azaroak
Uzt 21 15
Gwendolyn Brooks idazlearen We real cool poema euskarari ekarri zuten Amaia Arakistain eta Uxue Agirrek 2015eko Literaturian burututako poesia azpititulatzeko tailerrean, Demasak gu izenburuarekin Eiziek sarean paratuta bezala.
Uzt 16 15
Mirariak gertatzen ziren Sartaldeko Alemanian, Alemania zintzoan, komunisten menpe ez zegoen hartan. Heinrich Böllen Gertatu behar du zer edo zer, bere laburrean, Alemania Federalak 1950eko aldian bizi izan zuen baikortasun mugagabearen eta kontsumorako makurduraren satira da: dena dugu zoragarri lantegian, lanak ematen baitio zentzu bat, lanak bakarrik, bizitzari. Alemaniarren mirari ekonomikoa esan zitzaionaren muinean gaude, produkzioaren logikan, norbanakoa ezin liteke garatu kolektiboaren lanean besterik. Eta honek, bitxia da, bi Alemaniatako langileentzat balio lezake. Satira bat ongi ulertzeko, hitzez hitz ulertzea izaten da askotan egokiena: lanak hartzen du gure bizia, ez dakigu zer ekoizten dugun ere, baina higitu beharra dago, ekintzaren kultura da gurea… Horrek ulertarazten digu pertsonaiek ez edukitzea astirik bere herriaren iraganaz gogoeta egiteko. Horregatik ez dakite zertan ari diren, non bizi diren, zertarako.
Uzt 14 15
Amiri Barakak errezitatutako Somebody Blew Up America poema Nagore Tolosak euskaratu eta sarean paratu du Eizie elkarteak bideoan.
Uzt 07 15
90 urte bete berritan zendu zen, joan den ekainean, James Salter idazlea. AEBetako Armadako pilotu izana, II. Mundu Gerran eta Koreakoan, hegan egiteko grina idaztekoagatik aldatu zuen. Lehen eleberrietan (The Hunter) soldadu esperientzia kontatzen du, molde hagitz fatalistan. Geroago, giza harremanek hartzen dute haren literatur lanaren ardatza, pertsonen artean sortzen diren suak eta eta erreketak, estilo labur eta zehatzez emanez, harremanetan marrazten dituen moduko pindardun istorioak sortuz. 1988ko Dusk and Oher Stories ipuin bildumako Ilunabarrean ekarri digu euskarara Jon Benitok.
Uzt 07 15
June Jordan poetaren Poem about my rights irudiak eta errezitaldia Ane Garciak euskarari ekarriak.
Uzt 04 15
Honela definitu zuen Andre Bretonek XX. mendeko poesia mugimendurik garrantzitsuena: “Zer den surrealismoa? Benjamin Peretek hartzen duen edertasuna familia, erlijioa, aberria hitzak aipatzen entzunik”. Hamasei urte zituela, amak burua berotuta, Lehen Mundu Gerra ezagutu zuen lubakietako lokatzetan eta ospitaleetako garratzetan. Bizipen hauek “dena erraztu” zioten: bizimodu hau ez da bizitza, mundua eraldatu egin behar da. Erran gabe doa aberria eta abertzaleak, gerra eta gerlariak, jainkoa eta fededunak hartu zituela jomuga. Balio burges guztien ukoak berez zekarren hizkera lauaren ukoa, eta askatasunik bortitzenean landu zituen, umorez eta irudimenez, biraoa eta laidoa eta iraina. Benjamin Pereten magia osasungarriaren adibidea dira gaur eskaintzen dizkizuegun lau poema antimilitaristok, Je ne mange pas de ce pain-là bildumakoak (1936), alegia, Nik ez du ogi horretarik jaten.
Uzt 02 15
Literaturian poesia azpititulatzeko tailerra egin zuten EIZIEko lagunek sustatuta. Orduan landutako poesia errezitaldien bideoak sarean daude jadanik eta astero bat ekarriko dugu bertora.
Hasteko Speak white Michèle Lalonde poetaren errezitaldia ekarri dugu Emailuetara.
Eka 29 15
Elizabeth Barrett umetan hasi zen idazten, irakurtzen zituen klasiko ingeles, aleman frantses eta italiarren ildoan. Nahigabez beteriko gaztaroaren ondorioz elbarritua, seme-alabak ezkongabean bizitzera behartu nahi zituen aitaren tirania ezin jasanik bere gelan itxia, poesian islatu zituen Elizabethek bere sentimenduak. Poema bilduma bat irakurria zion Robert Brownin poetarekin hasi zen gutunketan, literaturaren zaletasuna maitasuna bihurtzeraino. Isilean ezkondu eta Italiara egin zuten ihesi Ingalaterra viktoriano itogarritik. Maitasuna kantatu zuen, baina baita feminitatea eta sortzailearen bokazioa ere. Elizabeth Barreten soneto edo hamalaudunak, Sonnets from the Portuguese bildumakoak bereziki, ingelesezko hoberenetan daude XIX. mende barruan. Sonetoetariko bat eskaintzen dizuegu, Nik zu nola maite? Koldo Izagirrek bertso librean euskaratua.
Eka 22 15
Erreka jotako familian sortua, ozta jesarri ahal izan zuen eskolan. Inprimategi batean aurkitu zuen akulturazioa gainditzeko modua, frantses okupatzaileen literatura irentsiz. Alabaina, malgatxez publikatu zituen bere lehen idatziak. Ez zuen inoiz galdu herri hizkuntzak zekarkion ondare poetikoa. Bizitza kaotiko baten erdian, hiru mila folio bete utzi zituen bi hizkuntzetan. Poemak, prosa poetikoak eta egunkari bat, izugarria, heriotzaren azken unea arte: zianuroa edan dut oraintxe azukrearekin, etzan egin naiz. Frantsesentzat ez zen aski zuri, herritarrentzat ordea frantximanta zen. Urradura horrek ere izan zuen zer ikusia egitate garratz hartan, bere heriotza bazterketa salatzeko garrasia ere izan zen. Rabearivelok modernitatea ekarri zuen Madagaskarrera Baudelaire eta Rimbauden ondotik ibili ondoren indar handiz eraiki zuen obra pertsonalarekin. XXI. mende honetan hasi dira Parisen “lehen idazle afrikar frankofonoa” omen denaren obra osoa argitaratzen. Hona bost poema, hurrengo batean ekarriko dugu sortatxoa malgatxez idatzi zuenetik.
Eka 15 15
Irlandako literaturaren berritzaileetakoa dugu poeta dublindarra. XIX. mende amaiera eta XX.aren hasierako urteetako ur nahasiek dantzarazia, hala politikan nola literaturan, Irlandako nazionalismoaren gatazkak, tradizioaren berritzeak, zurruntasun moralaren aurkako borrokak, Abbey Theatreren sorrerak eta bultzadak eta bere barne krisiek astindu zuten duela 150 urte Dublinen jaiotako poeta eta antzerkigilea. Euskararara lehendik ere hainbatetan ekarria, zazpi poema gehitu dizkio Koldo Izagirrek William Butler Yeatsen euskarazko obrari.
Eka 08 15
Gaur 70 urte, 1945eko ekainaren 8an, hil zen Robert Desnos poeta, 44 urte zituela, Theresienstadteko kontzentrazio-eremuan. Gerra amaitua zen Europan, baina Erresistentziako kide izandako Desnosen gorputz ahulak ezin izan zion eutsi. Haren poemek bai. Benjamin Peret poetaren eskutik dadaisten taldera sartuta, 1920ko hamarkadan surrealismoa ezagutu eta mugimenduaren bultzatzaile nagusietakoa izan zen, Andre Breton lagunarekin batera. Beste batzuek izandako oihartzuna lortu ez bazuen ere, idazle oso inportantea dugu Desnos. Hiru poema-sorta ekarri ditugu Armiarmara, Koldo Izagirrek euskaratuta, haurrentzat egindako poemek osatuak, idazlearen trebetasuna erakusten dutenak: Tristanen Piztiategia, Hiazintaren parterrea eta Danielen Geometria.
Eka 03 15
Hainbat hizkuntza ditu Nepalek: maithili, newari, yakka rai, yalung rai, racha rai, limbu, tamang, gurung, magar, tharu, bhojpuri, sherpa eta hedatuena eta bateko zein besteko herritarren harremanetarakoa den nepalera. Denek daukate herri literatur aberatsa, eta guztietan dihardute egungo poetek ere. Hamahiru poemok, alabaina, nepaleraz idatziak dira denak. Ingelesetik euskaratu ditugu, bi lan nagusi baliatuz: Shailendra Kumar Singh-ek hautatu eta ingelesera itzulitako Contemporany Nepali Poetry, Katmandun publikatua Sing Prakashan-ek 1989an, eta hainbat itzultzaileren lana izan zen Emerging voices, Vishnu-Chandra Vangmaya-Mandir zigiluak kaleratua 2002an hiriburu berean Kanshan Pudasaini-ren ardurapean. Hona hemen irakurgai.
maiatza 30 15
Boris Leonidovitx Pasternak (1890 -1960) maiatzak 30 zituela hil zen aurten berrogeita hamabost urte. Ibilbide luzea eta bihurrria ere egin zuen ikasketetan eta zaletasun literarioetan, Salbokonduktoa izeneko kontakizun ederrean islatua: “Neu naizena egin ninduten inguruabarrak ikertu ditut”. Inguruabarretan erraldoi bat, Maiakovski. Poeta handiari kontakizun horretan eskainitako orrialdeetako batzuk euskaratu ditu Koldo Izagirrek urteurren honetarako.
maiatza 28 15
Lehenengo esalditik durduzarazi zituen hainbat Paul Nizanek 1931n, Aden Arabie bere lehen liburua plazaratu zuenean: “Hogei urte nituen. Ez diot inori esaten utziko bizitzaren adinik ederrena dela”. Idazle bainoago pentsalaritzat aurkezten da Paul Nizan, baina ukaezina da haren idatziek duten literatur balio handia. Intelektual konprometitua, 20 eta 30etako idazle giro ezkertiarreko kide izan zen: Aragon, Gide, Malraux, Rolland…, eta duela 75 urte Dunkerkeko guduan, II. Mundu Gerran, hil zen. Koldo Izagirrek ekarri dio euskarari Aden Arabie obraren hasierako zati bat.
maiatza 13 15
Ehun eta hirurogeita hamabost urte maiatzaren 13an Alphonse Daudet jaio zela Nimesen. Tartarin de Tarascon bezalako lan kostunbrista eta sentimentalen bidez Frantziako autorerik popularrenetakoa dugu Daudet egundaino: Proventza alaia, arazorik ez, bizipozaren xaloa… Beldurrak barregarri bihurtzen duen ausardia eta umearen harrokeria duten pertsonaiak… Erregionalismoaren eredu hori, bistan da, maitagarria zitzaion Parisi. Alabaina, harreman estua izan zuen autoreak felibreekin eta bereziki Fredreri Mistralekin, okzitanieraren enbaxadorea ere izan zela esan genezake. Proventzan ez baizik Alsazian kokatutako ipuina eskaintzen dizuegu, Azken eskola eguna (1873), alemanen aurkako lan aberrianoa, Frantziak okzitaniera suntsitzen zuen bezala suntsitu nahi zutelako frantsesa. Orobat eskaintzen ditugu Maiatz aldizkarian 1988an argitaratu Bi ostatuak narrazioa, eta Aita Gaucherren mistela, Egan aldizkarian 1956an Txillardegik euskaratutakoa