Mar
23
16
Hiru kaier berri plazaratu dira Munduko Poesia Kaierak bilduman, 13-14-15 zenbakiak: Audre Lorde (1934-1992) Danele Sarriugartek itzuli du ingelesetik, Angel Gonzalez (1925-2008) Gerardo Markuletak espainieratik eta Paul Celan (1920-1970) Xabier Montoiak alemanetik. Hirurak online eskaintzen dizkizu orain Susa argitaletxeak. Lorde ausart mintzatu zen emakume, lesbiana eta beltza izateagatik pairatutako azpiramenduari buruz. Gonzalezen poesia, sozialtzat jo izan diren beste poeta zurrun batzuenen aldean, ironiak zipriztinduta dator. Eta Celan XX. mendeko bigarren erdian alemanez idatzi zuen poeta garrantzitsuena duzu.
Mar
15
16
Soil, baina boz goran, definitu zuen bere poetika: “Eskribitzen dudanean / hitz egiten dut“. Eta idatzi zuen ozen, aldarrika, eta hitz egin luma zorrotzez, Blas de Oterok. 1916ko martxoaren 15ean sortu zen Bilbon, gaur 100 urte, eta XX. mendeko Espainiako poesiaren ahots inportanteenetakoa bihurtu zen, frankismopeko garai gogorrean. Lagun izandakoa, poetakide dei genezakeena, Gabriel Arestik haren hainbat poema euskaratu zituen, Egan aldizkarian argitaratuak 1960an eta 1962an. Denak bildu ditugu, eta hemen eskaintzen dizkizuegu. Orobat, Koldo Izagirrek euskaratu dituen poeta bilbotarraren 15 poema irakur ditzakezu.
Mar
05
16
Hasmentatik da gordina amaren lantua: “Atxilotu zintuzten egunsenti unean, / segizioan nintzen zugandik hurrean“. Preso dagoen semearen espetxerako bisitaldien kantua, indar handiko maitasun eta min kantua da Requiem. Errusiako poesiaren XX. mendeko izen handietako bat da Anna Akhmatovarena, bere lehen poemetatik hasi eta, isiltasun luze baten ondoren, 1960ko hamarkadako heldutasun aroko poemarioetara. Duela 50 urte, 1966ko martxoaren 5ean hil zen Akhmatova, eta urteurrenean Josu Landak euskarari ekarritako Requiem dakargu.
Ots
26
16
2013an kaleratu zuen Julian Barnesek Levels of Life, hiru narraziok osatutako liburua. Hiru kontakizun diferente, baina hirurak ere galeraren leitmotivak lotzen dituena. Norbait galtzea, hori dute ardatz, besteak beste, liburuaren hiru atalek, eta hori du gai Lurraren mailan kontakizunak, Ibon Sarasolak euskarara ekarri digunak. Egungo narraziogintza ingelesaren izen handietako bat, euskaraz irakur dezakegu Sarasolaren itzulpenari esker, kontakizun bete askoan.
Ots
11
16
Ehun urte bete ditu Bernard Binlin Dadie idazleak. 1916ko otsailaren 11n jaioa Boli Kostan, estatu horretako literaturaren aitzindaritzat hartua da. Konpromiso politiko handikoa, kolonialismoaren aurkako borrokan jardun zuen eta kartzelatua izan zen, eta independentziaren ostean Houphouët-Boignyren alderdian aritu zen. Genero guztietan lan handi baten egilea, eta literatur lanera bere pentsamendua ekarri duena, euskarara ekarri ditugu haren zortzi poema mendea bete duen egun honetan.
Urt
15
16
Saudi Arabiak heriotzara kondenatu du Ashraf Fayadh idazle palestinarra, poema liburu batean argitaratutakoak kaltegarritzat jo dituelako. Fayadh askatzeko eskatuz urtarrilaren 14an mundu mailako elkartasun irakurraldiak egin zituzten 29 herrialdetan, 76 ekitalditan. Euskal Herrian bi errezitaldi izan ziren: Euskal PEN klubak Donostiako Garoa liburu-dendan; eta Iruñean Katakrakek antolatutakoa. Ashraf Fayadh-en hamar poema euskaratu ditu Ignazio Aiestaranek, eta beste zazpi poema Leire Azkargortak eta Urtzi Urrutikoetxeak.
Urt
06
16
111 urte datorren urtarrilaren 9an Louise Michel hil zela. Adimentsua, landua eta bihotz onekoa, irakaskuntzan aurkitu zuen betetzeko lanbidea. Uko egin zion ordea Inperioak eskatzen zuen leialtasun zinari, eta eskola libre bat ireki zuen. Poemak argitaratzen hasi zen, eta Pariseko literatur zirkuluak ezagutu zituen. Langileen aldeko bazkunetan jardun zuen, eta Pariseko Komuna izango zenaren aurrekarietan eta matxinadaren gogorrenean borrokatu zen (1871), hala azpiegituran nola karrikan bertan. Deportatu egin zuten Kaledonia Berrira 1873an, eta han sendotu baino ez zitzaizkion egin zigorrera eraman zuten ideiek: hil arterainoko militantea eta idazlea izan genuen. Iraultzaile anarkistaren ereduetako bat bezala aitortua bada ere, ez da hain aipatua idazle gisa. Klasikoetako bat da, bai, baina «literatura politikoan». Horregatik ekarri nahi izan diogu euskarari, idatzi zituen memorietan une historiko baten zuzeneko testigantza emateaz gain kalitate estilistikoek eta idazkeraren indarrak —hautatu dugun pasartea froga— «klasikoa» bihurtzen dutelako besterik gabe, gure ustez. Emakumezkoa izateak esplika lezake zer edo zer bihotz oneko bazterketa hau.
Abe
28
15
Hogeita hamar urte zituela, eta SESBeko polizia sekretua segika, bere buruaz beste egin zuen Sergei Jeseninek 1925eko abenduaren 28an, duela 90 urte. Hantxe amaitu zen XX. mendeko poeta errusiar handietako baten bizitza laburra. Sentiberatasun handiko poemak idazten hasia, erromantiko errusiarren ondorengo, ildo modernoagoetara lerratu zen San Petersburg (orduan Petrogrado, eta gutxira Leningrado) eta Moskura aldatu zela. Roberto Serranok eta Juan Ramon Makusok haren zazpi poema euskaratu zituzten Senez aldizkariko 41. zenbakirako egindako artikulu batean. Haiek eskaintzen dizkizugu, Itxaro Bordak 1986ako Maiatz-eko 12.ean euskaratutakoarekin batean.
Abe
16
15
Parisen jaio, umea zelarik gurasorik gabe geratu, Ingalaterran osaba batek ez oso samur hazi, totel samarra izanik eskolako lagunen trufabide, William Somerset Maugham kondenatua zirudien sufritzera. Baztertu askok bezala, idatzian aurkitu zuen bere burua erakusteko modua, eta berehalako arrakastak, antzerkian bereziki, bizimodu eroso bat ekarri zion. Batera eta bestera bidaiatu zuen, Ingalaterra Handiaren inperioaren dekadentzia ikusi ahal izan zuen bertatik. Mendebaldeko irakurleari exotikoak zaizkion gertalekuetan kokatu zituen ipuinak eta nobelak. Fededun liberala eta moralista pragmatikoa bezala azaldu zen hainbat gaitan, tolerantea esango genuke gaur egun, eta bere istorioak axalekoak direla esan izan dute irakurle zorrotzek. Baina Maughamek dohaina zeukan kontatu nahi zuena indarrez eta ekonomiaz emateko, eta errealitatetik harturiko pertsonaiak azaldu zituen beti. Ez da ahanztekoa, bestalde, bere ironia baitezpadako tresna izan zuela ingelesen kolonia-ondoko mundua erakusteko. Somerset Maugham ipuinlari, nobelagile, antzerkigile, bidaiari eta espioi handia hil zela berrogeita hamar urte direnez abenduaren 16an, entresaka labur bat eskaintzen dizuegu haren Idazle baten oharrak obratik (A writer’s notebook, 1949).
Abe
11
15
Latinoamerikako literatura Europako literaturen luzapena izan urte askoan, eta Europako irizpideen arabera izan zen irakurria eta sailkatua ere. Horren arabera, parnasianismoan sartu behar genuke Gilka Machado formaren zehatzez, eta sinbolismoan irudi eta lotura ilunen harremanez. Alabaina, Machado intimitatearen aldarria egin zuen, sentsualitatearen kantua. Zehaztasun formalaren eta ausardiaren arteko nahaste artistiko honek iraunarazi du bere poesia egundaino. Letretako Akademiaren araudia aldatu zuten berarentzat, baina Gilkak uko egin zion erakunde hartako lehen emakumezkoa izateari. Kritika moralista guztien gainetik, poeta handiaren izena eta ospea irabazi zuen bizi zelarik. Plazer erotikoaren eskubide literarioa ekarri zuen Brasilgo literaturan, eta bere hiru eredu eder ekarri ditugu guk geurera Nire aintzagarrizko bekatua obratik (Meu glorioso pecado, 1928), literatura brasildar burujabe bat abiatu zutenen arteko poeta honen akorduz.
Aza
12
15
Ehun urte azaro honen hamabian Roland Barthes semiologo handia sortu zela. Oroigarri, orain hirurogei urte xuxen idatzi zuen Frantziako Turra epopeia gisa izeneko artikulua ekarri dugu (Le Tour de France comme épopée, 1955) laster osatuko zuen liburu ospetsuan ere argitaratua (Mythologies, 1957). Obra honetan Barthesek zorroztasunez eta ironiaz ikertu zituen garaiko gizarte frantsesaren mito nagusiak: sukaldea, DS Citroena, ardoa, Abbé Pierre… Mitoa, izan ere, komunikatzeko tresna dugu, baina mezu zehatza daukan tresna, historiaren une jakin batean gizarte jakin bati zuzentzen zaionez: mitoaren muinean dago alderdi ideologikoa. Hitzen naturaltasuna inposatua dela erakusten digu Barthesek, horretarako direla hain zuzen mitoak, adierazteko eta jakinarazteko, ulertarazteko eta bortxaz nagusitzeko. Baita, bidenabar, estalgarri dotore bat pausatzeko ere oinarriaren gainean, alegia, mitoa sustatzen duen antolamenduaren zinezko helburuak ezkutatzeko.
Aza
02
15
Berrogei urte azaroaren bian Pier Paolo Pasoliniren gorpua Ostiako hondartzan azaldu zela. Nekez argituko da haren heriotza: gorroto handiak bildua urteetan, eta ikerketa arriskutsu batean abiatua Mattei aferan. 1968 urte mitikoan estatuaren egiturak astindu zituen mugimendu handia sortu zen Italian, Ezker Berria esan izan zaiona, alderdi komunistaren ildo kontserbadorea agerian utzi zuena. Pasolinik itxaropenez eta begi zorrotzez jarraitu zituen belaunaldi gazteen borrokak, Scritti corsari liburuan bilduko zituen artikuluetan bere iritzi beti librea emanez. Horietako bat ekarri dugu oraingoan, Ile luzearen aurka (Contro i capelli lunghi,1973), Pasolini politikoa, pentsalaria eta semiologoa ederki islatzen duelakoan, alegia, Pasolini ezezagunena. Ez haatik makalena.
Urr
27
15
Hirurogeigarren hamarraldiko boom ekonomikoaren erdian, Giorgio Scerbanencok bestelako Italia bat erakusten digu, modaren, autoen, zinemaren eta futbolaren mundu distiratsutik urrun: pertsonaia apalak, klase xumea, gorantza egin nahi eta ezina, liluragaltzea… Horretarako, genero beltza edo polizakoa erabili zuen, eta Milano mitikoa hartu zuen gertaleku. Oso gazterik umezurtz, hainbat ogilan egin ondoren eta karrera luze baten buruan lortu zuen arrakasta eta onespena. Nazioarteko hedadura hartu zuen Duca Lamberti detektibeak, eta ipuingintzaren maisu aitortu zuten Scerbanenco. Gaurkoan proposatzen dugun Luisa korapiloa bere eskuaren eta bere munduaren eredua da. Scerbanencoren pertsonaietan beti da nabarmena, kasu honetan bezala, emakumezkoaren presentzia eta garrantzia. Ama hizkuntza italiera zuen arren, jatorriz ukrainarra izanik, arrotz, kanpokotzat hartu izan zuten urteetan italiarrek. Mintasun handiz bizi izan zuen uko hori.
Urr
19
15
Oroz gain, gaztetasunaren eta emetasun erreboltatuaren ahots poetikoa dugu Edna St. Vincent Millay, sentibera, indartsu eta iradokitzaile. Xalotasuna eta sakontasuna baliatzen ditu, molde modernoak eta arkaikoak nahasten ditu emaitza harrigarritan. Tristura, heriotza, maitasunaren gazi-gozoa, natura hartu izan zituen kantagai. Intimista eta aldi berean munduari irekia, poema militante asko idatzi zituen Italia eta Espainia faxistak salatzeko, baina Lidiceren hilketa gailentzen da sail honetako poemetan (The Murder of Lidice, 1942), naziek Txekoslovakiako herrixka hartan egindako sarraskiaren dolua eta urradura. Aipatu xalotasunaren eta sakontasunaren eredu, molde klasiko eta modernoen adibide, Harpa ehulearen balada proposatzen dizuegu: amaren inmolazioa semearen alde… Lirikotasun jantzian, pobrearen patu madarikatua.
Urr
15
15
Italiak eman duen idazle handienetako bat, Italo Calvino, kubatarra zen sorlekuz. Ez ordea kasualitatez: Mario Calvino eta Eva Mameli, Kubako nekazaritzan lehenarena eta geroaren arteko marra ezarri zuten lankide eta senar-emazteak, buru-bihotzez lotu ziren guajiroen lurrari eta kubatarren aberriari, sortu zuten Ikerketa Zentroa zuzentzeak eta uharteko nekazaritzaren egitura ekonomiko-soziala berritzeak eskatzen ziotenaz haraindi. Uharteak aztarna sakona utzi zuen familian betirako. Italo hogei urteko zela sartu zen partisanoetan, faxisten eta tropa alemanen aurka. Bigarren mundu gerrako urte haietan bizitutakoa erakusteko bihurtu zen idazle (Armiarma habien bidezidorra, 1947). Ez da harritzekoa, beraz, atxikimendu handiz jarraitzea Sierra Maestrako gerrillarien borroka: gazte denboraren akordua sorlekuaren nostalgian bildua. La Habana bisitatu zuen iraultzaileak nagusitu zirenean, eta Casa de las Américas antolamenduarekin kolaboratu zuen. Kuba eta USA harreman diplomatikotan hasi diren uneon, interesgarria iruditu zaigu Italo Calvinoren Ernesto Che Guevara eta Kubako Iraultzarentzat artikulu laburrak ekartzea.
