena, itsasoko kresalak dakarren kemena.   Hor basetxe ganean eder da tximini, ontziak zilganean burdinazko hodi; batak eta besteak antzeko irudi, kezko eriona zeruruntz urduri.   Ortze, landa, itsaso, agirian beti, baina gauza orotan zadorra estali, sakon eta tontorra ilun ta dirdari, zadorrari nahi deutsat sabela idigi.   Argi-izpia hil doa arrats bakotxean, goizeko gentza dadin sortu baratzean; oi, zein jatan atsegin ixila gurean! halan be kaiak damost poza bihotzean.   Urkietan orriak haizeak dantzari, kaialdera barriro nire gogoa adi, izotz zurietaruntz branka mutur hori, uhinik zurienak guretzat goraintzi.   Noan eta natorren —gogoa nik aron— bakea gura eta ezin geldi egon; loren inguru dakust hilobien sakon, ezilkortasun honi zor deutsat jaramon.   Neguko iluntzean zuri dakust Oiz, sutondoa itxita noan lotara goiz, betazalok beheruntz non da nire otoitz? Zadorra azalduko dot baina ez dakit noiz.   Aralar eta Gorbea geroago ikusiko, zezenketak hemen laga Igaratza bai begiko! Nafarroa kutunean lotu banendi betiko, abuztuko iluntzetan artzainakaz kokoriko.   Hara Auñemendi garaia Aberriaren biñarra, gure egia ez daki, nagusia dan lakarra; ibai, zidor eta zubi kontrabandisten suarra, gure asmoetarako benetan gauza beharra.   Gorbea... aieru baltzoi murgil adi; betoz laminak kantari.   Nafarroako jauntxoak mende bitan banatzaile, mendialde heze haretan euskaldunek hor diraue; gari soloak, ardantzak, elikaturen helbide, Arabakolautadeaz arlo horretan senide.   Lehenetakoa dot nik eten bako hegalotsa. Bizitza jatan ederra! bego asago lalotza; nire leiho idigian egoteko ez naiz lotsa, maitariak mosua ames ta ez arantza zorrotza.   Ibaiak daukan gardena Mungiko magal leunean, neskatorik ederrena garbiketan ur ertzean, burtzaina noiz ete dator akulua bizkarrean? Lifi zuria igeri kristaleño ur ganean.   Artzainaren amesa... maiterik alboan? Bost sastakai daroaz ta bostak kolkoan.   Bedar lirainak orrian ur tanta garbia, txirlarri egile da goiko eguzkia; oi, neskato gorrista, zure irudia begion ziztakari, mosuzko zauria.   Nik uri handiaren iradu konpasa —egonezin labana— gero neban goza.   Kale zabalerea nabarmena jatan, dana mustatu behar oraingo bizitzan. Zidarrezko bidea sarri bide laban, zadorrean argia bilatuten neban.   Bilatu baina aurkitu alperreko saio, unada batez nintzan amesez soraio.   Zeri nagoke? Zeruaren urdinari, herritarren minari?   Beredin nahastetan gizadia murgil; erasopean, nekez, bizia hor dabil; burrukako oporretan zauritu ta erail, miatzariaren odola lurganean txistil.   Baina herri-jagolak ez dira gureak, gizarte zadorra dau gure gizarteak.   Lehen bere, izan dira zapo ta sugeak, argiro jarri eban Leringo kondeak. Eratsiak ditue harrizko torreak.   Inoiz ikusi ez dodan irudi kutuna sartu jat ixilkiro kolkoan barruna.   Begiak eder ditu, bihotza areago, maorik gorriena haren eztizko aho.   Baina ni ontzipuntan joateko nago, zelai urdinaren gain asago ta asago.   Maitalea, ostera, niganuntz heldurik mosu eskale daukat begiak hertsirik.   —Utzi, laztana, arren, mosua biharko; urrunetik altxorra deutsut ekarriko.   —Zuk ontzia ba dozu ta amesen haizea, Gure ohea nun da, gure sukaldea?   —Itxaron, neska maite, oraindino ohea egiteko daukagu. Nik arotz gaztea...   —Nagiegia ez ete arotz gazte hori? zaharra dakusat nik ahazkor ta urduri.   —Itsasaldi ostean natorke zure eske laster izango dogu zoriona, Espe.   —Noiz...?   —Noizak utz dagiguzan Jaunaren eskuan. Guk bere, han daukagu izarra zeruan. Bihar doguz gertuko guk bide barriak, arratsberan izango gara maitariak.   —Arotz zaharra hor dozu bere lana amaitzen...   Ai, ene! Ekaldean dunbotsa da sortzen, hegoan ta zeruan bakea lorrintzen.   Burdinazko hegalotsa leiho idigitik, saguzar baltza ezin uxatu gelatik.   Nafarroan barriro Leringo etoia, Amaiurren zoria oinaze ta lohia.   Harako gauetako eskari mazalak dardaraz jarten deustaz mamin eta azalak:   —Estebantxu, arren, ez estutu barrua, baretu egizu zuk dardaren izua.   Amaren berba onak ez jataz nahikoa, belaunaldi honetan izango jokoa.   Arrisku gorenean dakust aberria, orain ete jatorku odol oparia?   Heriok bere kodain zorrotza eskuan, txorien hegalotsa galdu da zeruan.   Noan gudari bila lau haizeetara, gure gizaldi honek erantzun bakarra:         Dana eskeini behar       askatasunari. Oparo guk emongo maite dogunari.   Gure landa askotan lorak erre dira, ehundaz gorpu horra! ortziruntz begira.   Gazterik ederrenak mendian gudari, hondamendian doguz baserri ta uri.   Bertso txorta hau ezin luzatu gehiago, albistarik baltzena belarrian dago.   —Banoa, aberkide, Gernika aldera, testigu izateko hona nik aukera.   Lur aitorretan laster gorri, amapolak: opari gorena dau eskeintzen odolak.   Eta Herri zintzo honek izango al dau gomutan urrundu gintzanon deia, bai orain, bai geroetan.