Uzt 14 15
Poesia azpititulatua: Amiri Baraka
Amiri Barakak errezitatutako Somebody Blew Up America poema Nagore Tolosak euskaratu eta sarean paratu du Eizie elkarteak bideoan.
Uzt 07 15
James Salterrekin Ilunabarrean
90 urte bete berritan zendu zen, joan den ekainean, James Salter idazlea. AEBetako Armadako pilotu izana, II. Mundu Gerran eta Koreakoan, hegan egiteko grina idaztekoagatik aldatu zuen. Lehen eleberrietan (The Hunter) soldadu esperientzia kontatzen du, molde hagitz fatalistan. Geroago, giza harremanek hartzen dute haren literatur lanaren ardatza, pertsonen artean sortzen diren suak eta eta erreketak, estilo labur eta zehatzez emanez, harremanetan marrazten dituen moduko pindardun istorioak sortuz. 1988ko Dusk and Oher Stories ipuin bildumako Ilunabarrean ekarri digu euskarara Jon Benitok.
Uzt 07 15
Poesia azpititulatua: Poema nire eskubideez
June Jordan poetaren Poem about my rights irudiak eta errezitaldia Ane Garciak euskarari ekarriak.
Uzt 04 15
Benjamin Pereten lau poema
Honela definitu zuen Andre Bretonek XX. mendeko poesia mugimendurik garrantzitsuena: “Zer den surrealismoa? Benjamin Peretek hartzen duen edertasuna familia, erlijioa, aberria hitzak aipatzen entzunik”. Hamasei urte zituela, amak burua berotuta, Lehen Mundu Gerra ezagutu zuen lubakietako lokatzetan eta ospitaleetako garratzetan. Bizipen hauek “dena erraztu” zioten: bizimodu hau ez da bizitza, mundua eraldatu egin behar da. Erran gabe doa aberria eta abertzaleak, gerra eta gerlariak, jainkoa eta fededunak hartu zituela jomuga. Balio burges guztien ukoak berez zekarren hizkera lauaren ukoa, eta askatasunik bortitzenean landu zituen, umorez eta irudimenez, biraoa eta laidoa eta iraina. Benjamin Pereten magia osasungarriaren adibidea dira gaur eskaintzen dizkizuegun lau poema antimilitaristok, Je ne mange pas de ce pain-là bildumakoak (1936), alegia, Nik ez du ogi horretarik jaten.
Uzt 02 15
Poesia azpititulatua:
Speak white
Literaturian poesia azpititulatzeko tailerra egin zuten EIZIEko lagunek sustatuta. Orduan landutako poesia errezitaldien bideoak sarean daude jadanik eta astero bat ekarriko dugu bertora.
Hasteko Speak white Michèle Lalonde poetaren errezitaldia ekarri dugu Emailuetara.
Eka 29 15
Elizabeth Barretten poesia
Elizabeth Barrett umetan hasi zen idazten, irakurtzen zituen klasiko ingeles, aleman frantses eta italiarren ildoan. Nahigabez beteriko gaztaroaren ondorioz elbarritua, seme-alabak ezkongabean bizitzera behartu nahi zituen aitaren tirania ezin jasanik bere gelan itxia, poesian islatu zituen Elizabethek bere sentimenduak. Poema bilduma bat irakurria zion Robert Brownin poetarekin hasi zen gutunketan, literaturaren zaletasuna maitasuna bihurtzeraino. Isilean ezkondu eta Italiara egin zuten ihesi Ingalaterra viktoriano itogarritik. Maitasuna kantatu zuen, baina baita feminitatea eta sortzailearen bokazioa ere. Elizabeth Barreten soneto edo hamalaudunak, Sonnets from the Portuguese bildumakoak bereziki, ingelesezko hoberenetan daude XIX. mende barruan. Sonetoetariko bat eskaintzen dizuegu, Nik zu nola maite? Koldo Izagirrek bertso librean euskaratua.
Eka 22 15
Jean Joseph Rabeariveloren bost poema
Erreka jotako familian sortua, ozta jesarri ahal izan zuen eskolan. Inprimategi batean aurkitu zuen akulturazioa gainditzeko modua, frantses okupatzaileen literatura irentsiz. Alabaina, malgatxez publikatu zituen bere lehen idatziak. Ez zuen inoiz galdu herri hizkuntzak zekarkion ondare poetikoa. Bizitza kaotiko baten erdian, hiru mila folio bete utzi zituen bi hizkuntzetan. Poemak, prosa poetikoak eta egunkari bat, izugarria, heriotzaren azken unea arte: zianuroa edan dut oraintxe azukrearekin, etzan egin naiz. Frantsesentzat ez zen aski zuri, herritarrentzat ordea frantximanta zen. Urradura horrek ere izan zuen zer ikusia egitate garratz hartan, bere heriotza bazterketa salatzeko garrasia ere izan zen. Rabearivelok modernitatea ekarri zuen Madagaskarrera Baudelaire eta Rimbauden ondotik ibili ondoren indar handiz eraiki zuen obra pertsonalarekin. XXI. mende honetan hasi dira Parisen “lehen idazle afrikar frankofonoa” omen denaren obra osoa argitaratzen. Hona bost poema, hurrengo batean ekarriko dugu sortatxoa malgatxez idatzi zuenetik.
Eka 15 15
W.B. Yeatsen zazpi poema
Irlandako literaturaren berritzaileetakoa dugu poeta dublindarra. XIX. mende amaiera eta XX.aren hasierako urteetako ur nahasiek dantzarazia, hala politikan nola literaturan, Irlandako nazionalismoaren gatazkak, tradizioaren berritzeak, zurruntasun moralaren aurkako borrokak, Abbey Theatreren sorrerak eta bultzadak eta bere barne krisiek astindu zuten duela 150 urte Dublinen jaiotako poeta eta antzerkigilea. Euskararara lehendik ere hainbatetan ekarria, zazpi poema gehitu dizkio Koldo Izagirrek William Butler Yeatsen euskarazko obrari.
Eka 08 15
Robert Desnosen
hiru poema-sorta
Gaur 70 urte, 1945eko ekainaren 8an, hil zen Robert Desnos poeta, 44 urte zituela, Theresienstadteko kontzentrazio-eremuan. Gerra amaitua zen Europan, baina Erresistentziako kide izandako Desnosen gorputz ahulak ezin izan zion eutsi. Haren poemek bai. Benjamin Peret poetaren eskutik dadaisten taldera sartuta, 1920ko hamarkadan surrealismoa ezagutu eta mugimenduaren bultzatzaile nagusietakoa izan zen, Andre Breton lagunarekin batera. Beste batzuek izandako oihartzuna lortu ez bazuen ere, idazle oso inportantea dugu Desnos. Hiru poema-sorta ekarri ditugu Armiarmara, Koldo Izagirrek euskaratuta, haurrentzat egindako poemek osatuak, idazlearen trebetasuna erakusten dutenak: Tristanen Piztiategia, Hiazintaren parterrea eta Danielen Geometria.
Eka 03 15
Hamahiru poema Nepaletik
Hainbat hizkuntza ditu Nepalek: maithili, newari, yakka rai, yalung rai, racha rai, limbu, tamang, gurung, magar, tharu, bhojpuri, sherpa eta hedatuena eta bateko zein besteko herritarren harremanetarakoa den nepalera. Denek daukate herri literatur aberatsa, eta guztietan dihardute egungo poetek ere. Hamahiru poemok, alabaina, nepaleraz idatziak dira denak. Ingelesetik euskaratu ditugu, bi lan nagusi baliatuz: Shailendra Kumar Singh-ek hautatu eta ingelesera itzulitako Contemporany Nepali Poetry, Katmandun publikatua Sing Prakashan-ek 1989an, eta hainbat itzultzaileren lana izan zen Emerging voices, Vishnu-Chandra Vangmaya-Mandir zigiluak kaleratua 2002an hiriburu berean Kanshan Pudasaini-ren ardurapean. Hona hemen irakurgai.
maiatza 30 15
Errusiako abangoardiatik, Salbokonduktoa
Boris Leonidovitx Pasternak (1890 -1960) maiatzak 30 zituela hil zen aurten berrogeita hamabost urte. Ibilbide luzea eta bihurrria ere egin zuen ikasketetan eta zaletasun literarioetan, Salbokonduktoa izeneko kontakizun ederrean islatua: “Neu naizena egin ninduten inguruabarrak ikertu ditut”. Inguruabarretan erraldoi bat, Maiakovski. Poeta handiari kontakizun horretan eskainitako orrialdeetako batzuk euskaratu ditu Koldo Izagirrek urteurren honetarako.
maiatza 28 15
Paul Nizanen Aden Arabie
Lehenengo esalditik durduzarazi zituen hainbat Paul Nizanek 1931n, Aden Arabie bere lehen liburua plazaratu zuenean: “Hogei urte nituen. Ez diot inori esaten utziko bizitzaren adinik ederrena dela”. Idazle bainoago pentsalaritzat aurkezten da Paul Nizan, baina ukaezina da haren idatziek duten literatur balio handia. Intelektual konprometitua, 20 eta 30etako idazle giro ezkertiarreko kide izan zen: Aragon, Gide, Malraux, Rolland…, eta duela 75 urte Dunkerkeko guduan, II. Mundu Gerran, hil zen. Koldo Izagirrek ekarri dio euskarari Aden Arabie obraren hasierako zati bat.
maiatza 13 15
Alphonse Daudeten eskola
Ehun eta hirurogeita hamabost urte maiatzaren 13an Alphonse Daudet jaio zela Nimesen. Tartarin de Tarascon bezalako lan kostunbrista eta sentimentalen bidez Frantziako autorerik popularrenetakoa dugu Daudet egundaino: Proventza alaia, arazorik ez, bizipozaren xaloa… Beldurrak barregarri bihurtzen duen ausardia eta umearen harrokeria duten pertsonaiak… Erregionalismoaren eredu hori, bistan da, maitagarria zitzaion Parisi. Alabaina, harreman estua izan zuen autoreak felibreekin eta bereziki Fredreri Mistralekin, okzitanieraren enbaxadorea ere izan zela esan genezake. Proventzan ez baizik Alsazian kokatutako ipuina eskaintzen dizuegu, Azken eskola eguna (1873), alemanen aurkako lan aberrianoa, Frantziak okzitaniera suntsitzen zuen bezala suntsitu nahi zutelako frantsesa. Orobat eskaintzen ditugu Maiatz aldizkarian 1988an argitaratu Bi ostatuak narrazioa, eta Aita Gaucherren mistela, Egan aldizkarian 1956an Txillardegik euskaratutakoa
Api 28 15
Roberto Bolañoren prosa,
Ibon Sarasolak euskaratuta
Espainolezko literaturaren izen handietako bat, urte batzuk lehenago Los detectives salvajes obran hartutako sona berretsi zuen Roberto Bolañok bere azken lanean, bere literatur testamentua bilakatu zen 2666 eleberrian. Prosa indartsukoa, pertsonaia eta egituren konposiziorako aparteko ahalmena zuena, 50 urterekin zendu zen Bolaño, Txilen 1953ko apirilaren 28an jaiotako idazlea. Bost ataletan banatua, idazle baten inguruko fikzioa eta Santa Teresa hiriko emakumezkoen krimenak (Ciudad Juarez litzatekeena) lotuz, literatur eraikuntza erabatekoa da 2666 eleberria. Krimenen atala izenekoaren hasierako zati luze bat ekarri digu euskarara Ibon Sarasolak.
Api 02 15
Jainkoaren hitzak,
Arestik ekarrita
Erlijio ospakizunen egun hauetan, bestelako jainkoaren hitz batzuk dakartzagu Armiarmara. Ramon Valle-Inclanek 1919an eman zuen argitara Jainkoaren hitzak antzezlana, esperpento deitutako generoan gailurretako bat Buhame-argiak obrarekin batera. Ferietan dirua ateratzeko baliatzen duten Laureanotxo mutiko idiota bere senideetatik nork edukiko sesioaren ingurukoak dakartzan tragikomedia da Jainkoaren hitzak, eta Gabriel Arestik euskaratu zuen, 1963an, eta gerora Susa argitaletxeak 1986an egin zuen Arestiren lanen argitalpenean plazaratu zuen.