azaroak
Abu 18 10
Euzko Gogoa aldizkarian argitaratu zen 1950ean Jon Etxaideren lehen antzerki lana: Amayur! (1949ko abuztuaren 28an idazten amaitua). Gaur beste bi obra eskaintzen dizkizugu, Teatro testuak webgunean jasoak: Markesaren alaba (1956an idatzi eta 1958an Egan aldizkarian plazaratua) eta Begia begi truk (1959an idatzi eta 1962an argitaratua). Baina baita ere Arturo Kanpionen Pedro Mari kontakizuna, Etxaidek euskaraz antzerkirako moldatua (1981ean).
Abu 10 10
Egan aldizkarian 80etan argitaratutako hiru antzerki ekarri ditugu Teatro testuak gunera: Jean Etxeberriren Arroltze ohoina; Alejandro Tapia Perurenaren Kattalin umezurtza, gerra aurrean idatzia baina 1985ean plazaratua; eta Xabier Gereñoren Euskal Ikastola, 1970ko abuztuan idatzia eta 1983an argitaratua. Datorren astean Jon Etxaideren hiru antzerki digitalizatuko ditugu.
Abu 05 10
Gaurko egunez duela 160 jaio zen Guy de Maupassant idazlea, 1850eko abuztuaren 5ean, Normandian. Bere adiskide Gustave Flaubertek aurkeztu zion Emile Zola, eta honek 1880ko apirilaren 16an argitaratu zion Mari Gizen kontakizunari esker oso ezaguna egin zen Parisen. Harrezkero, hamabi urtetan, 300 ipuin baino gehiago idatzi zituen, sei eleberri, hiru bidaia liburu, bi antzerki eta ehunka kronika. 1893ko uztailean hil zenean, Zolak egin zuen Maupassanten hileta hitzaldia. Joakin Balentziak, Felipe Juaristik, Xabier Monasteriok, Jesus Mari Mendizabalek, Juan Kruz Igerabidek, Mikel Garmendiak, Periko Diez de Ultzurrunek, Matias Mugikak euskaratu izan dituzte idazle frantsesaren ipuinak, eta Josu Zabaletak 34 narrazio ekarri zizkigun 2000. urtean, Fantasiazko ipuinak liburuan, orain osorik sarean emanak.
Uzt 27 10
Sidonie Gabrielle Colette idazlea 1906-1912 urteetan komediantea ere izan zen; ezaguna da 1907ko urtarrilaren 3an Parisko Moulin Rouge-n sortu zen eskandalua, Mathilde de Mornyk eta Colettek elkarri musu eman ziotenean. Mimo, dantzari eta komediante bizitzaren berri ematen du Mari-Alderrai nobelan (La Vagabonde, 1910), taularik taula eta tren batetik bestera alderrai dabilen Renée Néré music-halleko artista protagonista duela. Liburuaren zenbait egokitzapen zinematografiko egin zituzten: lehenbizikoa Italian (1917) Eugenio Peregok zuzendua, eta bigarrena Frantzian (1931) Solange Térac-Bussik zuzendua, Colette beraren parte hartzearekin elkarrizketak idazten. Periko Diez de Ulzurrunen itzulpenez 1998an argitaratu zen euskaraz Mari-Alderrai.
Uzt 20 10
1878ko uztailean The Atlantic Monthly agerkarian plazaratu ziren Henry James idazle amerikarraren (1843-1916) Europarrak nobelako lehen kapituluak, eta aldika hamabi atalak eman zituzten urrira bitartean. Gazterik Europara bizitzera joandako Eugenia eta Felix anai-arrebak Bostonera itzuli dira, beren senide puritanoengana; amerikarrek eta europarrek elkarrekiko dituzten uste okerrak, aurreiritziak, gaizkiulertuak eta gutxiespenak dira komedia giroko nobela honen gakoak. Europarrak Irene Aldasorok euskaratu zuen 1997an. James Ivoryk eleberrian oinarritutako filma egin zuen 1979an Lee Remick aktoresarekin.
Eka 21 10
Aron Hector Schmitzek Italo Svevo izengoitia baliatu zuen 1892an lehendabiziko nobela argitaratu zuenean: Una vita. Bigarrenarekin (Zaharreria) ere ez zuen arrakastarik izan, eta literatura alde batera utzi zuen, harik eta Triesten ingeles irakasle zebilen James Joyceren adiskide egin zen arte. 1923an argitaratu zuen hirugarren nobela: Zeno-ren kontzientzia (Svevo bezalaxe, tabako errezale baten istorioa), Eugenio Montalek laudatua eta Joyceren laguntzaz ondoren frantsesez ere argitaratua. Laugarren nobela idazten ziharduenean (Agure baten aitorpenak), kalea zeharkatzen ari zela auto batek harrapatu eta zauriak osatu ezinda hil zen 1928an, ospitalean azken zigarroa erretzen uzteko eskean. Euskaraz Bidaia sentimental laburra (1925) baino ez daukagu, Lombardiatik Friulira trenez egindako bidaia bat, orain sarean eskaintzen dizuguna Maite Lopetegiren itzulpenarekin.
Eka 15 10
Donatien-Alphonse-François, Sadeko Markesa deituraz ezagutua, Parisen jaio zen 1740ko ekainean. Jesuiten eskola batean ikasia, han piztu zitzaion literatura eta antzerki zaletasuna. 30 urte zituela Mazan antzokia atondu zuen Lacoste gazteluan, eta baita antzerki talde bat sortu ere. Baina idatzitako obretatik bakarren bat baino ez zen taularatu Parisen: Oxtiern kondea (1791n). Hogeita hamar urtetik gora egin zituen preso Sadeko Markesak: sexu eskandaluengatik, politika kontuengatik eta bere idatziengatik. Haren bi liburu ditugu euskaraz: Bego Montoriok itzulitako Filosofia apaingelan (2001, Txalaparta) eta Mikel Hoyos Seinek itzulitako Justine edo Bertutearen zorigaitzak (1997, Ibaizabal), orain sarean eskaintzen duguna. Juliettek bere ahizpa Justineri esango dio: hamabost urte betetzear eta daukagun gorputzarekin, ezinezkoa da gosez hiltzea. Justine zorigaitzean biziko da bertutearen alde eginda, Juliette aldiz aberats eta alegera.
Eka 01 10
Jokin Urain hogeitaka urtez daukate preso Espainian. Bost libururen egilea da: bi nobela, kronika bat eta bi saiakera; bostak kartzelan idatziak. Ekainaren 3an (osteguna) Donostiako Udal Liburutegian Jose Luis Otamendik aurkeztuko du Jokin Urainen saiakera berria: Ez dago etxean, 1937-2009 urte bitartean kartzelan idatzi den euskal literaturari buruz diharduena. Idazle presoen eta preso idazleen lanen berri dakar, hala aldizkarietan nola genero guztietako liburuetan argitara emandakoaren entziklopedia txiki bat da. Eta aldi berean, Ez dago etxean euskal presoen ihesaldien kontakizuna ere bada: ihes ongi burutuena, ihes zapuztuena eta ihesaldi amestuen mapa. Dena da benetakoa liburu honetan: kontatzen diren gertaerak, sakonera doazen gogoetak eta egiten diren ametsak.
maiatza 25 10
Sortzez Marie-Madeleine de la Vergne izena zuen Madame de La Fayette idazle frantsesak 1678ko martxoan plazaratutako nobela da Clevesko Printzesa. Frantziako Henri Bigarrenaren erregealdiko azken urteetako (1558-1559) festak, dantzak eta zaldun-guduak kontatuz batera, gorteko pertsonaien eguneroko bizitzako xehetasunetan barneratzen da, baina batez ere amodiozkoetan. “Inoiz ez da gorterik izan horrenbeste emakume eder eta miresgarriki egindako gizon izan duenik”. Honela agertzen du Nafarroako erregea (Antonio): “Mundu guztiaren begirunea erakartzen zuen, bere giza-mailaren eta bere gorputz-eitearen handitasunagatik”; eta honela Nafarroako erregina (Joana Albretekoa): “Gaztea zen eta bazuen botererik bere senar erregearengan”. Mikel Hoyos Seinek euskaratu zuen eleberria 1998an.
maiatza 18 10
Joan den urteko azaroan argitaratu zuen Igor Estankonak laugarren poema liburua: Iratzeen esporak. Mikelazuloko 10. Poesia Asteari amaiera emateko, idazleak errezitaldia egingo du maiatzaren 23an (igandea) 19:00etan Errenteriako Mikelazulo elkartean, Borja Estankona lagun duela gitarraz. Susa argitaletxeak plazaratutako liburua osorik eskaintzen dizugu orain sarean.
maiatza 12 10
Lisboako Setioaren Historia Jon Alonsok itzulirik argitaratu zen 1999an, Jose Saramagok idatzitako nobelen artean euskaraz daukagun bakarra, orain sarean osorik eskaintzen dizuguna. Eleberriko protagonista Raimundo Silva da, argitaletxe batean lan egiten duen zuzentzailea; liburu baten frogak aztertzen ari delarik, bere kabuz bai hitzaren ordez ez hitza paratzeko tentazioa piztu zaio, gisa horretan historia idatziaren zentzua aldatzearren. Literatura Eskolak eta Literaturiak antolaturik, maiatzaren 15ean (larunbata) 10:00etan Jon Alonsok hitzaldi luzea egingo du Jose Saramagoren narraziogintzaz Iruñeko Txantxeako Euskaldunon Biltokian.
maiatza 05 10
Irribarrea kilikatzen duen istorio petrala da Kontrarioa, Lander Garroren lehendabiziko nobela, makurkeriara bezainbat lerratzen dena umore eta parodiara, beti kontrastez josirik, samurtasunez bezala mingoski. Raul Oliveira du protagonista: xakean eta edaten pasatzen ditu arratsak Oskar adiskidearekin, amodio ezinezkoetatik ihesian, idazle izateko ametsekin zorabiatuta. Errenteriako Pontika auzo bazterrekoan bizi da amarekin, baina aurki lanen bat topatu ezean ostikoz botako du etxetik. Galtzaile baten ibili piperrak kontatzen dituen Kontrarioa nobela maiatzaren 7an aurkeztuko du Susa argitaletxeak.
Api 26 10
William Shakespeareren antzezlanak Christopher Marlowek idatzi ote zituen teoria ezagutuko duzu. Irakurriko zenuen baita ere, Hamlet famatuaren lehen bertsioa Marloweren adiskide Thomas Kydek egin zuela 1590 inguruan. Baina ezbaiak alde batera utzita, esan ohi da Shakespearek 1599-1601 artean idatzi zuela antzezlan hau. Gaur Juan Garziaren itzulpena eskaintzen dizugu sarean, 2002an Literatura Unibertsala bilduman argitaratua (100. zenbakia). Hamlet euskaraz Bingen Ametzagak plazaratu zuen lehendabizikoz 1952an eta Bedita Larrakoetxeak ondoren 1976an.
Api 19 10
Mikel Antzak bi ipuin liburu eta antzerki obra bat argitaratu zituen 80etan: Lehen bilduma (1985), Beteluko balnearioko mirakulua (1985) eta Odolaren usaina (1987). Hogeitaka urte geroago dakar orain bere lehendabiziko nobela: Ospitalekoak, Fresnes espetxean idatzia. Preso bat neskalagunari idazten ari zaio kartzela-ospitaletik, egoera hain makurrera nola iritsi den azaltzen, kontakizunak aurrera egin ahala gertakari estrainio eta ezustekoen kate bat bihurtzeraino. Oroitzapen eta sentiera barnekoiz bustitako eleberria duzu, gatibutasunari buruzko kronika zorrotz trenkatua, ihes eta libertate desiraren aldarria. Apirilaren 22an Donostiako Udal Liburutegiko sotoan aurkeztuko du Susa argitaletxeak.
Api 13 10
Duela hamar urte, 2000ko apirilaren 13an, Erroman hil zen Giorgio Bassani eta Ferrarako juduen hilerrian ehortzi zuten. Faxismoaren garaian Giacomo Marchi izengoitiarekin argitaratu behar izan zuen lehendabiziko lana: Hiri bat lautadan (1940). Bassani izenez, poesiazkoa izan zen bere aurreneko liburua: Maitale pobreen istorioak. Feltrinelli argitaletxeko zuzendari zela, Giuseppe Tomasi di Lampedusaren Gattopardo eleberria plazaratu zuen. RAI telebistako lehendakari-ordea ere izan zen, eta zinemarako lanak egin zituen Michelangelo Antonioni, Mario Soldati, Luchino Visconti eta Vittorio De Sicarekin. Hain zuzen ere, De Sica izan zen Giorgio Bassaniren Finzi-Continitarren lorategia (1962) nobela film bihurtu zuena (1970ean). Koldo Bigurik euskaratu zuen 1997an Literatura Unibertsala bildumarako.