Literatur Emailuak

Amaia Lasaren poemak

Sentsibilidade berria ekarri zuen Amaia Lasaren poemagintzak 60etako urte haietan. Poesia sozialaren eta bestelako ereduen erdian, argi propioa piztu zuten ahots haren emakumezkotasunak, eta era berean izaera lirikoak. Poema bilduma, Hitz nahastuak eta Paradisuetan poemarioak argitaratu zituen 70eko hamarkadan, eta Susa argitaletxeak XX. Mendeko Poesia Kaierak bilduman kaleratu zuen haren lanen antologia bat. Hementxe duzu osorik.

Friedrich Dürrenmatt euskaraz

1990eko abenduaren 14an, orain 15 urte, hil zen Friedrich Dürrenmatt idazle alemana. Suitzan 1921ean jaioa, bere antzerki-lanek egin dute ezagun, eta izaera existentzialistako bere polizi-eleberriek. Justizia, errua, heriotza, behin eta berriro bere lanetan ageri diren gaiak dira. Euskarara Antonio M. Labaienek ekarri zuen lehenbiziko, 1963an, Egan aldizkarian argitaratu zuen Gizona eta Kidea antzezlan laburrarekin. 1992an Ereinek argitaratu zuen, Bartleby bilduman, Matxura narrazioa, Xabier Mendigurenek euskaratua, Andres Urrutiaren hitzaurrea duena. 1999an, azkenik, Labayru institutuak euskaratu zuen Hizketaldia gauez antzezlan laburra Zubizabal aldizkarirako. Osorik irakur ditzakezu.

Vassili Grossman: “Eta gauzak horrela, gizakia bizitzen saiatzen da”

Idazlea jaio zela mende bat bete zen atzo. Zenbat denbora pasatu eta gero ahazten ditugu idazle handiak? Eta zergatik? Zergatik baztertu eta ahaztu zuten Grossman? Ez zituen liburu asko argitaratu. Ez zioten utzi. Oso ezaguna izan ez arren, XX. mendeko lanik garrantzitsuenetakoa da Bizia eta Patua. Liburu hartan jasoa dago, Felipe Juaristik bildu eta euskaratu berri duen Azken Gutuna eta beste (Erein, 2005). Jaiotzaren mendeurrenean, haren oroimenez.

• Berria-ko artikulua osorik:
  39. orrialdea.

Pascal Quignard: “Isilka hitz egiteko modua delako idazten dut”

Pascal Quignard, egungo Frantziako idazlerik anakoreta eta ikonoklastenetakoak, Dernier Royaume proiektua amaitu berri du. 1948an jaio zen Verneuil-Sur-Avren. Vincennesko unibertsitatean irakasle. Bere curriculumean aipagarri, François Mitterrandekin antzerki eta opera barrokoko festibala antolatzen ibili izana Versaillesen. Gallimard argitaletxeko irakurle taldekoa, lana utzi eta 1994tik idaztera jarri zen buru-belarri.

• Berria-ko artikulua osorik:
  40. orrialdea.

Zortzi liburu gehiago Klasikoen Gordailuan

Klasikoen Gordailuak zortzi izenburu berrirekin aberastu nahi du gaurkoan bere erakusmahaia, zortziak, agerian da, gure literatur tradizioaren erakusgarri nabarmenak: Pedro Astarloaren  Urteko domeka gustijetarako berbaldiak (1818), Jose Kruz Etxeberriaren Ongi bizitzeko (1824), Jean Pierre Duvoisinen Liburu ederra (1856),  Jose Ignazio Aranaren  San Ignazio Loiolakoaren bizitza laburtua (1872), Andres Iturzaetaren Asteteren ikasbide kristinaukorraren azalduera laburrak (1899), Kandido Basaberen Andra-Mariaren ezkutua (1914), Federiko Belaustegigoitiaren Andoni Deunaren bizitza (1919) eta Polikarpo Iraizozen Yesu Kristo gure Yaunaren bizia(1934).

Eta handik gutxira gaur

Ahots indartsuz plazaratu zen 2004ko udaberrian Eider Rodriguez. Eta handik gutxira gaur ipuin bildumarekin erakutsi zigun gure historiari, gure egunerokoari, bere barrenari leiho bat irekitzeko eta literatura bihurtzeko gaitasuna bazuela Rodriguezek, eta estilo ederrez egin ere. Osorik aurkezten dizuegu bere narrazio liburua.

Juan Mari Lekuonaren heriotza

2005eko abenduaren 5ean hil zen, 78 urte zituela, Juan Mari Lekuona. Poeta handia, literaturaren ikertzailea, literatur kritikaria, 200. Literatur Emailuan jarri genuen osorik Juan Mari Lekuonaren Poesia Kaiera. Bere ibilbide poetikoaren adierazle bezala balio dezake antologia hura gogora ekartzea.

Romain Kacew, Romain Gary: aurpegi asko, gero ezkutatzeko

Duela hogeita bost urte, ahoan tiro bat eman eta bere buruaz beste egin zuen. Ez zen Romain Kacew bakarrik hil; Romain Gary eta Emile Ajar ere hil ziren berarekin batera. Goncourt saria bitan irabazi duen idazle bakarra. Bakarra: idazle bakoitzak behin bakarrik irabaz dezakeelako. Baina bera idazle asko zen, pertsona berean. Ospearen pisua arindu nahian asmatu zituen izengoiti horietako asko, nahi zuen hura egiteko askatasunaren bila.

• Berria-ko artikulua osorik:
  39. orrialdea, 40. orrialdea.

Irigarayren poemak

Kutxarekin 1978an kaleratu zuen Jose Angel Irigarayk Kondairaren ihauterian poema liburua, eta haize freskoa ekarrin zion poesigintzari. Ahozko tradizioa, kantua, historia eta era berean molde berriak nahasten zituen poesia sujerente batean. Bizi minaren olerkia, Urdinkara eta orain gutxiko Joan-jinaren labirintoan liburuek sendotu egin du bide hori. Susa argitaletxearen XX. mendeko poesia bilduman argitaratu zuen Kaiera, eta hementxe dakarkizugu osorik.

Michele Rakotoson: “Identitatea historia pertsonal eta historia kolektiboaren bat-egitea da”

Emakume idazleen jardunaldien egitarauaren barnean etorri zen Donostiara iragan astean. Exilioaz, Madagaskarrez eta malgatxe kulturaren beharrez mintzo da. Antananarivon jaio zen, Madagaskarko hiriburuan, Michele Rakotoson, 1954an; atzerriko dominazioaren aurka, eskubide politiko eta hobekuntza ekonomikoen aldeko altxamenduaren ondoren. Kolonia bat zen Madagaskar orduan. Frantziako Armadak gogor zanpatu zuen matxinada hura eta ehunka lagun hil ziren. Ordutik asko aldatu dira gauzak: trantsizioko gobernua, independentzia, diktadura…

• Berria-ko artikulua osorik:
  40. orrialdea.

Irene Nemirovski: Paris okupatua eta beste kronika gatazkatsu batzuk

Errusia inperio handia zela jaio zen. Haur txikia zen 1905eko lehen iraultza saioan. Koskortuagoa zegoen 1917ko urrian. Aita bankari garrantzitsua zela eta, mehatxupean, ihes egin behar izan zuten. Ihesaren odisea: Moskura babes bila lehenik, Moskutik Finlandiara gero, Finlandiatik Suediara, Suediatik Frantziara azkenik. II. Mundu Gerrako Paris okupatuaren kronika egin zuen Suite Française liburu argitaratu berrian. Gatazkaz gatazka: Auschwitzen hil zuten, gas ganberetan.

• Berria-ko artikulua osorik:
  39. orrialdea.

Zazpi liburu berri Klasikoen Gordailuan

Klasikoen Gordailuak oraingoan sareratu duen liburu sortan Estebe Materre lehen idazle euskaldun berriak Saran ikasitako mintzaira txukunean eskainitako Dotrina kristiana (1623) datorkigu lehendabizi. Voltoire-n Dialogoak (1620), eguneroko gai premiatsuenen (eta, behingoz, ez erlijiosoen) inguruko elkarrizketak jasotzen dituena (Zer ari zara konpai, lo egiten duzu ala geldirik zaude?) dator ondoren. XVII. mendeko uholde ipartarraren azken zitu gisa, Arnauld François Maitie-ren Otoitzak (1676: 1874).
Horiekin batera, beste lau idazlan interesgarri ere agertu ditu Gordailuak: Martin Duhalderen Meditazioneak (1809), B. Joanategiren Sainduen Bizitzea (1890), Charles Bordesek Üskal Noelen Lilia (1897) liburuxka bildutako zubererazko abestiak,  eta Joanes Haranederren Gudu izpirituala (1750: 1827), azken hau Scupoliren obra ospetsuaren itzulpena.

Mikel Lasaren poemak

1961ean Egan aldizkarian lehen poemak argitaratua, 1967an kaleratutako lehen   poema liburuak, Tamariza eta pikondoa izenekoak, baieztatu egin zuen kolore bereziko poesia zela Mikel Lasarena. Eta jarraitu du, kopuruz handi ez bada ere, sentsibilidade aparteko poesia lantzen. Egin dituen itzulpenei ere —Schwob, Sartre, Strindberg eta, batez ere, Rimbaud— badarien sentsibilitatea. Bere partikulartasunean, erreferentzia da Mikel Lasarena XX. mendeko poesigintzan, eta halaxe irakur daiteke Susak plazaratu zuen Poesia Kaieran. Hona hemen.

Michael Cunningham: “Hau ez da desafioei aurre egiteko gogorik ez duen jendearentzako ofizioa”

Cincinnatin (AEB) 1955. urtean jaio zen arren, Los Angelesen hazi zen. Stanfordeko unibertsitatean lizentziatu zen. Ez omen zuen idazten ez irakurtzen orduan. Virginia Woolfen liburu batek harritu zuen. Literaturarekin adiskidetu zen orduan, eta Iowako unibertsitateko idazleentzako tailerretan hasi zen idazten. The Hours-ekin Pulitzer saria irabazi zuen, eta Stephen Daldryk liburuaren arrakastari segida eman zion zinemarako moldaketarekin.

• Berria-ko artikulua osorik:
  39. orrialdea, 40. orrialdea.

Klasikoen Gordailua

 Tomas Kempiskoak (c. 1379-1471) idatzi zuen Imitatio Christi liburua “debozio modernoa” delakoaren laburbiltze garrantzitsuena suertatu zen, eta, aldi berean, hurrengo urteetan agertuko ziren erreformatzaile erlijiosoen zinezko egitaraua. Izan ere, aszetika liburu hau kristauen arimaren iparrorratz gisa hartu izan zen perfekziorako bidean. Eskolastika guztietatik urruti, liburu honek espiritualtasunean eta Kristoren imitazioan oinarritu nahi izan zuen bere proposamena. Berehala best-seller bilakaturik, ia lau mila edizio ezagutzeko tenorean dagoenean, euskaldunok ere ez dugu haren faltarik geure buruaren betegintzarre-ahaleginen lagungarri. Batez ere mugaz bestalde.  Ildo horretan, gaurkoan Klasikoen Gordailuak eskaintzen duen Leon Leon hazpandarraren Jesu-Kristoren Imitazionea (1927) dugu moldaketa berriena eta berritzaileena (“Lan huntan hasi ginelarik, iduritu zaikun, orhe bera hartuz, zerbait pollitagorik egin zitakela”). Kronologikoki lehena, dena den, S. Pouvreau euskaldun berriaren eskutik etorri zitzaigun: Iesusen Imitazionea  hain zuzen (XVII.mendearen erdialdean burutua, baina luzaroan argitaragabea). Harrezkero, Mixel Xurio azkaindarraren Jesu-Christoren Imitacionea (1720) eta Martin Maister-ek zubereraz eskaini Jesu-Kristen imitazionia (1757) dira azpimarragarrienak.
Aurrekoen osagarri, F.A. Hérouville apaiz frantsesak apailatutako liburuaren itzulpena da Alexander Mihura donibandarrak Andredena Mariaren Imitacionea, Jesus-Christoren Imitacionearen gañean moldatua izenarekin dakarkiguna (1778), oraingoan, izenburuak dioen bezala, Amabirjinaren antz-bidea proposatuz.
Amaitzeko, Saleseko San Frantziskoren “bizitze deboterako introdukzionea” edo Filothea ( 1664) da Bidarteko erretore S. Pouvreau-ren lan erraldoiaren beste ale adierazgarri bat bezala irakurle gosetuari eskaintzen zaiona. On egingo ahal dio!