Abu
30
24
1949ko abuztuaren 27an hil zen Ander Arzelus Luzear, 51 urte bete berri. Jardun esanguratsuetan emandako urteak, XX. mendearen lehen erdialdeko ekintzaile politiko eta kulturgile handia izan baitzen Luzear. Idazle eta kazetaria, El Dia egunkariaren euskarazko orriaren arduraduna izan zen, Argia-ren sortzaile eta zuzendaria, hizlari eta ekintzaile jeltzalea (Joseba Rezolari guardia zibilek atxilo zuten trenetik ihes egiten lagundu zion, Kirmen Uribek kontatzen du pasadizoa Elkarrekin esnatzeko ordua eleberrian), erbestean Euskadi Irratiaren sustatzailea… Kazetari lan ugariaz gain, antzezlanak idatzi zituen, hemen irakurgai dituzuen Gibel handi eta Neskamearen marmarrak; eta ipuinak ere landu zituen, hona Gizarajoa!. Gerra galduta, espetxean sei urte eman zituen, Donostiara itzuli eta “lanean” jarraitu zuen, eta azkenik 1945ean erbesteko bidea hartu behar izan zuen. Baionan hil zen, duela 75 urte, eta haren bizitzaren berri zehatza jaso liteke Jonan Zinkunegi Arzelusek, bilobak, Amale bere ama eta Luzearren alabari —emakumezko lehenengoetako euskal irrati esataria— entzundakoak jasota idatzitako biografian.
Abu
21
24
Arrazaren erreibindikazio-saioa da James Baldwinen lanaren funtsa, ardura erlijiosoaren ukitu ezabaezinarekin, eta horren adibide bere lanik ezagunenetako bat, Zoaz mendira aldarrikatzera (Ibaizabal, 1996), Literatura Unibertsala bildumarako Juan Mari Mendizabalek euskaratua. Baina eskubide zibilen aldeko ekintzaile ere izan zen idazle honen lanetan homosexualitateak (Giovanniren gela) eta bestelako kezka sozialek ere tokia dute. Hegoak, poor Richard narrazioa itzuli zuen Iñigo Aranbarrik (Susa aldizkaria 27, 1991). Mendea bete da abuztuaren 2an haren jaiotzarena, eta biharamunean 100 urte, halaber, Joseph Conrad idazlea hil zela. Iñaki Ibañezek ekarri zuen euskarara Ilunbeen bihotzean eleberria (Ibaizabal, 1990, Literatura Unibertsala), eta euskaraz ere irakur daitezke beste zenbait lan, besteak beste Salataria —Juan Mari Mendizabalek euskaratua— eta Josu Zabaletak itzulitako Gaspar Ruiz narrazioak. Kasualitate polita ez al da egun bateko aldearekin hiltzea XIX. mendeko inperioen Europaren ordezkari izan daitekeen Conrad eta jaiotzea XX.ean arrazismoak zapaldutakoei ahotsa jarri nahi izan zien Baldwin?
Abu
16
24
125 urte bete dira joan den abuztuaren 11n Alejandro Tapia Perurena idazlea jaio zela Iruñean. Hiri berean hil zen 58 urte geroago, ilunean, 36ko gerrak isiltasunera bultzatu zuen olerkaria. Euskal Esnalea-n eman zituen argitara bere lehen bi poemak, 1925ean, eta geroztik hainbat agerkaritan publikatu zuen, Olerti Egunetan parte hartu zuen, izan zen nor gerraurreko giro euskaltzalean, 36ko kolpeak “gure gizona kulturalki hil zuen arte”, bere poemen antología bildu eta eskaini zigun Joxemiel Bidadorrek definitu bezala. Poemokin batera, Kattalin umezurtza antzerki-lana ere eskaintzen dizuegu.
Abu
07
24
Ehun urte bete dira 2024ko abuztuaren 7an Joan Salvat-Papasseit poeta kataluniarra hil zela. Autodidakta, proletarioa eta abangoardista, Pamiela etxearekin argitaratutako haren antologian Koldo Izagirre itzultzaileak hitz hauek zekartzan hitzaurrean: “Bere poesiaren indarrak egundaino iraun badu, inguruan dauzkan elementu errealistak modu guztiz libre eta berrian lotu zituelako da. Abangoardia egiten zuela jakin gabe zen poeta, berez zetorkion freskotasun ingenuo eta baikor batean”. Idazlearen heriotzaren mendeurrenan, hona hemen poema antologia osorik, eta baita Gerardo Markuletak Zenbait poeta katalan-Antologia liburuan, Literatura Unibertsala bilduman kaleratua, euskaratutako Salvat-Papasseiten zortzi poema ere.
Uzt
30
24
Ipuin bikain askoak idatzi zituen Katherine Mansfield-ek, bere garai eta batez ere inguruaren erretratu zehatzak eginez, pertsonaia eskuarki emakumezko indartsuekin, eta haietako hainbat irakur ditzakegu euskaraz. Zeelanda Berrian jaiotako idazle britainiar honek, dena den, idatzi zuen ospetsu egin duten narrazioetatik at, eta horren erakusgarri Izaskun Etxebeste Zubizarretak euskarari ekarri dizkion Mansfielden hamalau poema, bere poesiaren lagin ederra.
Uzt
25
24
1966ko uztailaren 25ean, duela 58 urte, hil zen Frank O’Hara poeta estatubatuarra, eta haren lau poema dakarzkizuegu, Beñat Sarasolak itzuliak. Hain zuzen ere, O’Hararen bizitzan oinarrituta dagoen Sarasolaren Coca-Cola bat zurekin nobelan ageri dira poema hauek. Nobela irailean argitaratuko du Susa argitaletxeak.
Uzt
21
24
Nobela eta ipuingile gisa goia jotako idazlea izan zen Ernest Hemingway. Poesia ere idatzi zuen. Eta Josu Jimenez Maiak euskaratu eta Maiatz aldizkariaren 77. zenbakian argitaratu zituen 2023ko azaroan. Uztailaren 21ean, igandearekin ospatzen dira Ernest Hemingway jaio zela 125 urte, eta Euskal Herrian izan diren eta egitekoak diren ekitaldi ezberdinen karietara, euskarari ekarritako poemak sarean jarri ditugu.
Uzt
11
24
Poeta, eleberrigilea, aktibista, Espainiako gerran soldadu ibili eta Frantziara erbesteratua, han erresistentzia lanean jarraitu zuen Joaquim Amat-Piniella katalanak, alemanek atxilo hartu eta Mathausengo kontzentrazio-esparrura eraman zuten arte. Handik bizirik irtenda, esperientzia hura KL Reich liburuan jaso zuen (Amical Mathausen elkartearen sortzaileetakoa da berau), eta orain euskaraz irakur dezakegu, Jexuxmari Zalakainek euskaratu eta Booktegik argitaratua. Kontzentrazio-esparruei buruz idatzitako errelato gordina, ona. Ez da Zalakainek katalanetik ekarri digun obra bakarra, Booktegin bertan argitara eman baitu Avelli Artis-Gener Tisner idazlearen Opoton zaharraren hitzak. Idazle, kazetari eta komikigilea, gerratik erbestean Frantzian atxilotze-esparrua bizi izan zuen Tisnerrek ere. Mexikora desterruan joana, hango kulturaren ezagutzak eta sentiberatasun partikular batek eraman zuten Opoton zaharraren hitzak idaztera, umorez betetako istorioa non 3.000 eta gehiago gudari aztekek Iberiar penitsula “aurkitu” zutenekoa kontatzen den.
Uzt
04
24
Vascular izeneko liburuan June Cresporen artelanak, artistak euskaraz idatzitako eguneroko bat eta Miren Agur Meaberen poemak batu dituzte.
Caniche argitaletxeak eta Guggenheim Museoak argitaratuta, Miren Agur Meabek gurean sareratu eta irakurgai dituzue orain.
Eka
26
24
Mohammed el-Kurd idazle palestinarraren Rifqa poema liburua plazaratu du Katakrak argitaletxeak, Eider Beobidek ekarri ditu euskarara. Asteburuan EHZ festibalean, poemak jendaurrean irakurriko dituzte itzultzaileak berak eta Xalba Remirez kazetariak Arberatzen. Palestinako egoera latza dakarte poemok lerro artera, eta EHZ jaialdian irakurriko dituzten sei poemak paratu ditugu sarean, irakurgai.
Eka
18
24
Euskal idazle gutxi dira beren ibilbidea ia osorik teatroa idazteari eskaini diotenak, eta horietakoa dugu Pablo Barrio. Ganbila bildumaren baitan argitaratu berri, itxuraz galduta eta alderrai dabiltzan pertsonaiak batzen dira 2074 antzezlanean. Agertokiaren erdian itxuraz noraezean eta umezurtz, etengabe galderak pausatzen dizkigute pertsonaiok. Umorez, antzerkiarekiko pasioz eta kritika sozialez lepo dagoen testua uzten dugu orain irakurle zein antzerkigileen esku, bertako pertsonaien bizi-dardara kutsatzeko prest.
Eka
17
24
Mikel Ayllon eta Piszifaktoria Ideien Laborategiaren eskutik, gerra gai bezala hartzen duen ezohiko triptiko bat dakarkigu Ganbila bildumak oraingoan. Antzezlan itxurako hiru bala dira triptiko horren osagaiak: Bunker, Hau ez da gerra bat eta Hau gerra bat da. Hiru bala hauek leku berean dute abiapuntua, eta hirurak dira lan gordin, zuzen eta gupidarik gabeak. Haien arteko loturak eta oihartzunak topatuko ditu irakurleak, ikerketa bide beraren zati diren heinean. Gerraz ari dira, baina funtsean, jendarte, bikote, bidaide egiten eta desegiten gaituzten harremanez ere bai. Adierazgarria da hitzaurrea bera, aurkezpen izaera gainditu eta gogoeta bide kritiko bat oparitzen diguna.
Eka
12
24
XX. mendeko errusiar poetetarik handietako bat dugu Sergei Jesenin, bere 30 urteko bizitza laburrean sona eta itzal handia erdietsi zuena. Sentiberatasun handiko poeta, ildo erromantikotik modernagoetara jauzi egin zuena, lehendik euskaratuta dauzkagun aleetara beste zazpi poema gehitu behar dizkiogu, Xabier Bovedak itzuli eta Idatz & Mintz aldizkariaren kaleratuak.
Eka
12
24
Itxaro Borda eta Gotzon Barandiaranek zenbait solasaldi egingo dituzte heldu den astean beraien poema liburu berriak –Itzalen tektonika eta Galbahea hurrenez hurren- aurkeztu asmoz Euskal Herriko liburudenda ezberdinetan. Bilboko Biran -ekainaren 18an, asteartearekin-, Gasteizko Eva Forest Liburutopian -ekainaren 19an, asteazkena- eta Zarauzko Garoan -ekainaren 20an, osteguna-.
Gotzon Barandiaranek Literaturian grabatutako abestia eta Itxaro Bordak poema liburuaren aurkezpenean Donostian irakurritako ale bat eskaintzen dizkizuegu entzuteko.
Merezi bezala jagon Gotzon Barandiaran
Argitasun betearen ehundurak Itxaro Borda
Eka
06
24
2024ko maiatzaren 13an zendu zen Alice Munro idazlea, jaioterri izan zuen Kanadan. Literatura unibertsaleko izen ezinbestekoa (Nobel saria jaso zuen 2013an), ipuin-idazle gorenetako bat da Munro. Bi liburu irakurri ahal zaizkio euskaraz, Zorion handiegia (Meettok, 2012) eta Etsaiak, lagunak, ezkongaiak, maitaleak, senar-emazteak (Erein-Igela, 2018). Isabel Etxeberria Ramirezek euskaratuko obra honetako ipuin bat dakargu: Asunak. Literatura Unibertsala sailean argitaratu zen ipuin-bilduma honetako narrazio bat ere entzungai da Xerezaderen Artxiboa webgunean.
