azaroak
Api 26 18
Baiona munduko kale leloaz, 2018ko apirilaren 25etik 28ra Etiopikoak kultura eta arte jardunaldiak burutu dira Baionan. Musika eta dantza ikuskizunak, filmak, mintzaldiak, poesia errezitaldiak… apirilaren 26an Beñat Axiarik, Gaspar Claus biolontxelo-jotzailearen laguntzaz, Henri Michaux idazlearen bost poema kantatu zituen. Itxaro Bordak euskarara ekarriak, hemen dauzkazu irakurgai.
Api 24 18
Susa argitaletxeak 2001ean sortutako Kritiken Hemerotekan 7.000 liburu kritika batu ditugu dagoeneko. Astero argitaratzen diren kritika berriak biltzeari ekin genionetik gure literaturaren ekosisteman -argitaletxeak, idazleak, irakurle taldeak…- funtsezkoa bilakatu den tresna da Kritiken hemeroteka.
2011. urteko maiatzean 5.000 batu genituela kontatzen genuen orduko Literatur Emailuan, eta azken 7 urteotan beste 2.000 liburu kritika gehitu dizkiogu hemerotekari, horietarik 389 itzulpenei buruzkoak dira eta gainontzeko 1611 sortzezkoak.
Hedabideka sailkatuta; azken zazpi urteotan Berria egunkariko 440 liburu kritika jaso ditugu, Vocento taldeko egunkarietan 344, Argia aldizkarikoak 263, Garan 196 eta beste 160 liburu kritika Deia eta Noticias taldeko egunkarietan.
Api 22 18
Apirilaren 22an hogeita hamar urte Tchicaya U’Tamsi hil zela. Gérald-Félix Tchieuyo sortzez, bantua, Andre Gidek bisitatu eta salatu zuen Congo zanpatu hartakoa, Frantziako lehen diputatu beltzaren semea. Hamabost urteko Parisen. Baxoa amaitu eta aitagandik urrundu, bizimodua han eta hemen atereaz. Negritudeak gizaki beltzak jazza, soula, dantza eta kirola ez beste erreferentziak zeuzkala, beltza «afroa» zela agertu zioten munduari, kultura handi eta sakon baten oinordekoa zela. U’tamsik ordea kongotarra zela aldarrikatu zuen beti, ez afrikarra, errealitate gordin bati atxikia zela eta hartaz arduratua. Idatzia utzi zuen «belztasuna» aldarrikatzea kolonizatzailearen ikuspuntua hartzea zela. Iraultza bat suposatu zuen letretan negritudearen ukoak, besteak beste, U’tamsik bere lehen lanarekin erakutsi zuelako posible zela bestela idaztea (Epitomé, 1962). Sorterrira itzulirik, liberazio mugimenduaren egunkaria zuzendu zuen harik eta Europako potentziek Patrice Lumumba akabarazi zuten arte lider panafrikarra bihurtu aitzin. Parisera erbesteratu behar izan zuen U’tamsik. Urtebeteren buruan kolonialismotik independentziara eta independentziatik neokolonialismora, egundaino. “Bere herriari mintzo zaion hostotxoa” errealista, fabulatzaile, liriko eta surrealista izan liteke batera, sailkatzeko zaila beti ere, konplexua eta ederra izugarri: idazle handi bat. Hona bere bi poema.
Api 17 18
Hainbat literatura lanen itzultzaile izan da Karlos Cid Abasolo (Madril, 1963), bereziki idazle txekiarrak ekarri ditu euskarara (Hasek, Holub, Kundera, Skvorecky). Apirilaren 19an lehendabiziko poema liburua aurkeztuko du: Keinu konplizeak. Liburu jolastia egin du Cid Abasolok, jolastia irudietan, ironian, irakurlearekin bilatzen duen konplizitatean. Ametsezko giroarekin hasten da, eta gaur egungo gizakiei eta munduari buruzko begirada ironikoarekin jarraitzen du, literaturaren inguruko zenbait hausnarketarekin bukatzeko.
Api 13 18
Apirilaren 13an hil zen Felipe Rius idazle eta kazetari iruindarra, 56 urte zituelarik. Argitaratu zituen Bi argazki eta hainbat polaroid narrazio-liburuaz (1999, Pamiela) eta Zinema japoniarra saiakeraz gain (1999, Alberdania), kolaborazio ugari kaleratu zituen hedabideetan. Guk, haren oroigarri, 1991tik 1999ra Euskaldunon Egunkariako Nafarkaria gehigarrian argitaratutako 70 artikulu bildu ditugu, sailari izena ematen zion Metropoli Forala tituluarekin.
Api 11 18
Norma eta arau orokortuetatik aparte bizi izan zen, eta hala, bazterrekoaren etiketa atxiki izan zaion poeta da Al Berto. Izen handien zerrendetan ageri ez bada ere, goi mailako poeta da. Errealismo berria deitutako korrontean sailkatua, errealismo gordinaz gain (gorputza…), lirismoa eta beste zenbait elementu biltzen da haren poesian. 50 urte bete aurretik hil zen, 1997an, minbiziak jota. Joxemari Sestorainek ekarri ditu portugesetik euskarara haren poemak.
Api 10 18
Poeta gutxi dira XX. mendean Ezra Pounden garrantzia eta prestigioa eskuratu dutenak. Belaunaldi Galduko kide, berritasunaren eta hausturaren poetika bultzatu zuen, kiritikariek “berritasunaren tradizioa” deitu duten ildoan. Jaiotzez estatubatuarra, Europara aldatu eta Londres, Paris eta Italian bizi izan zen. Unibertso poetiko erraldoi baten egilea, euskarara ekarri ditu haren poemak poesia-itzultzaile ez ezik poeta ere baden Luigi Anselmik.
Api 09 18
Bartzelonako Euskal Etxeak hutsik gabe jarraitzen du urteroko Literaldia antolatzen. Liburu ginkana batekin eman zioten hasiera iragan apirilaren 6an, kantu afariarekin segi biharamunean eta Lauaxeta katalanera itzultzeko tailerrarekin jarraitu dute asteon. Dol i sol / Haztamuka errezitaldi poetikoa eskainiko du Luisa Etxeberriak apirilaren 14an. Kirmen Uribek Zaldiak eta beren itzalak errezitaldi poetikoa eskainiko du apirilaren 16an. Koldo Izagirrek berriz, Literaldian aurkeztuko du du Que vol foc, Mr Churcill? liburua, Sua nahi, Mr. Churcill? katalanera itzuli ostean. Bartzelonan eta Mallorkan egingo ditu aurkezpenak. Iban Zaldua apirilaren 24an mintzatuko da bertako literaturzaleen aurrean.
Api 01 18
1918ko apirilaren 1ean jaio zen, duela mendebete, Manuel de Pedrolo idazlea. Erreferentzia ezinbestekoa Kataluniako literaturan, 36ko gerra galtzetik eta kontzentrazio-eremutik onik ateratako militantea idazle egin zen, antzerki-obrak eta eleberriak batik bat. 1969an euskaratu zen haren lanik, Salbador Garmendiak Egan aldizkarian Gizonak eta Ez antzezlana, eta Elkar argitaletxeak 1989an Bigarren jatorriko makinaizkribua zientzia fikziozko eleberria plazaratu zuen, Jokin Lasak itzulia. Biak ere osorik irakur daitezkeenak.
Mar 27 18
Martxoaren 27an Antzerkiaren Nazioarteko Eguna ospatzen da eta horren karietara, osorik irakurgai jarri ditugu Susak 80etan argitara emandako antzerki-bilduman kaleratutako liburuetako batzuk, sei zehazki: John Steinbeck-en Izar bat izan zen, Guillaume Irigoienen Hamar manu minduak eta Apetitu on!; Alfonso Sastreren Ez da pale egiteko ordua; Xabier Mendigurenen Kanpotarrak maisu eta Kultur Ministrariak ez digu errukirik; Imanol Eliasen Haunditasun ametsak eta Hiru morroiak; eta Marx anaien eta Maskarada taldearen Marxkarada.
Mar 21 18
Udaberriaren loraldiarekin ospatzen da Munduko Poesia Eguna, martxoaren 21ean. Eta poesiaren zabaltze lanean lan handia egin zuen Gabriel Arestirengana jo nahi dugu, Euskal Herrian gaztelaniaz idazten zuten poetak euskarari ekartzen egin zuen ahaleginarekin. 1960an Egan aldizkarian lau poetaren lanak itzuli zituen, “Erdarazko lau poeta” izenburupean, guk orain eskaintzen dizkizuegunak: lehen ere hemen emana dugun Blas de Otero, eta Angela Figueraren Aingeruen zuzenbidea, Gabriel Celaya-ren bi poema eta Jose Maria Basalduaren beste bi.
Mar 19 18
Anaia eta Tollund-eko gizona, Hugo Clausen bi poema bikain ekarri dizkigu euskarara Iñigo Aranbarrik. Duela 10 urte, 2008ko martxoaren 19an hil zen Claus, Flandriako idazle eta artista handia, XX. mendeko literaturgile erreferentziazko bat. Ohean, hiltzen, datzan anaiari egindako poema, eta Danimarkan aurkitu zuten duela 2000 urteko momiari eskainitakoa, hark iradokitakoa, maisutasun horren erakusgarri dira.
Mar 15 18
Kritikak esandakoaren arabera, intrahistoria dakar, hizkera indartsu eta estratoz estrato mailakatu baten bitartez Juan Karlos Lopez Mugartzaren Garraren eta karroiaren margoak poema liburuak. Eta hain zuzen ere izenburutik bertatik adierazten dizkigu kontrajarritako bi elementu bortitz, indartsu, poemetan gero garatzen direnak. 2017an bi poema-liburu argitara eman berri ditu Mugartzak, Arima animalia (Maiatz) eta Bihotz hauskorrak osatu eta portu handira iritsi dira (Denonartean). Isiltasun luze baten ondoren, esan genezake, izan ere gaur osorik eskaintzen dizuegun liburua, Euskaltzaindiaren Poesia saria irabazia 93an, haren lehen poemarioa, 1994an argitaratu baitzen.
Mar 08 18
Izen berriak behar ditugu (We Need New Names, 2013) eleberriarekin, oraingoz argitara eman duen bakarrarekin, indar handiz jalgi zen letren plazara NoViolet Bulawayo, Zimbabweko idazlea. Jo dugu Budapest (Hitting Budapest) ipuina plazaratu zuen hiru urte lehenago, ahots oso indartsu baten jabe zela erakutsiz. Mikel Elorzak itzulita, euskarari ekarri diogu Afrika hegoaldeko emakume honen narrazioa.
Mar 01 18
Duela ia 2.000 urte jaio zen Marko Valerio Martzial poeta Bilbilis herrian (gaur egun Aragoiko Calatayud), Erromatar Inperioaren garai indartsuenetako batean. Erromara joana, Senekaren abaroan hazi zen, boterearekin une gozo eta gaziak biziz. Garaiko idazle gehienen adiskidantza izan zuen, eta bere lan gehienak iritsi zaizkigu. Epigramak dira, zalantzarik gabe, haren lan ezagunenak, satira eta umorearen tintaz bustitako lumaz idatzitakoak. Joseba Sarrionandia eta Luigi Anselmi poetek euskaratutako zenbait epigrama dakartzagu.