maiatza
15
03
Efemeride bikoitza du Juan Rulfo idazle mexikarrak. Orain 85 urte sortu zen, maiatzak 16 zituela, Apulcon. Eta hogeita bost beranduago, 1953an, El llano en llamas ipuin-liburua kaleratu zuen Fondo de Cultura Económicarekin. Hainbat hizkuntzatara itzulitako lana, 1986an ekarri zuen euskarara Koldo Etxabek eta Baroja argitaletxearekin karrikaratu. Testu horixe osorik irakur dezakezu orain. Autore mexikarraren lana euskarara noiz ekarri den (Pedro Paramo 2002an argitaratu zuen Ibaizabalek, Juan Garziak euskaratua) eta bere lanen berri ere eskaintzen dizugu.
Mar
06
03
Duela 75 urte, 1928ko martxoan, Manoel Antonio poeta galegoaren De catro a catro. Follas sin data d’un diario d’abordo liburua argitaratu zuen Nós argitaletxeak. Poesia galegoaren baitan modernitateari bidea zabaldu zion liburu hori 1992an euskaratu zuten Iñigo Aranbarrik eta Koldo Izagirrek. Urte hartan bertan argitaratu zen zenbakitutako 60 aleko edizio berezi bat, Trintxerpen, Magosto festarako. Haren berrargitalpena duzue orain aurkezten duguna.
Ots
20
03
Otsailaren 21ean 100 urte beteko dira Raymond Queneau idazle frantsesa jaio zela. Horren aitzakian, Zazie metroan, haren nobela arrakastatsuena bildu nahi izan dugu orriotara. 1996an Ibaizabalek eman zuen argitara Joxan Elosegik egindako itzulpena, Literatura Unibertsala bildumaren barruan. Liburu hartatik hartuak daude Joxan Elosegik berak idatzitako sarrera argigarria, eta baita eleberriaren 12. atala ere.
Abe
12
02
1927ko abenduaren 15ean Oscar Wilderen Ipuñak liburua argitaratu zuen Verdes-Atxirika etxeak Bilbon, Joseba Altunak euskaratua eta Ander Jauregibeitiaren irudiez apaindua. Liburuko hitzaurreak argitzen digu itzulpena 1927ko martxoan amaitu zuela Altunak. Duela 75 urte plazaratutako bilduman sei ipuin dituzu irakurgai, orain sarean berrargitaraturik eskaintzen dizkizugunak. Joseba Altuna Aldasorok (Bilbo, 1888-1971) Oscar Wilderen ipuinak ez ezik, Esoporenak, Grimm anaienak, Juan Iturralde Suitenak eta Afanasievenak euskaratu zituen, eta baita ere Manu Sotaren zenbait antzezlan.
Aza
28
02
1952ko azaroaren 25ean argitaratu zuen Ekin argitaletxeak Buenos Airesen William Shakespeareren “Hamlet”, Bingen Ametzagak euskaratua. Hitzaurreak salatzen digu Montevideon 1951ko abenduaren 3an, Euskararen Egunean itzulpena amaitutzat eman zuela. Hamleten argitalpenaren 50. urteurrenaren karietara, Bingen Ametzagaren itzulpen harekin batera eskaintzen dizkizugu Shakespeareren Macbeth, Lear Errege eta Ekatxa antzezlanak ere, Bedita Larrakoetxeak euskaratu eta Euzko Gogoa aldizkariak plazaratuak. Eta bide batez, zenbait soneto ere bai: Gabriel Arestik, Santi Onaindiak eta Juan San Martinek itzuliak. Bestalde, “Hamlet”eko pasarteak irakurriko dituzu Puerto de Santa Maria kartzelan idatzitako Intxaur azal baten barruan testuan (1983an argitaratua). William Shakespeare gurera noiz eta nola ekarri izan den argituko dizu Mikel Elorzaren artikuluak.
Aza
14
02
1952ko azaroaren 18an hil zen Paul Éluard. Idazle frantsesaren heriotzaren 50. urteurrenaren karietara Koldok Izagirrek euskaraturik, Éluarden hamar poema eskaintzen dizkizugu. Eta Susa aldizkariaren 20. zenbakitik hona aldatu dugu baita ere “Gernikaren garaitza” poema (Mikel Antzak 1987an itzulia).
Aza
07
02
Koldo Izagirrek, Victor Hugoren bidaietako oharretan eta idazkietan zein amoranteari igorritako gutunetan arakatu ondoren, Idi orgaren karranka (Euskal Herrian gaindi, 1843) liburua apailatu eta euskaraz eman du estilo kriket batez. Victor Hugoren jaiotzaren mendeurrena 2002ko otsailean izan zela estakuru, Elkar argitaletxeak aurkeztu berri du liburua, Joxe Azurmendiren hitzaurre batekin. Hemen eskaintzen dizkizugu liburuko kroniketatik sei.
Urr
17
02
Éditions de Minuit argitaletxeko Jerôme Lindon-ek 1952ko urriaren 17an argitaratu zuen Samuel Becketten “En attendant Godot” (bi mila eta bostehun ale), eta 1953ko urtarrilaren 5ean jokatu zen estreinakoz Montparnasseko Babylone antzokian (Roger Blin-ek zuzendua). Becketten eskuizkribuko daten arabera, 1948ko urriaren 9an hasi zuen idazketa eta 1949ko urtarrilaren 29an amaitu. Juan Garziak euskaraturik 2001eko apirilean agertu zuen Alberdania argitaletxeak; Godoten esperoan antzezlanaren bi ekitaldietatik lehena hemen duzu irakurgai.
Beckettek idatzitako azken lana elebitan agertu zuen Susa aldizkariaren 25. zenbakiak: Stirrings Still / Azkenburuko bulkadak (1990an Edorta Mataukok eta Kristin Addisek euskaratua).
Ira
25
02
Émile Zola 1902ko irailaren 28-29ko gauean hil zen, lo zegoelarik monoxido karbonikoz itota; askoren iritziz, idazlearen arerioek etxeko tximinia blokatu zuten pozoitu zedin. Urriaren 5ean ehortzi zuten Montmartre-ko hilerrian. Hiletan Anatole France idazleak esan zuen: “Giza kontzientziaren momentu bat izan zen Zola“. Idazlearen heriotzaren 100. urteurrenean, Iñigo Aranbarrik euskaraturik eskaintzen dizugu Émile Zolak 1898an L’Aurore aldizkarian argitaratutako Salatzen dut…! (“J’Accuse…!”) gutuna, Dreyfus aferako epai-akatsen eta gehiegikeria politikoen kontra.
XIX. mendeko Frantziako gizarte eta literatur giroa ilustratzeko, Joseba Sarrionandiaren Idazlegoa eta iraultza artikulua duzu irakurketaren lagungarri (“Marginalia”, 1988, Elkar).
Ira
19
02
Jean Genet Beiruten zegoen 1982ko irailaren 15ean (duela 20 urte) armada israeldarra sartu zelarik: “Au petit matin, les chars israéliens étaient dans Beyrouth-ouest. Les regardant venir, je vis donc le premier char et les autres, quand ils passèrent près de l’ambassade de France“. Biharamunean hasita, hiru egunez, irailaren 16-17-18an gertatu ziren Libanoko Sabra eta Xatilako sarraskiak: 3.000 gorpu palestinar. Jean Genet Xatilara joan zen irailaren 19an, eta lau orduz egon zen izugarrikeria ikusten. Haren kronika idatzi zuen Revue d’études palestiniennes-en: “Quatre heures à Chatila”, Mikel Antzak euskaratua: Lau orduz Xatilan (Susa, 1991); osorik irakur dezakezu hemen. Ondoren, palestinarrek liburu handi bat egin zezan eskatu zioten Jean Geneti; 1983ko abuztuan idazten hasi zen “Le Captif amoureux”, 1986an argitaratu zena (Genet hil eta bost astera).
Irakurketa lagungarriak: Xatilatik Juanma Sarasola kazetariak sakailatze haren inguruko erreportaia eta testigantzak eman berri ditu Euskaldunon Egunkarian; Bestalde, osorik duzu sarean Imanol Murua Uriaren Palestina zauritua kronika liburua (Susa, 1998).
maiatza
16
02
Alfonso Daniel Rodriguez Castelao dugu literatura galegoko maisuetako bat. Nahikoa da horretaz ohartzeko bere izena daraman Castelao museoan bisita egin edota bere biografia eta bibliografia irakurtzea. Euskaraz ere baditugu Castelaoren lan batzuk. Susak lau liburu argitaratu zituen 1986an:: Zirtzilak – Kristalezko begiak Koldo Izagirrek euskaratua, Gauzak eta Betiko biak Ramon Etxezarretak itzuliak eta Beti Galizan Bego Montoriok. Koldo Mitxelenako kulturunearen webgunean ipuin bat ere topatu dugu, Koldo Izagirrek jardunaldi batzuetarako apailaturiko edizioaz.
maiatza
16
02
Literatura galegoak zaletu asko ditu gurean, eta Literatur Aldizkarien Gordailuan zenbait testu irakur ditzakezu. Pott aldizkarian Mendez Ferrinen Roi Sordo poema (1978ko azaroan). Susan Militantearean amets urdinak ipuina (Mendez Ferrin / Bego Montorio). Ttu ttua aldizkarian Historia do rock and roll (Anton Reixa / Joanes Urkixo). Anton Reixa berari elkarrizketa luzea egin zion Susak 1990eko uztailean. Celso Emilio Ferreiroren poemak Korrok eta Kandelan; Korrok aldizkarian Harrizko gau luzea eta Kandelan Neno orfo con cabalos ao fondo eta Credo Jon Iñaki Lasak euskaratuak.
