Uzt
04
13
Desireeren umetxoa kontakizuna Kate Chopinen ipuin ezagunenetako bat da, 1893an argitaratua, eta orain Ana Isabel Moralesek itzulirik eskaini diguna. Ipuina entzun ere egin dezakezu, Xerezaderen Artxiboan grabatuta. Kate Chopin, sortze izenez Katherine O’Flaherty, XIX. mendeko idazle handietarik bat izan zen Amerikako Estatu Batuetan. At Fault (1890) eta The Awakening (1899) nobelak plazaratu zituen; izan ere, merezi luke bigarren eleberri hori noizbait euskarari ekartzea.
Eka
26
13
Agur eta zorte on 1959an Grace Paleyk idatzitako kontakizun bat da, New Yorkeko Arte Errusiarreko Antzokian txartel-saltzaile lanean ari izandako Rosie Lieber-en istorioa kontatzen duena. Grace Paley (1922-2007) ipuingile eta poeta amerikarrak honela definitu zuen bere burua: bakezale borrokalaria eta anarkista kooperatiboa. Vietnamgo gerraren kontrako protestetan maiz atxilotu zuten, eta 1978an kartzelatu egin zuten Etxe Zuriaren aurrean arma nuklearren aurkako pankarta bat zabaltzeagatik. Jasone Larrinagaren itzulpenari esker euskaraz irakur dezakezu lehendabiziko aldiz.
Eka
13
13
Critica eta El Mundo egunkarietan kazetari aparta izan zen Roberto Arlt (1900-1942) argentinarra. Kronikak, ipuinak, antzezlanak eta nobelak idatzi zituen. Iñigo Roquek Piztiak izeneko kontakizuna euskaraturik bidali digu, Arltek plazaratutako lehen ipuin liburutik ekarria (El jorobadito liburuko Las fieras, 1933). Gizonezko bat da kontalaria, emakumezko bati mintzo zaiona: “Ni prostituta baten kontura bizi naiz, aurrekari penalak ditut eta bizkarra bala-zuloz josirik hilko naiz, eta zu, berriz, bankuren bateko langile batekin edo erreserbako tenienteorde batekin ezkonduko zara egunen batean”. Xerezaderen artxiboan entzuteko ere badaukazu.
Eka
05
13
1975eko ekainaren 5ean hil zen Gabriel Aresti. Poetak berak errezitaturik, hemen dituzu 12 poema entzuteko. Ezagunenak hauek dira: “Nire aitaren etxea” eta “Egia bat esateagatik” (Patxi Mujikak 1964an Donostian grabatuak), “Bilboko kaleak” eta “Gizonaren ahoa” (Jesus Mari Olanok 1967an Hernanin grabatuak).
- Egia bat esateagatik [audio:http://susa-literatura.eus/audioak/aresti01.mp3]
- Nire aitaren etxea [audio:http://susa-literatura.eus/audioak/aresti02.mp3]
- Marea-gora bizia [audio:http://susa-literatura.eus/audioak/aresti05.mp3]
- Hibai zabal [audio:http://susa-literatura.eus/audioak/aresti06.mp3]
- Bilbaoko kaleak [audio:http://susa-literatura.eus/audioak/aresti07.mp3]
- Gizonaren ahoa [audio:http://susa-literatura.eus/audioak/aresti03.mp3]
- Cuarta vez Nerea ante el futuro [audio:http://susa-literatura.eus/audioak/aresti08.mp3]
- Primera vez Nerea ante el futuro [audio:http://susa-literatura.eus/audioak/aresti09.mp3]
- Euskal harria [audio:http://susa-literatura.eus/audioak/aresti10.mp3]
- Beira fina [audio:http://susa-literatura.eus/audioak/aresti11.mp3]
- Arresku eta atzesku [audio:http://susa-literatura.eus/audioak/aresti12.mp3]
- Azken euskaldunaren heriotzea [audio:http://susa-literatura.eus/audioak/aresti04.mp3]
Mai
28
13
Koldo Izagirrek euskarari ekarri dizkio Georges Moustakiren hamabi kantu gogoangarri. Egiptoko Alexandrian 1934an jaio zelarik Giuseppe zuen izena, baina, 17 urterekin Parisera joan eta Georges Brassensekin liluratuta, Georges hartu zuen bere deitura artistikotzat. Maketo (Le métèque) abestiarekin oso ezaguna egin zen 1969an, eta hirurehun pieza baino gehiago sortu zituen, haien artean Nire bakartasuna edo Askatasun. Moustaki joan den ostegunean, maiatzaren 23an, hil zen Nizan. Koldo Izagirrek orain itzulitako kantuez gainera, euskaraz dituzu baita ere: Bihotz zaurituakiko gizona (1985ean Akademia Sekretuaren Egutegian agertua) eta Sarah – Ohekide zaidan dama (Andoni Lekuonak 1989an).
Mai
14
13
Itxaro Bordak feminismo eta queer ikerketetan funtsezko erreferentzia bilakatu den idazle baten hiru kontakizun itzulirik igorri dizkigu. Monique Wittig 1935ean jaio zen eta duela hamar urte hil zen, 2003 urtarrilean. L’Opoponax (1964) eta Les Guérillères (1969) nobelekin egin zen ezaguna. Emakumeen Askatze Mugimenduaren (MLF) sorreran parte hartu zuen eta Les Gouines Rouges izeneko lehen lesbiar taldeko kidea izan zen 1971n. Euskaraz dituzun hiru pasarteok Paris-la-Politique liburutik (1999) aukeratu ditu Itxarok.
Mai
02
13
Hungariako poesigintza modernoan idazle garrantzitsua da Miklos Radnoti (1909-1944). Iñigo Aranbarrik bost poema euskaratu ditu haren gorazarrez. Kortars aldizkari abangoardista sortu zuen lagun batzuekin 1930ean. Radnotiren poemak konfiskatu eta epaitu egin zuten erlijio irain eta pornografia salaketapean. Lehen poema bilduma 1933an plazaratu zuen, Apollinaireren poemak itzuli zituen 1940an. Sarritan zigortu izan zuten lan behartuetara Mundu Gerraren aurkako protestetan parte hartzeagatik, eta 1944ko azaroaren 9an fusilatu egin zuten. Hemezortzi hilabete geroago, gorpua lurpetik ateratakoan, jakako patrikan kaier batean topatu zituzten azken poemak, Zazpigarren egloga eta beste zenbait.
Api
11
13
Mikel Lasa, Josu Landa, Edorta Jimenez, Joseba Sarrionandia, Jesus Lete eta Luigi Anselmik itzulitako Cesar Vallejoren poema batzuk bildu ditugu, gorazarre egitearren poeta perutarrari, datorren astelehenean, apirilaren 15ean, 75 urte izango baitira Parisen hil zela. Durango, Gernika, Bilbo ageri dira gerra garaian idatzitako poema batzuetan (“España, aparta de mí este cáliz” bildumakoak). Bestalde, bost bertsio ezberdin ditugu euskaraz “Piedra negra sobre una piedra blanca” poema ezagunarenak.
Mar
27
13
Scott Fitzgeralden azken kontakizunetako bat da Hamarkada galdua (1939), hil baino urtebete lehenago idatzia eta Esquire aldizkarian argitaratua, garai hartako lan gehienak bezala. Iñigo Roquek euskaratu zuen abenduan Xerezaderen Artxiboan entzungai ipintzeko. Elipsiz betetako ipuin autobiografikoa da; Scott Fitzgeralden esaldi hau, adibidez, pertsonaia nagusiarena ere izan zitekeen: “Urte luzez mozkorrik egon nintzen, eta gero hil egin nintzen”. Scott Fitzgeralden ipuin laburren bilduma bat prestatzen ari dira Garazi Arrula eta Iñigo Roque.
Mar
15
13
Japoniako literatura proletarioa deitutakoaren idazle behinena da Takiji Kobayashi. Obra laburreko idazlea –29 urte zituela hil zuten torturaturik–, langile klaseak eta mugimendu obrero eta komunistak 1920ko hamarkadan bizi izan zituenak kontatzen ditu bere literaturak. Japoniako historian data lazgarria da 1928ko martxoaren 15a; egun hartan hasi eta hilabete batzuetan milaka lagun atxilotu zituzten, torturatu eta, epaiketa luze baten ondoren, zigor gogorrak ezarri. Senki (Bandera Gorria) aldizkarian 1928-03-15 kontakizuna argitaratu zuen Kobayashik, gertakari haiek azaltzen. Hiromi Yoshidak ekarri du euskarara, ez ingelesez, ez espainolez, ez frantsesez aurki ez daitekeen lana.
Ots
19
13
Gaurko egunez, 1988ko otsailaren 19an, ordu biak laurden gutxitan Rene Char hil zen Parisen. Urte hartako apirilean Maiatz aldizkarian Zazpi poema euskaratu zituen Itxaro Bordak. Eta sarrera lagungarria egin zion Aurelia Arkotxak: “Rene Charrengana lehen aldiz hurbiltzen denak sekulako inarrosaldia sentitzen du (…). Errana izan da idazle zaila dela, baina insistitzen baldin badugu, poetaren munduan sartzen baldin bagara, ohartuko gara hermetismoa gure buruan dagoela bakarrik, guk erabiltzen ditugun hitzen eta hitz multzoen higaduran. Rene Char irakurtzean, kolpez mundu sortu berri baten dentsitatean, bortizkerian, biziaren lehen daldaran, edertasunetik jalgitzen den pindarrean sartzen gara”.
Ots
14
13
Fantasia edo fikzio errealistikoa generoko kontagintzan ezaguna da Ursula K. Le Guin idazle amerikarra. Jasone Larrinagak Legez kanpokoa ipuina euskaratu zuen iazko urrian, Bilbo Hiria Irratian grabatu eta Xerezaderen Artxiboan entzuteko eskaintzearren. Orain irakurtzeko daukazu Euskarari Ekarriak gunean. Mutiko bat du protagonista, basoaz haratago erresuma berezi bat aurkitu duena.
Ots
06
13
Ez obeditu inori nobela argitaratu zuen Mikel Peruarenak 2009an, Angiolillo anarkistak Arrasaten Canovas del Castillo agintari espainiarra hil zuen sasoian girotua, Erreginak udako oporrak Donostian egiten zituen garaian, XIX. mendeko azken urteetan. Nobela haren bizkarrezurra eta adarrak eraikitzeko baliatutako gaiak sarean ipintzen ari da orain Peruarena Liburu berdea gunean. Nobelan sartu ezin izan zuten gaiak, edo nobelan iradoki soilik egiten direnak, eta baita ere nobelaren arrazoiketa, argudio eta trama batzuk azaltzen dituztenak.
Urt
30
13
2011ko azaroaren 2an abiatu zuen Susa argitaletxeak ebook salmentarako plataforma. Baziren merkatuan eta inguruan eredu zenbait, baina Susak berea landu eta asmatu zuen: DRM giltzarraporik gabekoa eta 3 euro (+BEZ) ale bakoitzaren salneurria, 2 euro idazlearentzat eta 1 argitaletxearentzat.
(gehiago…)
Urt
16
13
Zortzi urte zituela izan zen Nabokov lehen aldiz Miarritzen, 1907ko oporretan, eta bi urte geroago bigarrenez, 1909ko abuztuan. Hain berezia izan zen uda hura, ezen Lehen amodioa izenburua ipini baitzion Miarritzeko ipuinari, 1948an The New Yorker aldizkarian argitaratua eta ondoren 1951n Speak, Memory oroitzapenen liburuan. Jasone Larrinagak itzulpena bidali digu, eta halatan euskaraz estreinakoz irakurriko duzu Nabokoven kontakizun bat, Colette neskatila gomutatzen duena. Nabokovi sasoi hartan irakatsi zion hondartzako baigneur baten laguntzaile lepokerrak euskaraz miserikoletea esaten zaiola lepidopterari.
