Urr
11
18
Naziengandik ihes egin zuen familia judutar baten abaroan Argentinan jaioa, Alejandra Pizarniken poesian aski presente da arroztasun sentipena, inon errotzeko zailtasuna, nonahi atzerritar sentitzearena. Sentimendu hori, baina, geografikoa bainoago existentziala izatera iristen dela esan liteke, ni-aren eta munduaren artean arrakala gaindiezina egongo balitz bezala. Hala, Pizarniken poesia, nitasun indartsu baten aldarrikapena da. Honakoa aukera bikaina dugu Pizarniken lana autoreari buruzko ideia topikoez —depresioa, histeria, arazo psikiatrikoak, suizidioa— erauzirik irakurtzekoa. Asier Sarasolak ekarri ditu euskarara haren poemak.
Urr
10
18
Greziako poeta moderno handienen artean kokatu ohi du kritikak Yannis Ritsos. Alderdi Komunistako kide, bere obra esetsia izan zen eta kartzelaldiak bizi izan zituen. Ritsosen obran, gorabehera makur horien eragina agerikoa da, hala esplizituki auzi politikoak agertzen direlako, nola, zentsura ekidin nahian, errepresio garai batzuetan beste bide poetiko kriptikoagoak hartu zituelako. Obra oparoa ondu zuen Ritsosek, entseatu zituen neurri eta forma poetikoei dagokienez nahiz baliatu zituen poesia-genero ezberdinei dagokienez: lirika, bakarrizketa dramatikoak, poema epikoak… Joannes Jauregik ekarri ditu grekotik euskarara haren poemak.
Urr
04
18
Gotzon Barandiaranek bere azken liburua aurkeztuko du urriaren 9an: Hitzen ahairea. Kantagintzaren inguruko gogoetak irakurriko dituzu liburuan: idazleek idatzitako letrekin sortutako kantuei, literaturak eta musikak eskuz esku sortutako piezei buruzkoak. Zein harreman du kantatzen dugunak gure izaerarekin? Zenbateko eragina du entzuten dugunak gure diskurtsoan? Zeintzuk dira gure erreferenteak? Zergatik irauten dute kantu batzuek gure gogoan betiko iltzaturik? Gure euskaltasunean zenbat zor diogu literaturaren eta musikaren lankidetzatik sortutako kantagintzari? Zergatik ez dugu kantatu emakumeek idatzitakorik? Inork kantatu ote dio bere hizkuntzari euskaldunok baino gehiago? Eta bihar, zeri kantatuko diogu? Galdera horiei erantzun guran harilkatutako gogoetek hasi eta buka zeharkatzen dute liburua. Osorik irakur dezakezue Susaren webgunean. Eta liburuaren soinu-banda ere entzungai (140 kantu / 227 grabazio).
Ira
25
18
Hil berri da Junes Casenave zuberotar idazle ugaria. Narrazioak eta saiakerak ez ezik, poemak ere ez gutxi idatzi zituen; haietako bat, Amoros gaixoa, Oskorrik 1984an musikatua. Hiztegigintza, gramatika, sendabelarrak, erlijioa… askotarikoak izan dira Casenavek ereindako alorrak. Baina, oroz gaindi, pastoral idazle bezala izanen da oroitua: hogeitik gora idatzi, eta haietatik hamabi bat jokatuak izan ziren. Obra zabal horren lagin gisa, bost liburu eskaintzen dizkizugu osorik: Basabürüko ipuinak narrazio liburua, Aroa saiakera, eta hiru pastoral: Santa Kruz (1992), Santa Engrazi (2006) eta Eñaut Elizagarai (2007).
Ira
08
18
Berlingo Plötzensee espetxean urkatu zuten 1943ko irailaren 8an, duela 75 urte, Julius Fucik kazetari, idazle eta militantea. Txekoslovakiako Alderdi Komunistako kide sorreratik, kazetari lanak uztartu zizkion militantzia lanari. Eta naziek Praga okupatuz geroztik, erresistentzia lanari. 1942ko apirilean atxilotu zuten, luzaz torturatu Pragako Prankrac kartzelan, eta 1943ko udan Berlinen epaitu eta heriotzara zigortu zuten. Atxiloaldiko 13 hilabeteetan Urkamendira bideko erreportaia izenburuko diarioa idatzi zuen, atxiloaldi eta torturen kronika gordin eta latza, haren alargunak eskuratu eta 1947an argitaratua. Elena Ituartek euskaratua, Txalaparta argitaletxeak kaleratu zuen 1988an, orain osorik eskaintzen dizueguna.
Abu
10
18
Duela 30 urteko Felipe Arrese Beitia saria eskuratu zuen Arantza Aldalurrek Hainbat gau izarrik gabe…! poemarioarekin. Hurrengo urtean Euskaltzaindiak eta BBK-k argitaratua, tristura tonua nagusitzen diren poemak dira, zu hartzaile bat dutenak maiz xede, baina negar eta samin artean, zu horrenganako loturan aurrera egiteko oinarria aurki liteke. Bigarren poema liburua zuen Aldalurrek, argitalpena izan zenetik titulua zuzenduta, orain osorik eskaintzen dizueguna.
Uzt
30
18
Lotsor handien moldeko, garratz babesten zizun bihotz hunkibera, atzoko egunez zendutako Jose Maria Larreak. Politikaz ari bazekien püntotx eta gaixto izaten, baina ez zizkizun erraz aipaturen bere giharrean pairatutakoak. Literaturaz ari, erudito bat zela atxemaiten zitzaion solasean sobera luzatu behar izan gabe, baina ez haatik hantürerian goratua. Erran liteke, liburutan emandakoez beste, gure literaturaren maitale ertzotü baten aitorgoa utzi digula ezagutu genuenoi, bizitza bezain kaotikoa den izkiriatu gabeko obra eijer bat bere ele zuhurretan eta bere xehetarzün ironikoetan, biltzea merexi. Osoko lan horren aiduru, biharamuneko egunez hortxe dituzu hiru liburu laketgarri: Ixtorio-misterio andana bat narrazio bilduma (1988), Ele neumatikoak antologia (1994), eta Euskaldungoa erroizturik saiakera erreferentziazkoa (1994), hirurak ere Pamiela argitaletxe konplizeak plazaratuak. Orobat aipu izatekoak dira Larreak sortü bi literatur agerkariak: Xaguxarra (1980-81) eta Mazantini (1991-93).
Uzt
24
18
Scholastique Mukasongak, Ruandan 1956an jaioa, txiki-txikitatik ezagutu zituen muturreko bortxa egoerak jaioterrian. 1960an lekualdatua, 1973an Burundira erbesteratu zen familiarekin batera. 1992az geroztik, Frantziako Normandian bizi da. Bere lehen lanak, Inyenzi ou les Cafards autobiografikoak (2006), tutsi deportatuen arteko pasadizo tragikoak ekarri zituen gogora. Bigarren liburua, Emakume oinutsa, 2017an euskaraz argitaratu zuen ACNUR Euskal Batzordeak, Miren Agur Meaberen itzulpenean. Orain osorik irakur dezakezu sarean, Afrikako ama kementsu baten historia den liburua.
Uzt
05
18
2018ko ekainaren 30ean hogei urte bete ziren Jon Etxaide idazle handia hil zela. Izan liteke inor idazle handia sonako tituluren baten egile izan gabe? Idazlea zeri esaten diogun. Etxaidek gerra garaian eman zuen nerabezaroa, diktaduraren aurreneko “urte triunfalean” bete zituen hogei urte. Hogeita hamarrekin argitaratu zuen lehen lana, nobela hain zuzen, gaur egungo gaztea balitz bezala. Sartitzan —hitzaurrean— harrigarrizko ausardiaz eta argitasunez jarduten du garaiak behar zituen tematikak eta hizkera literarioa direla eta. Eta ondoko nobelatxoan gauzatu. Idazle osoa lehen unetik, egoeraz eta hizkuntzaz jabetua. Arturo Campionen ildoan, historian eta elezaharretan aurkitu zituen gaiak (Joanak joan, Eneko Agerroa, Begia begi truk). Gaiak ez ezik, Txillardegik eta Saizarbitoriak zaharkitu zuten kontaera ere bai, tamalez. Bere kasa, lanean eta izerdiz osatutako euskara literario guztiz baliagarria jaso genezake gaur Etxaiderenak irakurriz. Nobela historikoa maite ez duenak Amasei seme Euskalerriko saiakera atsegin eta probetxugarria irakur lezake (Kuliska sorta, 1958), eta bertsozaleek zein poesiazaleek Etxahunen bertsoak gipuzkeraz lan itzela dukete zain fondo gordeetako liburutegiren batean (Itxaropena, 1969). Hartan, Jon Miranderen pazientzia eta jakinduria mugagabea dasta lezakete Etxaideren beraren gustu onarekin batera zuberera erritmoz eta errimaz gipuzkeratzeko. Kantagarri, bai. Modu on bat izan liteke Etxahunenak behar bezala endelegatzeko ere, alegia, osorik preziatzeko! Guk Alos-Torrea (Itxaropena 1950) eskaintzen dizuegu jatorrizko bertsioan (edizio modernoan Usoa Alostorreko. Erein, 1999), Jon Etxaide idazle handiaren miresmenez.
Eka
29
18
2018ko ekainaren 28an hil da Patxi Ezkiaga. Idazle oparoa, narratiban hainbat lan egindakoa bada ere, poeta izan da Ezkiaga. Haren obrak oihartzun handiegia ez izanagatik ere, zenbait obrari darion sen lirikoa nabarmentzekoa da, literaturgintzan ez ezik, irakaskuntzan ere, didaktikaren alorrean, lan handia egindako autoreagan. Itzultzaile ere hainbat lan ekarri dizkio euskarari. Duela urtebete bere bi lehen liburuak jarri genituen online, Beldur naiz eta Aiodi herriko kantak. 1990etako bi poemario osorik paratuko ditugu oraingoan: Komediaren Jainkoa (1993) eta Udazkenerako hamar kanta (1999).
Eka
28
18
1994an ezagutu genuen Amaia Ezpeldoi detektibea, Zuberoan txertatzekoak ziren gas hodiaren barrenak aztertu eta gasaz gain bestelako arazoak lur azaleratzen. Handik bi urtera, bere bigarren abenturan, espartingintzaren matazatik atera ziren hainbat hari-muturretan korapilatuko zen. Dagoeneko dozena erdi liburutan irakur daitezke Itxaro Borda idazlearen lumatik sortutako detektibearen ikerketak, eta haiekin batera baita pertsonaiaren bizitza-bilakaera ere. Bakean ützi arte eta Bizi nizano munduan izan ziren lehen bi eleberriak, orain osorik eskaintzen ditugunak
Eka
22
18
Auzitegietatik datozen zenbait notizia asaldagarri ezagututa, bat baino gehiago akordatzen da kafkiar izenondoarekin, Franz Kafka idazlearen obrarekin. Prozesua izanik auzitegietako korapiloei buruzko obra, Metamorfosia da haren lan ikurretako bat. Xabier Kintanak euskaratu eta Kriselu argitaletxeak plazaratu zuen 1975ean, Itxura-aldaketa izenburuaz. 25 urte geroago, Hiriak eman zuen argitara, Rufino Iraolaren itzulpenarekin, Metamorfosia izenez. Osorik eskaintzen dizkizuegu biak.
Eka
09
18
Lehen eleberria du Ugaitz Agirrek Tximeletak bizkarrean, datorren ekainaren 12an aurkeztuko duena. Florentziako Unibertsitatean Historia irakaslea da Sara, eta istripu txiki batek iraganeko mamu bat ekarriko dio gogora. Aitari bisita egitera jaioterrian dela, gaztaroko mamu gehiago azalduko zaizkio. Nobelan zehar iraganaren zama honek protagonistarengan eta haren harremanetan duen eragina ezagutuko dugu.
Eka
07
18
2018ko ekainaren 7an hil zen Manex Pagola. Idazle eta abeslaria, jardun politikoa ere izan zuena, bere garai eta herriarekin engaiatua, kantugile aparta izan genuen. Bereak dira 70 eta 80etan euskaldun askoren soinu-bandan tokia egina duten hainbat kantu. 1988an haietako asko Biziaren altzotik liburuan bildu zituen (80 kantu eta solasaldi bat), orain osorik eskaintzen dizueguna.
Mai
31
18
Sonia Gonzálezek bere azken liburua aurkeztuko du maiatzaren 31n: Erreka haizea. Egunerokotasuneko bizipenetatik abiatu da egilea liburu honetan, munduaren gaineko ikuspegi kritikoa emateko. Bizitzaren arrakalak disekzionatu ditu, eta zirrikituetan ezkutatzen diren sakoneko desberdintasunak, minak, ezin esanak azaleratu. Baina baita indarra ere, isiltasun behartuari hitzarekin erantzuteak ematen duen indarra. Erreka haizearen epeltasun itogarria lagun, testu laburrez osatutako arnas luzeko liburua da hau. Harremanetan estutzen gaituzten botere desberdintasunez, isilpenaz, heriotzaren hautu kontzienteaz. Osorik irakur dezakezue Susaren webgunean.
