Azkenburuko bulkadak

Samuel Beckett

euskaratzaileak:

Eduardo Matauko

eta Kristin Addis

        Samuel Beckett joan berri zaigula eta, Dublingo idazle anglo-paristarraren azkeneko hatsa eta taupada ekarri nahi izan diogu euskal irakurle pazienteari. «Stirrings Still», «Soubresauts» («Azkenburuko Bulkadak») izenburua du eta bertsio elebidunean burutu zuen joan baino lehen. Moldez zein taiuz laburra, hondarreko testu honetan Beckettek, bere obran zehar maiz egin zuen bezala, alegiazko mundu batean bizi den gizaki atributubako batez hitzegiten digu berriro.

        Bertan, urlia, ezezagun hori, nitasuna, aulkitxo batean eserita aurkezten zaigu, goiko leiho bakarretik heltzen zaion argi zantzu batek bere baitariko ilunbea argituko diolarik. Honela sortzen da nolabaiteko Doppelgänger edo kontrairudi bat, ezin astiroago higitzen dena, hazta-muka gibel bideen bila, oraindik orduen eta orduerdien kanpai-hotsak ezagun dituela, eta laguntza edo pozbide edo kontsolamendua alferrik xerkatzen duena, herioaren edo, Yeatsek zioenez, «zeruen injustitzia»ren beldur eta xerka halaber. Bulkadaz bulkada maisu zaharraren tizak akuafuerte latz batean agure baten desesperoa marrazten digu, bere egoera ederki ulertzen duen, superbizitzeko bigarren nitasun eginkorrago bat asmatu behar duen eta bere presentzia espaziala jaiki eta joaten ikusteko gauza bai baina ez geldirik ez mugimenduan atsegin hartzeko gai ez den gogo zaharkitu baten etsipen gorria.

        «Azkenburuko Bulkadak bizi txinpart niminoaren superbizitzeari buruz dihardigu, ia erabateko miseria batez, sendaezinezko gabezia edo gabetasun metafisiko batez», dio Frank Kermode idazleak The Guardian egunkarian. Eta duela urtebete John Calder eta Barney Rossett editoreek Louis LeBroquy ilustradorearen lankidetzaz paratu zuten edizio bereziari atxikiz, honela jarraitzen du: «Diskurtso honen ageriko ironia da 200 aledun edizio mugatu eta garesti ornatu batean argitaratu izana (1000 libra ale bakoitzeko, hau da, 180.000 pzt.). Aurrerantzean bitxi hauen erosleek beren izatearen miserian meditatu eta beren pribilegioan atsegin hartu ahal izango dute».

        Ironia, bestalde, ia antzemanezina da azken izkribu honetan, nahiz eta Becketten obra osoari begiztatuz gero funtsean idazle komiko bat dela aitortu behar. Hemen, berriz, bere betiko hutsik gabeko formaren zentzuaz, hitz laua, ez izanik nora joan beragandik at, etengabeki paranoiaren gurpil eroan errepikatzen eta bere hitz lauetan beraietan isladatzen da. Harik eta, harik eta, harik eta ... arte. Horrela marmario gisa jazotzen da amaia, hain apalki ezen ez baitu ezta harridura marka bat ere merezi. Hauxe dugu Becketten beste mantra nihilista bat. Ortografi markek, ezinbestean ez bada, ez digute testuaren irakurketa erraztuko. Irakurketa ozen batek, ordea, lagun dezake nork bere mintzoaren kadentzia igartzen eta, irakurle ez adiegi bati itzuri egingo litzaizkion perpausak, ozenki irakurrita, esangura sakonetan itxuralda dakizkioke.

        Beckettek bizitza pazientziaz hartzeko diosku, sufrimendua ekidinezina bada ere, mundua apur bat ontzen ahalegindu behar dugula, mundua ontzeak esan nahi duelarik nork bere baitako ilunbea argitzen saiatu behar duela, azken finean, norberaren esku baitago pairamena jasangarri egitea. Hona, bada, mende honetako ezaugarri den Samuel Becketten hondarreko lobelar-usnaketa, oroiminez lurrinduta eta bere ohizko parsimonia paregabean adierazita.

1

Gau batez kopeta esku artean mahai ondora eserita zela bere burua ikusi zuen jaiki eta joaten. Gau edo egun batez. Izan ere bere baitariko argia amatuta zenean ez zen ilunbean geratu. Nolabaiteko argia heldu zitzaion orduan goiko leiho bakarretik. Haren azpian oraino aulkitxoa zeinaren gainera harik eta ezin gehiago ahal edonahi izan arte igo ohi zen ortzea ikustera. Zergatik ez zuen lepoa luzatu bestaldean zetzana ikusteko beharbada zen leihoa ez zelako zabaltzeko egina edota berak ezin zuelako zabaldu ahal edo nahi izaten. Beharbada ongi bai ongi zekien berak zer zetzan bestaldean eta ez zuen berriro ikusteko gogorik. Hortaz lur zabalaren gainean egon baino ez zuen egin ohi eta kristal hodeitsutik ortze hodeigabea ikusi. Haren argi apal aldagaitza egunak gauari eta gauak egunari estuki jarraitzen zioteneko egun eta gauetatik gogora zezakeen edozein argi ez bezalakoa. Kanpoko argi hau bada bere baitarikoa amatatu zenean argi bakar bilakatu zitzaion harik eta hura bere aldian amatatu eta ilunbean utzi zuen arte. Harik eta hura bere aldian amatatu arte.

        Gau edo egun batez bada kopeta esku artean mahai ondora eserita zela bere burua ikusi zuen jaiki eta joaten. Lehenbizi jaiki eta zutitzen mahaiari helduz. Gero berriro esertzen. Gero berriro jaiki eta zutitzen mahaiari helduz berriro. Gero joaten. Joaten hasten. Oin ikusgaitzez joaten hasten. Hain astiro ezen toki-aldaketa hutsa baino ez baitzen bazihoala egiaztatzeko. Desagertu zenean bezala beranduago beste toki batetan berragertuz. Gero desager berriro beranduago berriro agertuz beste toki batetan berriro. Hala behin eta berriro desager berriro beranduago agertuz berriro beste toki batetan berriro. Beste toki bat kopeta esku artean bere mahai ondora eserita zen tokian. Toki eta mahai bera Darly esaterako hil eta bera utzi zuenean bezala. Beste batzu bezala beren aldian lehen eta gero. Beste batzuk ere egingo bezala beren aldian eta bera utziko harik eta berak ere bere aldian arte. Kopeta esku artean erdi itxaroten erdi beldur izaten berriro desagertutakoan ez zela berriro agertuko. Edo besterik gabe galde egiten. Edo besterik gabe zain egoten. Berragertuko ote zen ala ez ikusteko zain egoten. Bera utziko ala ez bakarrik berriro ezer ez denaren zain berriro.

        Beti atzekaldetik ikusita nora edo hara joanda ere. Kapela eta soingaineko bera behiala bezala bideak ibiltzen zituenean. Gibel bideak. Orain baten bat toki arrotz batetan bezala irteeraren xerka. Ilunbean. Toki arrotz batetan itsumustuan gau edo egunaren ilunbean irteeraren xerka. Irteera bat. Bideetara. Gibel bideak.

        Erloju batek orduak eta orduerdiak jo zituen urrundik. Behin Darly beste batzuen artean hil eta bera utzi zuenean bezalakoa. Kanpai-hotsak orain zoliak haize batek eroanak bailiren orain apalak aire geldian. Intziriak orain apalak orain zoliak urrundik. Kopeta esku artean erdi itxaroten erdi beldur izaten ordua jotakoan ez zuela orduerdia joko. Era berean orduerdia jo zuenean. Era berean intziriak une batez eten zirenean. Edo besterik gabe galde egiten. Edo besterik gabe zain egoten. Entzuteko zain.

2

Izana zen garai bat lantzean behin burua altxatu ohi zuena bere eskuak ikusteko lain. Haietatik ikusteko zegoena. Bata mahai gainean zetzan eta bestea bestearen gainean. Atseden hartuz egina zuten guztiaren ondoren. Bere burua zena altxatu ohi zuen une batez bere eskuak zirenak ikusteko. Gero hura atzera jartzen zuen haien artean halaber atsedena emateko. Egina zuen guztiaren ondoren.

        Toki berbera irtendakoan bezala egunetik egunera bideetara. Gibel bideak. Itzulita gauetik gauera. Pausoak emanda ormarik orma ilunbean. Orduko gau ilunbe iheskorra. Orain arrotz bailitzaion jaiki eta joaten ikusitako hari. Desager eta berrager beste toki batetan. Desager berriro eta berrager berriro beste toki batetan berriro. Edo berberean. Berbera ez izatearen seinalerik ez. Ormarik ez zeinetarantz edo zeinetarik. Mahairik ez zeinetarantz atzera edo zeinetarik areago. Toki berberean ormarik orma pausoak emandakoan bezala toki oro berbera bailitzan. Edo beste batetan. Beste bat ez izatearen seinalerik ez. Non sekula ez. Jaiki eta joan betiko toki berean. Desager eta berrager beste non sekula ez batetan. Beste non sekula ez bat ez izatearen seinalerik ez. Kanpai-hotsak ez beste. Intziriak. Betikoa.

        Ondoren hainbeste kanpai-hots eta intziri bera azkenekoz ikusia izan zenetik ezen beharbada ez litzatekeen berriro ikusia izango. Gero hainbeste intziri kanpai-hotsak azkenekoz entzun zirenetik ezen beharbada ez liratekeen berriro entzunak izango. Gero halako isilunea intziriak azkenekoz entzun zirenetik ezen beharbada ezta haiek ere ez liratekeen berriro entzunak izango. Beharbada halaxe amaiera. Edo agian etenaldi huts bat baino ez. Orduan dena lehen bezala. Kanpai-hotsak eta intziriak lehen bezala eta bera lehen bezala orain han orain joana orain berriro han orain berriro joana. Gero etenaldia berriro. Gero dena lehen bezala berriro. Horrela behin eta berriro. Eta egonarria harik eta denboraren zein atsekabearen zein nitasunaren zein norberaren bigarren nitasunaren egiazko amaiera arte.

3

Bere onean dagoen bat bezala azkenik berriro kanpoan bera ez zen jakitun nola zegoen berriro kanpoan luzatu gabe bere onean ote zegoen galdezka hasi zenean. Izan ere esan ote liteke zuhurtasunez bere onean ez dagoen batek galde egin lezakeenik bere onean ote dagoen eta areago dena txundidura hau ebazteko bere zuhurtasun hondarrak bideratu egin litzakeenik nola-eta berak egiteko esan behar litekeen moduan inolaz ere esaterik balego? Bazen beraz izaki gehiago edo gutxiago zentzudun baten itxurapean ezen kanpoko mundura jalgi zen azkenik bera ez zen jakitun nola eta ez zen han egona izan erlojuko sei edo zazpi ordu baino gehiago bere onean ote zegoen bere buruari galde egiten hasi baino lehen. Erloju bera zeinaren kanpai-hotsak kontaezinezko alditan orduak eta orduerdiak jotzen zituenean bere zokogunean entzundako beraiek baitziren eta horregatik zelan edo halan hasieran pozbide iturri harik eta azkenean izuarena izan arte ez baitziren orain apalagoak teorian bere lau ormek motelduta zirenean baino. Gero laguntza xerkatu zuen Artizarraren ikuspegi hobe bat izateko iluntzean sartalderuntz presaka doan baten pentsamenduan eta ezdeusezkoa iruditu zitzaion. Hori bera egia zen beste hots bakarrari zegokionean intzirienari bakardadearen zuzpertzaileari sufrimenduan galduta kopeta esku artean mahai ondora eserita zen artean. Beren nondik-norakoei zegokienean erloju eta intzirienei alegia hori bera egia zen ez zirela antzemangarriagoak orain orduan soilik naturala zeneanbaino alegia. Guzti hau ebazteko bere zuhurtasun hondarrak bideratuz laguntza xerkatu zuen barrukaldeen oroimenak huts egingo ez ote zionaren pentsamenduan eta ezdeusezkoa iruditu zitzaion. Zeukan nahas-mahasa areagotzeko bere urrats isila oinutsik zoruan urrats egiten zuenean bezala. Beraz oro belarri okerretik okerrera harik eta azkenean entzuteari ez baina aditzeari amaiera eman zion arte eta inguruari begiratzera abiatu zen. Azkenik ondorioa belaze batean zegoen horrela nolabait baino ez bada ere bere urrats isila azaltzen hasi zen eta orduan geroxeago hori nolabait kitatzearren baita bere ezinegona gehitzen. Izan ere ezin oroitu baitzuen belazerik zeinaren erdiko gunetik bertatik ez zedin aurkigai era bateko edo besteko mugarririk baizik eta beti nondik edo handik mugaren bat bistan hala nola hesi bat edo beste edonolako zedarriren bat nondik itzultzekoa. Eta gauzak okerragotzeko bertan-bertatik begiratzean hau ez zen artaldeek eta ganadu-multzoek alatuta gogoratzen bide zuen belar berde eta motza baizik eta luze eta urdinabarra hor hemenka zurixka. Gero laguntza xerkatu zuen kanpokaldeen oroimenak huts egingo ez ote zionaren pentsamenduan eta ezdeusezkoa iruditu zitzaion. Beraz oro begi okerretik okerrera harik eta azkenean ikusteari ez baina begiratzeari (bere inguruari edo bertarago) amaiera eman zion arte eta gogoeta egitera abiatu zen. Helburu hau erdiesteko harri baten ezean non Walther bezala eser eta hankak gurutza berak egin zezakeen onena ziplo geratzea zen eta sor eta zur zutik egotea zeina duda-mudaldi baten ostean egin baitzuen eta zeresanik ez kopeta makurtzea hausnarketa sakonean legokeen bat bezala zeina beste duda-mudaldi baten ostean ere egin baitzuen. Baina berehala hondarrotan alferrik zulapetzeaz akiturik belar luze zurpailetatik barrena aurrera jo zuen etsituta ez jakitera nonzegoen ezta nolajoana zen hara ezta nora zihoan ezta nola itzuli tokira nondik ez zekien nola etorria zen. Honela bada ezer jakiteke eta amaierarik gabe begi bistan. Ezer jakiteke eta areago dena jakiteko gogorik ez ezta era bateko edo besteko gogorik ere ezta horregatik inolako arrenkurarik ere ez bazen nahi izan zukeela kanpai-hotsak isiltzea eta intziriak betirako eta tristetu zuen ez isiltzeak. Kanpai-hotsak orain apalak orain zoliak haizeak eroanak bailiren baina brisararik ez eta intziriak orain apalak orain zoliak.

4

Honela bada harik eta geratua izan arte orduan barrentasun sakonetik bere belarrietara oi nola eta hemen hitz bat berak ezin atzemana amaitzera lihoakeela non sekula ez ordurarte. Orduan atseden berriro baino lehen ez luzarotik hain luzarora ezen beharbada berriro ez eta orduan berriro marmar apalean barrentasun sakonetik oi nola eta hemen falta zen hitz hura berriro amaitzera lihoakeela non sekula ez ordurarte. Nolanahi ere zernahi zelarik litekeena zen amaitzera joatea eta honela bada ez ote zen jadanik han zutik zegoelarik guztiz konkortua eta barrentasun sakonetik bere belarrietara marmar apalean behin eta berriro oi nola zerbait eta honela bada ez ote zen ikus zezakeen punturaino jadanik han non sekula ez ordurarte? Izan ere behin hura bezalako toki batean berau aurkituz gero nola ahal zuen bera bezalako batek ere bertan berau berraurkitzerakoan ez dardar egin zeina ez bait zuen egin ezta ere dardar eginez gero laguntza alferrik xerkatu balizko pentsamenduan zeinaren arauz baldin eta lehenagokoan nolabait handik ihes egitea lortu bazuen orduan berriro nolabait handik ihes egitea lor zezakeen zeina ez bait zuen egin ere? Han bada bitarte guzti honetan non sekula ez ordurarte eta alde guztietara ikus zezakeen punturaino kopeta jaso eta begiak zabaldu zituenean ez zen berak handik inoiz ihes egiteko arriskurik ez eta kasuaren arauera itxaropenik ere. Orduan ba al zen bera kosta ahala kosta aurrera jotzeko orain alde batera eta orain beste batera edota bestela ez bulkada gehiago izateko kasuaren arauera hau da hitz galdu haren arauera zeina negatiboa balitz hala nola hits edo txar esaterako orduan noski halere bata eta alderantzizkoa balitz orduan noski bestea hau da ez bulkada gehiago. Halakoa eta askoz kalapita handiagoa bere balizko gogoan harik eta barrentasun sakonetik ezer ez geratu arte soilik gero eta apalkiago oi amaitzeko. Berdin dio nola berdin dio non. Denbora eta atsekabe eta balizko nitasuna. Oi oro amaitzeko.

Stirrings Still

1

        One night as he sat at his table head on hands he saw himself rise and go. One night or day. For when his own light went out he was not left in the dark. Light of a kind came then from the one high window. Under it still the stool on which till he could or would no more he used to mount to see the sky. Why he did not crane out to see what lay beneath was perhaps because the window was not made to open or because he could or would not open it. Perhaps he knew only too well what lay beneath and did not wish to see it again. So he would simply stand there high above the earth and see through the clouded pane the cloudless sky. Its faint unchanging light unlike any light he could remember from the days and nights when day followed hard on night and night on day. This outer light then when his own went out became his only light till it in its turn went out and left him in the dark. Till it in its turn went out.

        One night or day then as he sat at his table head on hands he saw himself rise and go. First rise and stand clinging to the table. Then sit again. Then rise again and stand clinging to the table again. Then go. Start to go. On unseen feet start to go. So slow that only change of place to show he went. As when he disappeared only to reappear later at another place. Then disappeared again only to reappear again at another place again. Soagainandagain disappeared again only to reappear again later at another place again. Another place in the place where he sat at his table head on hands. The same place and table as when Darly for example died and left him. As when others too in their turn before and since. As when others would too in their turn and leave him till he too in his turn. Head on hands half hoping when he disappeared again that he would not reappear again and half fearing that he would not. Or merely wondering. Or merely waiting. Waiting to see if he would or would not. Leave him or not alone again waiting for nothing again.

        Seen always from behind whithersoever he went. Same hat and coat as of old when he walked the roads. The back roads. Now as one in a strange place seeking the way out. In the dark. In a strange place blindly in the dark of night or day seeking the way out. A Way out. To the roads. The back roads.

        A clock afar struck the hours and half-hours. The same as when among others Darly once died and left him. Strokes now clear as if carried by a wind now faint on the still air. Cries afar now faint now clear. Head on hands half hoping when the hour struck that the half-hour would not and half fearing that it would not. Similarly when the half-hour struck. Similarly when the cries a moment ceased. Or merely wondering. Or merely waiting. Waiting to hear.

2

        There had been a time he would sometimes lift his head enough to see his hands. What of them was to be seen. One laid on the table and the other on the one. At rest after all they did. Lift his past head a moment to see his past hands. Then lay it back on them to rest it too. After all it did.

        The same place as when left day after day for the roads. The back roads. Returned to night after night. Paced from wall to wall in the dark. The then fleeting dark of night. Now as if strange to him seen to rise and go. Disappear and reappear at another place. Disappear again and reappear again at another place again. Or at the same. Nothing to show not the same. No wall toward which or from. No table back toward which or further from. In the same as place when paced from wall to wall all places as the same. Or in another. Nothing to show not another. Where never. Rise andgo in the same placeas ever. Disappear andreappear in another where never. Nothing to show not another where never. Nothing but the strokes. The cries. The same as ever.

        Till so many strokes and cries since he was last seen that perhaps he would not be seen again. Then so many cries since the strokes were last heard that perhaps they would not be heard again. Then such silence since the cries were last heard that perhaps even they would not be heard again. Perhaps thus the end. Unless no more than a mere lull. Then all as before. The strokes and cries as before and he as before now there now gone now there again now gone again. Then the lull again. Then all as before again. So again and again. And patience till the one true end to time and grief and self and second self his own.

3

        As one in his right mind when at last out again he knew not how he was not long out again when he began to wonder if he was in his right mind. For could one not in his right mind be reasonably said to wonder if he was in his right mind and bring what is more his remains of reason to bear on this perplexity in the way he must be said to do if he is to be said at all? It was therefore in the guise of a more or less reasonable being that he emerged at last he knew not how into the outer world and had not been there for more than six or seven hours by the clock when he could not but begin to wonder if he was in his right mind. By the same clock whose strokes were those heard times without number in his confinement as it struck the hours and half hours and so in a sense at first a source of reassurance till finally one of alarm as being no clearer now than when in principle muffled by his four walls. Then he sought help in the thought of one hastening westward at sundown to obtain a better view of Venus and found it of none. Of the sole other sound that of cries enlivener of his solitude as lost to suffering he sat at his table head on hands the same was true. Of their whenceabouts that is of clock and cries the same was true that is no more to be determined now than as was only natural then. Bringing to bearon all this his remains of reasonhesought help in the thought that his memory of indoors wasperhaps at fault and found it of none. Further to his disarray his soundless tread as when barefoot he trod his floor. So all ears from bad to worse till in the end he ceased if not to hear to listen and set out to look about him. Result finally he was in a field of grass which went some way if nothing else to explain his tread and then a little later as if to make up for this some way to increase his trouble. For he could recall no field of grass from even the very heart of which no limit of any kind was to be discovered but always in some quarter or another some end in sight such as a fence or other manner of bourne from which to return. Nor on his looking more closely to make matters worse was this the short green grass he seemed to remember eaten down by flocks and herds but long and light grey in colour verging here and there on white. Then he sought help in the thought that his memory of outdoors was perhaps at fault and found it of none. So all eyes from bad to worse till in the end he ceased if not to see to look (about him or more closely) and set out to take thought. To this end for want of a stone on which to sit like Walther and cross his legs the best he could do was stop dead and stand stock still which after a moment of hesitation he did and of course sink his head as one deep in meditation which after another moment of hesitation he did also. But soon weary of vainly delving in those remains he moved on through the long hoar grass resigned to not knowing where he was or how he got there or where he was going or how to get back to whence he knew not how he came. So on unknowing and no end in sight. Unknowing and what is more no wish to know nor indeed any wish of any kind nor therefore any sorrow save that he would have wished the strokes to cease and the cries for good and was sorry that they did not. The strokes now faint now clear as if carried by the wind but not a breath and the cries now faint now clear.

4

        So on till stayed when to his ears from deep within oh how and here a word he could not catch it were to end where never till then. Rest then before again from not long to so long that perhaps never again and then again faint from deep within oh how and here that missing word again it were to end where never till then. In any case whatever it might be to end and so on was he not already as he stood there all bowed down and to his ears faint from deep within again and again oh how something and so on was he not far as he could see already there where never till then? For how could even such a one as he having once found himself in such a place not shudder to find himself in it again which he had not donenor having shuddered seek help in vain in the thought so-called that having somehow got out of it then he could somehow get out of it again which he had not done either? There then all this time where never till then and so far as he could see in every direction when he raised his head and opened his eyes no danger or hope as the case might be of his ever getting out of it. Was he then now to press on regardless now in one direction and now in another or on the other hand stir no more as the case might be that is as the missing word might be which if to warn such as sad or bad for example then of course in spite of all the one and if the reverse then of course the other that is stir no more. Such and much more such the hubbub in his mind so-called till nothing left from deep within but only ever fainter oh to end. No matter how no matter where. Time and grief and self so-called. Oh all to end.