Urt
15
14
Juan Gelman poeta argentinar handia atzo hil zen Mexikon. Diktadura militarrraren aurka jardun zuen, montoneroen erakundean. 1975ean erbesteratu zen, eta ez zen inoiz Argentinara itzuli. 1976an militarrek bere bi seme-alabak eta erraina desagerrarazi zituzten. Alaba ostera agertuko zen, baina semea 1990ean aurkitu zuen, ibai batera jaurtitako igeltsuzko ontzi batean, hilda. Bahiketa garaian jaiotako biloba, 2000era arte ez zuten aurkitu, Urugain. Poesia ekintza politikoarekin lotuz, idazkera herritarra erabiliz ekin zion gaztetan, eta gerora inozentziaz eta oinazez kargaturiko maisu lana garatu zuen. Joserra Egiluzek 1991n eta Koldo Izagirrek 2004an itzulitako poema banaz gain, Kevin Herediak 2007an euskaratu zituen 9 poema. Hamaika poema denera, Gelmanen oroigarri.
Urt
09
14
Oparitan emandako jostailu batek abiatzen du Panpina-etxea ipuina (The Doll’s House), Katherine Mansfieldek 1922ko otsailaren 4an The Nation astekarian argitaratua eta hurrengo urtean The Dove’s Nest bilduman jasoa. Klase diskriminazioari buruzko kontakizuna duzu, Iñigo Roquek euskaraturik oparitzat bidali diguna, Katherine Mansfield idazlearen heriotza egunarekin bat eginez. Nahi izatera, beste hamabost ipuin ere badituzu Lorategiko festa liburuan.
Abe
25
13
Parisen 1963ko abenduaren 25ean hil zen Tristan Tzara idazlea, Dada mugimenduaren sortzaileetarik bat. Hogeita bi urte zituela, Zuricheko Meise aretoan Dada manifestua eta beste zenbait testuren irakurraldia egin zuen Tristan Tzarak 1918ko uztailaren 23ko arratsaldean, Marcel Janco pintorearen afixa batez iragarrita. Manifestu hura Dada aldizkariaren hirugarren zenbakian argitaratu zen 1918ko abenduan, honela abiaturik: “Manifestu bat azaltzeko, A.B.C. nahi izan behar da. Tximista jo 1.2.3.aren kontra. (…) Norberaren A.B.C.a inposatzea gauza naturala da, alegia, deitoragarria”. Dada manifestua euskaraturik bidali digu Koldo Izagirrek.
Abe
19
13
Dibortziatutako senar-emazteak, seme asaldatzailea, iraganeko okerrak, fanatismoa… horiek dira Amos Oz idazle israeldarraren Kutxa beltza (1986) nobelaren ardatzak. Gutunketa luze batek egituratzen du kontakizuna: lehena Ilanak senar ohiari Jerusalemetik Chicagora igorria, hurrena Alec-ek emazte ohiari arrapostua, eta abar. Nobelako aurreneko hiru eskutitzak itzuli ditu Miel A. Elustondok, euskara estreinakoz ekarririk Amos Ozen lan baten pasarteak.
Abe
02
13
Beñat Sarasolaren zuzendaritzapean, Munduko Poesia Kaierak proiektua abiaraziko du Susa argitaletxeak 2014an. Udaberrian idazle hauen antologiak plazaratuko dira: Georg Trakl (itzulpena: Anton Garikano), Maria Merce Marçal (itzul: Itxaro Borda) eta Aime Cesaire (itzul: Iñigo Aranbarri). Eta gero udazkenean beste hiru: Carlos Drummond de Andrade (Koldo Izagirre), Emily Dickinson (Angel Erro) eta Miguel Hernandez (Josu Landa). Durangoko Azokan zero zenbakia banatuko dugu Susaren standean, itzulpen horien laginez osatua.
Aza
22
13
Kontrapuntua (1928), Bai mundu berria (1932) eta Irla (1962) nobelak idatzi zituelako ezagutzen dugu Aldous Huxley ingelesa, nahiz eta poema, ipuin, antzerki eta saiakera beti berezien egilea ere izan zen. Gaur 50 urte dira Hollywooden hil zela, 1963ko azaroaren 22an. Xabier Amurizak Bai mundu berria (Brave New World) euskaratu eta Lur argitaletxeak plazaratu zuen 1971n, orain osorik sarean eskaintzen dizuguna. Londresen abiatzen da kontakizuna, 2540. urte inguruan. Distopia literario klasikoetako bat da, Jack Londonen Burdinazko orpoa, Ievgeni Zamiatinen Gu eta George Orwellen 1984 nobelekin batera.
Aza
14
13
Hogeigarren mendean idatzitako nobela handienetakoa da Gizon ikusezina (Invisible Man), Ralph Ellison idazle amerikarrak 1952an argitaratua. “Gizon ikusezina naiz. (…) Materiadun gizona naiz, hezur-haragizkoa, zuntz eta likidozkoa, eta esan liteke adimena ere badudala. Ikusezina naiz, jakin ezazue, jendeak ni ikusteari uko egin diolako”. 30eko hamarkadako New York hirian, gizakia bere identitatearen eta gizartean duen lekuaren bila jarri zuen, izenik ez duen arraza beltzeko gizon baten bitartez. Arrazakeriaren modu ezberdinak eta haren ondorio alienagarriak jorratu zituen Ellisonek. Nobelaren hitzaurrea euskaraturik bidali digu Miel A. Elustondok.
Aza
07
13
Gaur ehun urte dira Albert Camus idazle frantsesa Algerian jaio zela. Hiru nobela argitaratu zituen: L’Étranger (1942), La Peste (1947) eta La Chute (1956), eta horietatik bi lehenak euskarara itzuliak dituzu: Arrotza, 1970ean Joxe Mari Agirrek; eta Izurria, Imanol Tapiak 1993an; biak sarean osorik emanak daude. Luchino Viscontik Arrotza nobelan oinarritutako film egokitzapena egin zuen Marcello Mastroianni aktorearekin, eta Luis Puenzok Izurria nobelan oinarritutakoa William Hurt eta Robert Duvallekin.
Aza
05
13
XX. mendeko Espainiako poeta inportanteenetako bat, Luis Cernuda, duela 50 urte hil zen, 1963ko azaroaren 5ean. 27ko Belaunaldiko kide, poesia pura deitutakoan hasi, surrealismotik pasatu eta estilo propioa garatu zuen, gordina, non erbeste politikoak eta pertsonalak eragin nabarmena izan zuten. Ibai Ertzek (Jesus Lete itsasondoarra) bost poema ekarri zituen euskarara Egan aldizkarian 1995ean, eta gerora Luigi Anselmik poema bat Bertzerenak liburuan (Pamiela, 2006). Hemen dituzu sei aleok.
Aza
05
13
Bingen Ametzagak 1952an, Bedita Larrakoetxeak 1976an, Juan Garziak 2002an argitaratu zuten euskaraz William Shakespeareren Hamlet. Orain Ximun Fuchsek zuzendutako Hamlet estreinatu berria ikustera joatekoa denarentzat agian lagungarriak izango direnez itzulpen horiek, sarean osorik emanak dituzue bi: Juan Garziaren Hamlet eta Bingen Amatzegaren Hamlet.
Urr
24
13
Zuria balitz bezala portatzen den beltza da Ez ikusia kontakizuneko protagonista dohakabea. Langston Hughes idazle iparramerikarrak 1934an The Ways of White Folks liburuan argitaratu zuen laugarren ipuina da (Passing), orain Koldo Izagirrek euskaraturik bidali diguna. Honela mintzo zaio Jack bere amari gutunez: “Neure buruari galdetzen diot zer esanen ote zidan esan izan banio beltza nintzela”. Langston Hughes (1902-1967) poema, kantu, nobela, ipuin, antzerki eta opera ederren egilea izan zen; Zora Neale Hurston, Wallace Thurman, Countee Cullen idazleen adiskidea, eta Kurt Weill, Jan Meyerowitz, Charles Mingus musikarien laguna.
Urr
16
13
Jean Cocteau sarritan izaten zen Euskal Herrian, amarenean Donibane Lohizunen, baina baita Kanbon ere, Rostand sendiaren Arnaga etxaldean. Honela idatzi zuen: “Ezagun ditudan Frantziako paisaia guztien artean, euskal bazter honek egiten dit eraginik handiena barrenean”. Hogeita hiru urte zituela, bere adiskide Maurice Rostandekin Bukolikoak idatzi zituen (pilota partida baten inguruan), Felipe Juaristik itzuliak. Jean Cocteau marrazkilari, zinegile eta idazlearen Ume terribleak nobela ere euskaraz daukazu, J.A. Sarasolaren itzulpenari esker.
Urr
09
13
Guillaume Apollinairek 1913an argitaratutako Alcools poema liburuak modernotasunaren atea zabaldu zion XX. mendeko poesiari. Bostehun aleko tirada izan zuen eta arrakastarik ez; baina surrealistek goraipatu ostean, obra enblematikoa bihurtu zen literatura frantsesean. Alkoholak liburuak bi poema luze eta oso berezi ageri ditu, bat hasieran, bestea amaieran: Inguru (Zone) eta Ardantzila (Vendémiaire). Koldo Izagirrek bi poemak euskaraturik bidali dizkigu, sarrera argigarri batekin.
Ira
26
13
Berrogei urte dira Pablo Neruda (irailaren 23an) eta W.H. Auden (irailaren 29an) hil zirela. Pablo Neruda txiletarraren poemen euskaratzaileak izan dira Gabriel Aresti, Santi Onaindia, Sabin Muniategi, Annie Etxeberri, Jose Luis Padron; eta W.H. Auden ingelesarenak Joseba Sarrionandia eta Juanjo Olasagarre. Azken honek Audenen poemen antologia zabal bat itzuli eta argitaratu zuen 1994an, eta sarean osorik emana dagoenez, asteon bilduma eder hori ezagutzeko gomendioa egiten dizugu.
Ira
12
13
Venezuelako poeta ezagunenetako bat da Gustavo Pereira (1940). Hasi berritan Simbolo talde poetikoko kidea eta Trópico Uno aldizkariaren fundatzailea izan zen. Hogeitik gora poema liburu ditu argitaratuak: El libro de los somaris (1974), Vivir contra morir (1988), Escrito de salvaje (1993), Sentimentario (2004)… Idazkera doi eta zorrotzekoa, kezka zibilaren itzala oso nabaria da Pereiraren lanean. Jose Luis Otamendik hamabi poema euskaraturik ekarri dizkigu.
