uztailak
Abe 18 21
Abenduaren 15ean hil da bell hooks pentsalari, idazle eta aktibista afro-amerikarra. Genero, arraza, sexualitate eta klasearen intersekzionalitatea ulertzeko, ezinbesteko erreferentzia. 2018an Katakrakek argitaratu zuen (Amaia Apalauzak euskaratua) haren idazlan enblematikoenetarik bat, Feminismoa denon kontua da, orain sarean osorik irakurtzeko moduan eskaintzen dizueguna. Liburuak azpi-izenburua “Politika pasio” du, eta ez da kasualitatea.
Abe 17 21
Aurten bete dira 200 urte Charles Baudelaire jaio zela (1821eko apirilaren 9an). Lirika modernoaren abiatzaileetako bat, hala bizitza nola obra erreferente ezinbestekoak dira literatura unibertsalean eta euskarara ere hainbat aldiz ekarri izan da, liburu osoak eta poema solteak; eta gurean Lauaxeta izan zen fusilatu aurretik Baudelaire poetaren lanak euskarara ekarri zituztenen artean aitzindaria. Euzkadi egunkarian argitaratu zen 1930eko urriaren 12an Odol iturrija poema euskaraturik.
Orain, IbonRG musikariak, pianoaz lagundurik eta Enrike Hurtado musikari eta programatzailea ondoan duela kantua osatu du Baudelairek idatzi eta Lauaxetak euskaratutako testuarekin.
Abe 10 21
Aurtengo ekainean sareratu genuen Peter Handkeren Iraupenari poema, Asier Sarasolak euskaratua. Oraingoan, Booktegiri esker, poema luze horrekin egindako 46 minutuko errezitalaz gozatzen ahal dugu, Asier Sarasolaren beraren eta Oier Guillanen ahotsean.
Aza 12 21
XX. mendeko kantagintzan izen ezinbetekoa da Neil Youngena. 1945eko azaroaren 12an jaio zen Kanadan, eta 60ko hamarkadaz geroztik rock, folk, country eta beste nahasiz kantuan jardun du, bakarka zein talde bateko kide. Kantari askorentzat erreferente, Juan Azpillagak kanturako euskaratutako torontoarraren bederatzi pieza dakartzagu.
Aza 10 21
Nancy Fraser filosofo estatubatuarraren azken hausnarketak euskaratu ditugu Lisipe bildumaren hamargarren ale honetan. Osorik eskaintzen dizuegu sarean. Bere pentsamendua taxutu duten oinarrizko ideiak jasotzen dira; esate baterako, kapitalismoa ordena instituzionalizatu gisa kontzeptualizatzearen beharra, ordena hori posible egiten duten faktore ikusezinen azalpen xehea eta kapitalismoaren erro misogino, sexista eta arrazistaren leheneratze politikoa. Zerk ezberdintzen ditu soldatapeko gizonaren esplotazioa eta soldatarik gabeko emakumeen desjabetzea? Nola ulertu behar dugu justizia soziala testuinguru berri honetan? Nola antolatu behar dira mugimendu sozialak emantzipazioa denona izan dadin?
Urr 28 21
Saint-John Perse guadalupearra dugu berrogeigarrena Susa argitaletxearen Munduko Poesia Kaierak bilduman. Antilletako klase altuko zuria, garaiko abangoardia poetikoa landu zuena, sinbolismoaren bidetik. 1960an Nobel saria eman ziotenean, epaimahaikoek “bere sormen poetikoaren irudimen-aberastasuna” nabarmendu zuten. Aberastasun horrek konplexutasuna esan nahi du, halaber, eta egiazki, irakurleari eskarmentu literarioa eta irakurketa zolia eskatzen dion poesia da berea. Forma aldetik, normalean, txatal edo bertsetak idazten zituen, prosa poetikoetara gerturatzen diren piezekin, Santi Leoneren euskaratze-lan bikainak euskarara ekarriak.
Urr 27 21
XX. mendeko bigarren erdiko poeta italiar laudatuenetakoa da Alda Merini. Bere poesia lirikoa da funtsean, nahiz eta sinbolismorako eta are mistizismorako joera (bere poesia berantiarrean, nagusiki) nabaria duen. Bere izen-abizenak ospitale psikiatrikoari lotuta ageri dira, haren poesia esperientzia hura gabe esplikatzea kasik ezinezkoa balitz bezala. Dena den, kasu honetan berebiziko garrantzia izan zuten ospitale psikiatrikoko aldiek, obran arrasto nabaria utzi zutelako. Buru gaixotasuna, giza duintasunaren galera, bazterkeria eta beste landu zituen ildo poetiko oso espezifikoa eratuz, baina bestelako gai unibertsalei, hala maitasuna nola heriotza, uko egin gabe. Aiora Enparantzaren itzulpenaren iragazitik, hemen duzue Meriniren poemen antologia, Munduko Poesia Kaierak bildumaren baitan.
Urr 16 21
Duela urtebete doi, 2020eko urriaren 16an, etxeratze agindua indarrean jartzekoa zen arrats berean, Virginie Despentesek irakurraldia egin zuen Parisen, Gorputz iraultzaile baten sorkuntza izenekoa. Pandemiaren erdian, covidaren irakaspenez ari da, iraultzaren aldeko aldarri tinkoan. “Propaganda orok trabeskatzen nau, propaganda oro mintzo da ene ahotik. Ez dago deus inguratzen nauen kakaren eta nire artean“. Mikel Antzak euskarari ekarri dio hitzaldi hori, eta itzultzaileak berak bere ahotsez grabatua entzun ere egin daiteke testua.
Ira 23 21
Heriotza hartu zuen kantagai bere bizitzaren azken zatian Jaroslav Seifert poetak. Heriotza, bizitzari kantatzeko, bizitzaren aldarria egiteko: “Baina nire bizitza hala bota, / ezertarako ez – hori, / ez dut egingo“, dio Izurri zutabea poema ederrean. XX. mendea bere herriarekin batera gurutzatu zuen idazlea, Txekiako idazle belaunaldi baten nolabaiteko ordezkari 1984an Nobel saria jaso zuenean, jaio zela 120 urte bete direlarik irailaren 23an, Iñigo Astizek, lan bikain askoan, euskarari ekarritako Seifert-en 14 poema dakartzagu.
Ira 17 21
Bere obrarekin erabat engaiaturiko idazlea izan da Alfonso Sastre, eta horren ondorioz, bizi izan zuen garai eta borrokekin. Ekintzaile antifrankista, askatasunaren aldeko langile Franco hil ondorenean ere, dramaturgoa da, ororen gainetik, Sastre. Antzerki-mugimendu eta konpainien sortzaile eta sustatzaile, XX. mendeko bigarren erdialdeko antzerkigintza modernoa zeharkatzen du bere obrak, salaketa, aktibismoa eta oholtza gaineko grina batuz bere testuetan. Espainiako antzerkigintzan izen ezinbestekoa, aspaldi euskal herritartutako autorearen zenbait lan ekarriak izan zaizkio euskarari, eta gaur, haren heriotzaren karietara, haietako lau hemen eskaintzen dizkizuegu: Bazterrean utzitako panpinaren istorioa (Antzerti, 1983); Ez da pale egiteko ordua (Susa, 1986); Gillermo Tellek triste ditu begiak (Hiru, 1990); eta Komando baten analisia (EIZIE, 2002).
Ira 03 21
Kazetari, ezkerreko aktibista politiko eta idazlea izan zen Katharine Susannah Prichard (1883-1969). Haurtzaroan Fijitik Melbournera aldatua, unibertsitate-ikasketarik egin ezinik, etxe-irakasle gisa jardun zuen gaztetxotan. Gerora, kazetari-lanetan hasi zen eta 1908an Londresera joan zen, eta freelance gisa lan egin zuen, baita Parisen, Ameriketako Estatu Batuetan eta Asian ere. 1916an itzuli zen Australiara. Australiako Alderdi Komunistaren sortzaileetako bat izan zen, eta bizitza osoan jardun zuen justizia sozialaren aldeko ekimenetan, ezkerreko emakumeen taldeetan eta idazle-elkarteetan. Hainbat eleberriren egilea (The Pioneers izan zen arrakastatsuena), ipuinak, poesia eta antzerki-lanak ere idatzi zituen. Baita testu espreski politikoak ere, Espainiako Errepublikaren alde, kasu. Autoreak arreta berezia jarri zuen herri aborigenen eta emakumeen zapalkuntza-egoera bere lanetan islatzen eta salatzen, eta haren lanak mende hasierako narraziogintza sozialean kokatu ohi dira. Jone Makazaga Irurtiak euskarara ekarri digun Ihesaldia (Flight, 1938), adibidez, beren familietatik erauzitako neskatila natiboen inguruko narrazio indartsua da.
Abu 17 21
Duela 40 urte hil zen, 1981eko abuztuaren 17an, Mariama Bâ, Senegalgo idazle eta ekintzaile feminista. Emakumearen egoera eta tradizioek horretan duten eragina salatu zuen Bâk, eta nagusiki ezaguna da Hain gutun luzea eleberriagatik. Narrazio indartsua, Afrikar literatura garaikidearen ikurretako bat, tradizioa eta modernitatea, arlo publikoa eta pribatua hobeto ezagutzeko aukera eskaintzen digu liburuak. Poligamiaren esperientziatik abiatuta, Ramatulayeren ahotsak garai hartako Senegalgo emakumeen istorioa eta historia gorpuzten ditu. Iokin Otaegik euskaratuta, edo! argitaletxeak plazaratu eta orain osorik eskaintzen dizuegu Hain gutun luzea.
Abu 09 21
Gaurko egunez, duela 13 urte, hil zen Mahmud Darwish, palestinarren poeta nazionaltzat jo izan dena. Haren mezu poetikoaren indarragatik, eta Palestinako herriaren eguneroko sufrimenduaren eta umiliazioaren testigantza zuzena emateagatik, Israelgo agintariek konfinamenduak eta espetxeratzeak sufriarazi zizkioten. Orain arte ere, bagenuen Darwishen poema ugari euskaraz gozatzeko aukera, baina oraingoan beste bederatzi poema gehiago ekarri dizkigu euskarara Xabier Bovedak, Idatz&Mintz aldizkariaren 70. zenbakian.
Abu 05 21
Indartsu segitzen du Booktegi webguneak lanean, ebook formatuan eskainiz literatura piezak. Munduko ahots unibertsal horietako bi ekarri ditu berriki: Saki eta John Berger britainiarrak. Nemesisen jaia euskaratu du Ana Moralesek, egun seinalatuetako opariak direla-eta gizarte konbentzioei buruzko Sakiren narrazioa. Amaia Apalauza Ollok, berriz, Bergerren Harriak ekarri dio euskarari, Palestinako gatazkari buruzko kronika-artikulu ederra.
Abu 01 21
Virginie Despentes-ek, frantsesez idatzitako literaturaren enfant terrible-ak, 2015. urtean argitaratu zuen Vernon Subutex trilogiaren lehenengo atala. Gaur egungo Parisen kokatua, nobela koral honetan Despentesek klase sozial, sexualitate eta adin anitzeko pertsonaia mordoaren testigantzak jasotzen ditu, hondoratzen ari den ongizatearen gizartearen irudi kaleidoskopiko bat sortuz. Eta hemen dakarzkizuegu Vernon Subutex 2 liburutik ateratako bi pasarte, bi boz: ezkerreko mugimendu politikoarekin desenkantatuta bizi den Loïc gaztea eta Marie Ange, emozio eta bizitza krisi bat sufritzen ari dena, Ane de la Presa Urturik euskaratuta.