Api
28
15
Espainolezko literaturaren izen handietako bat, urte batzuk lehenago Los detectives salvajes obran hartutako sona berretsi zuen Roberto Bolañok bere azken lanean, bere literatur testamentua bilakatu zen 2666 eleberrian. Prosa indartsukoa, pertsonaia eta egituren konposiziorako aparteko ahalmena zuena, 50 urterekin zendu zen Bolaño, Txilen 1953ko apirilaren 28an jaiotako idazlea. Bost ataletan banatua, idazle baten inguruko fikzioa eta Santa Teresa hiriko emakumezkoen krimenak (Ciudad Juarez litzatekeena) lotuz, literatur eraikuntza erabatekoa da 2666 eleberria. Krimenen atala izenekoaren hasierako zati luze bat ekarri digu euskarara Ibon Sarasolak.
Api
02
15
Erlijio ospakizunen egun hauetan, bestelako jainkoaren hitz batzuk dakartzagu Armiarmara. Ramon Valle-Inclanek 1919an eman zuen argitara Jainkoaren hitzak antzezlana, esperpento deitutako generoan gailurretako bat Buhame-argiak obrarekin batera. Ferietan dirua ateratzeko baliatzen duten Laureanotxo mutiko idiota bere senideetatik nork edukiko sesioaren ingurukoak dakartzan tragikomedia da Jainkoaren hitzak, eta Gabriel Arestik euskaratu zuen, 1963an, eta gerora Susa argitaletxeak 1986an egin zuen Arestiren lanen argitalpenean plazaratu zuen.
Mar
26
15
Aurrera doa Susa argitaletxearen egitasmoa eta kalean da Munduko Poesia Kaierak bildumako hirugarren sorta. Udaberriaren hasmentarekin, Anne Sexton, Sophia de Mello eta Gabriel Ferrater poeten lanak ekarri dituzte euskarara, hurrenez hurren, Harkaitz Canok, Iñigo Roquek eta Aritz Galarragak. Anne Sexton (1928-1974) poesia konfesionaleko idazle garrantzitsua da AEBetan; Sophia de Mello (1919-2004) portugaldarraren obra erreferentzia klasikoek zipriztintzen dute; Gabriel Ferraterrek (1922-1972) gerraondoko poesiagintza katalana eraldatu zuen.
Ots
25
15
Literaturako detektibe ezagunenetakoa dugu Brown aita, G.K. Chesterton idazlearen pertsonaia nagusietako bat. Hainbat eleberritako protagonista, soilik entzumena baliatuz argituko du misterioa Oinkada misteriotsuak narrazio luze honetan. The Queer Feet ipuina Jasone Larrinagak euskaratu du, eta Xerezaderen Artxiboan entzungai eskaini. Armiarman irakur dezakezu orain.
Ots
19
15
Duela hamar urte hil zen, 2005eko otsailaren 19an, Vietnamgo poeta handietarik bat, Huy Can. Poeta eta ekintzailea, idazle lanari bere konpromisoa lehenetsi eta bere herriaren askapen borrokari lotu zitzaion, eta 1945ean Independentzia Agiria sinatu zuenetariko bat izan zen. Vietnamgo Gobernuan hainbat postu izandakoa , nazioartean ordezkari ibilitakoa, ez zion idazteari utzi. 1998an, Maiatz aldizkariaren 30. zenbakian haren zortzi poema euskaratu zituen Luzien Etxezaharretak, hemen irakur ditzakezunak.
Ots
10
15
Otsailaren 10ean jaio zen Moskun, duela 125 urte, Boris Pasternak idazlea. Nobel saria 1957an jaso eta uko egindakoa —agintari sobietarren aginduz, diote—, Mendebaldean SESB zenarekiko bere harremanak eta Zhivago doktorea eleberriak eman diote oihartzuna. Poesiarekin lortua zuen, ordea, sona errusiarren artean, XX. mende hasierako abangoardiako mugimenduetan idazten hazi zen Pasternakek. 1986an idazle errusiarrei eskainiriko Maiatz aldizkariaren zenbakian, 12.ean, bi poema itzuli zituen Itxaro Bordak, hemen eskaintzen ditugunak. 40 urte lehenago Juan San Martinek euskaratuak zituen beste bi.
Ots
09
15
Otsailaren 6an Parisen hil zen Assia Djebar idazle aljeriarra. Hamahiru nobelaz gain, poesian, antzerkian eta saiakeran ere jardun zuen, eta baita bi film luze zuzendu ere, denak frantsesez. Eragin handieneko emakume idazlea izatera iritsi zen Magreben. Bere bizitza eta obra aurreiritzi eta arau ugariren kontrako ibilbidea izan zen. Berak esana da: “Beste emakume idazle aljeriar askok bezala, urgentziazko sentimendu batekin idazten dut, atzerakadaren eta misoginiaren kontra”. Djebarren Bost poema irakur ditzakezu oraingoan euskaraz, Josu Landak itzuliak.
Ots
04
15
2012an ezagutu genuen Sechu Sende idazle galiziarra euskaraz, Made in Galiza narrazio bildumaren bitartez. Orain, Txerra Rodriguezek euskaratuta, haren prosaz gozatzeko aukera berria dago Sorgin ehiztaria narrazio luzearen bitartez. Herri hustuak, emigrazioa eta jazarpen politikoa nahasten dira Kaliforniaraino eramango gaituen istorio hunkigarri honetan.
Abe
30
14
1914ko uztailaren 3an Barcelonan jaioa, aurten gogoratu da Joan Vinyoli poetaren mendeurrena. Carles Riba eta R.M. Rilkeren poetikaren jarraitzaile, errealitatean iltzatutako poesia existentzialista eta metafisiko baterantz egingo du, batik bat 1970eko hamarkadatik aurrera, 1984an zendu zen arte. 500etik gora poema argitaratu zituen, hona hemen haietako batzuk, Aritz Galarragak euskaratuak.
Abe
24
14
2014ko azaroaren 29an zendu zen Mark Strand poeta estatubatuarra. Poeta eta pintorea, pintorea eta poeta, absentziari kantatu izan dion idazlea. Kanadan jaioa eta AEBetan hazia, hainbat urte Hego Ameriketan eta Espainian bizi izan bada ere. Haren obra poetikoan oroiminak toki handia du, eta euskarara Kirmen Uribek ekarri duen poema luzea ere halako begirada da, aitari egindako eresia. Hemen daukazu.
Abe
17
14
2010ean argitaratu zuen Michel Houellebecq idazleak La Carte et le Territoire eleberria. Frantziako letretako ikurretako bat, polemikaren erdiguneari izkin egin izan ez diona, zalapartaz gain literaturarako dohain apartak erakutsi ditu, pixkanaka obra oso inportante bat osatuz. Mapa eta lurraldea-ren lehen kapitulua, atarikoa, dakarkigu orain Armiarmara, Ibon Sarasolak euskaratua. Goza itzazue Damien Hirst eta Jeff Koons aurrez aurre jarriak dituen Jed galeristaren ibilerak, eleberriaren lehen atalekoak.
Abe
03
14
1914ko abenduaren 3an, duela ehun urte, jaio zen Alaide Foppa poeta guatemalatarra. Bere bizitzako urte gehienak Mexikoko desterruan bizi izan zituen, eta herri horretan aitzinatu zituen bere aktibitate behinenak: unibertsitatea, aldizkarigintza, irratia, poesia… beti ere, emakumeen zapalkuntzaren kontrako guduan, Ameriketako feminismoaren aitzindarietakotzat joa izan arte. Bost seme-alabetatik hiruk Guatemalako gerrillan jardun zuten eta, horietako baten heriotzaren kausaz, bertaratu zelarik, gobernuaren indar paramilitarrek bahitu eta desagerrarazi zuten 1980an. Zazpi poema liburu argitaratu zituen, eta horietatik hautatutako hamabi poema euskaratu ditu Josu Landak.
Aza
20
14
Moori Konig koronela buru zuela, 1955eko azaroaren 23an, komando batek Eva Peron Evita-ren hilotza bahitu zuen Buenos Airesen. Bahitu, ezkutatu eta ibili batera eta bestera, mugimendu politiko izugarri batean. Gertakariok, bahiketa agindu zuen Aramburu jeneralaren diktadura garaian aipatu ere egin ezin zitezkeenak Argentinan, Rodolfo Walsh idazle eta kazetariak maisuki kontatu zituen Emakume hori ipuinean. Argentinaren XX. mendearen bigarren zatiaren historia bizi eta idatziz jaso izan duen Walshen ipuina Iñigo Aranbarrik euskaratu du, eta kontakizunaren eta gertakarien inguruko azalpen argigarria eman. Hemen dauzkazu.
Aza
04
14
Tomas Meaberen alegien hautaketa bat dugu Hamalau alegia (Kriselu, 1968), Gabriel Arestik egina eta euskaratua ez ezik, baita editatua ere liburu berezi eta apainean euskaraz, gaztelaniaz, galegoz eta katalanez, Arestiren beraren “Espainiarra izateko behar dira jakin Espainiaren lau hizkuntzak” hura konplitzeko, agidanez. Badute antzik, Meabek eta Arestik: bilbotarrak, abertzaletasunean haziak eta sartuak, sozialismoak erakarriak, gazterik hilak… Biek ala biek, ideologiaren aginduz baino, bihotzak eta barrenak agindutakoak eginez paratu ziren beti gizonaren alde. Alegiotan ezagutuko ditugu piztia gaiztoak eta piztia onak, noski. Baina batez ere militaristak eta aberats okituak ezagutuko ditugu, gizakia zapaltzen duten indar ilun horiek. Eta pobreak, eta langile xumeak, eta ume dohakabekoak. Gure eskoletan derrigorrezko irakurketa izan behar lukeen liburua, ederra bezain menostua.
Aza
03
14
Kokaina gaindosi batek eraman zuen, 1914ko azaroaren 3an, Georg Trakl poeta alemana. XIX. mende amaiera eta XX. mende hastapenean Austria-Hungariako inperioan bizi izan zen loraldi kulturalaren partaide izan zen, eta baita inperio haren gainbeheraren testigu ere, eta tarte historiko horretan, alemaniar erromantizismoaren eta espresionismoaren arteko katebegia da. Beñat Sarasolak dioskunez, Alemanian modernismoari ateak irekitzen dizkion poeta. Izadiaren zabala bere obran agertzen duena, maiz istanten bitartez emana, halako tristezia batek blaituta. Munduko Poesia Kaierak bilduman argitaratu du Susa argitaletxeak, Anton Garikanok euskaratuta, Georg Traklen poemen antologia bat, osorik irakur dezakezuna. Antologiaren sarreran ematen dizkigu autoreari buruzko zertzelada zehatzak Sarasolak, batzuen ustez XIX. mendeko erregimen zahar eta XX.eko berriaren arteko benetako muga den 1914ko gerlaren hasieran hil zena.
