Api
14
21
1925ean, AEBetan hitzaldi batzuk emateko gonbidaturik, Vladimir Maiakovski Espainia izeneko bidaiari-ontzian ontziratu zen. “Espainia bidaiari-ontzia, 14.000 tona. Ontzi txiki bat da, GouM saltokien modukoa. Hiru klase, bi tximinia, zinema bat, kafetegi bat, biblioteka bat, kontzertuetarako areto bat eta egunkari bat. Atlantikoa egunkaria”. Ozeano Atlantikoa, Maiakovskik ikusitako ozeanoa, umorez eta ironiaz betea, bidaia honetatik sortutako testuetako bat da. Poema Moskun argitaratu zen lehen aldiz, Izvestija egunkarian, 1925eko abuztuaren 15ean, eta idazlearen heriotzaren eguna kari, hona dakarkigu Ekaitz Sirventek euskaratua.
Api
09
21
Duela 200 urte, 1821eko apirilaren 9an jaio zen Charles Baudelaire. Lirika modernoaren abiatzaileetako bat, hala bizitza nola obra erreferente ezinbestekoak dira literatura unibertsalean eta euskarara ere hainbat aldiz ekarri izan da, liburu osoak eta poema solteak, eta Literatur Emailuotan ere agertu izan da. Oraindik orain Gaitzaren loreak, haren lan nagusia, Patxi Apalategik euskaratu du eta Balea Zuriak argitara eman, 2020an. Urteurrenaren harira, liburu enblematiko honetako sei poema dakartzagu, eta baita Jean-Baptiste Orpustanek itzuli zuen Poema xipiak laxoan ere, osorik.
Api
03
21
Ez dira bidaiatzeko egunik aproposenak egungoak, molderik fisikoenean bederen. Istorioak, baina, beti izan dira bidaiatzeko bideak, eta bidaia bera maiz istoriorako bide. Tren-bidaia bat hartu zuen oinarri Quim Monzo idazle katalanak, eta ikuspuntuak bihurdikatuz, gertakari beraren aurkia eta ifrentzua erakutsi. Izaskun Etxebeste Zubizarretak ekarri du euskarara katalanaren Burdinbidea ipuina.
Mar
27
21
Antzerkiaren Nazioarteko eguna ospatzen dugu urtero martxoaren 27an. Urtero, munduko antzerkigile batek manifestu bat idazten du egun honetarako. Sarritan, manifestua euskaratu eta gurean ere irakurri egiten da antzerkiaren inguruko mezu hori, aurten ere Baionako antzoki okupatuan, Donostiako Antzoki Zaharrean edo Iruñeko Antzerki eskolan irakurriko da beharbada.
Antzerkiaren Nazioarteko eguneko mezua
– 2021eko martxoaren 27a, Helen Mirrenek idatzia (Erresuma Batua)
Zein garai zaila izan den ikuskizunen munduan, artista, teknikari, tramoia eta segurtasun ekonomikoagatik hain estigmatizatuta dagoen lanbide honen alde borrokatu diren emakumeentzat.
Baliteke segurtasun-gabezia horrek indartsuago bihurtu izana pandemia hori duintasunez bizitzeko.
Haren irudimena komunikatzeko, asmatzeko, imajinatzeko eta hunkitzeko modu bihurtu da egoera berri horietan, Interneti esker, noski.
Gizakiok aspalditik kontatzen ditugu istorioak, planetan bizi garenetik.
Antzerkiaren kultura zoragarria Lurrean bizi garen bitartean biziko da.
Idazleen, diseinatzaileen, abeslarien, aktoreen, musikarien eta zuzendarien sormen-bulkada ez da inoiz estutuko, eta etorkizun hurbilean indartsu eta mundua ikusteko modu berri batekin garatuko da berriro.
Irrikitan nago!
Helen Mirren,
zinemako, antzerkiko eta telebistako aktorea
Mar
18
21
Duela 25 ute, 1996ko martxoaren 18an hil zen Odisseas Elytis, poeta greziar handietako bat. Bizi zen inguruari kantatzen hasi, II. Mundu Gerrako esperientzia kontatu eta gerraostean ibilbide luzea egin zuen haren poesiagintzak. Nobel saria jaso zuen 1979an. Elytisen heriotzaren urteurrenean, grezieratik Monograma poema itzuli du Joannes Jauregik. Lehenagotik Maiatz aldizkarian Itxaro Bordak eta Senez-en Koldo Ruiz de Azuak ekarriak zizkioten haren poemak euskarari. Hemen irakur ditzakezu denak.
Mar
18
21
1871ko martxoaren 18an altxatu ziren Parisen, eta Komuna aldarrikatu. Bertan zen Louise Michel ere. Aurretik poemak argitaratzen hasi zen, eta Pariseko literatur zirkuluak ezagutu zituen. Langileen aldeko bazkunetan jardun zuen, eta Pariseko Komuna izango zenaren aurrekarietan eta matxinadaren gogorrenean borrokatu zen , hala azpiegituran nola karrikan bertan. Deportatu egin zuten Kaledonia Berrira 1873an, eta han sendotu baino ez zitzaizkion egin zigorrera eraman zuten ideiek: hil arterainoko militantea eta idazlea izan genuen. Komuna idatzi zuen 1888. urtean. Koldo Izagirrek euskarari ekarria, 2006ko urtarrilaren 6an eman genuen Emailuetan, idazlearen heriotzaren 111. urteurrenean.
Komuna aldarrikatu dugu! idatzi zuen Jules Vallés idazleak 1871ko martxoaren 30ean, Le Cri du Peuple-n. Urte bereko abenduaren 6an epaitu zuten Louise Michel, Gora Komuna! aldarrikatu zuen ozen epaileen aitzinean. Hedoi Etxartek euskaratu zituen artikulua eta epaiketaren kaieretik ekarritako berbak.
Joseba Sarrionandiak Marginalia liburuan idatzi zuen Idazlegoa eta iraultza (I) gogoeta. Zein izan zen iraultza proletarioaren lehen entsegu hari buruz idazleen jokabidea? galdetzen du Sarrionandiak. Hainbat idazleren aipuak biltzen ditu artikuluan.
Mar
04
21
Hogeita bost urte, martxoaren 3an, Marguerite Duras hil zela. Indotxinan jaiotako idazle frantsesaren narratiban pertsona-harremanek ardatz ezinbestekoa osatzen dute. Euskarara ekarri diren haren bi liburuetan, Maitalea eta Samina, ikus daiteke, eta baita Maiatz aldizkariak 1989an plazaraturiko narrazioan, Korridorean jarririko gizona, Imanol Txabarrik euskaratua. Idazle ez ezik zinemagilea, Durasen obran zinema, alegia, begirada, beste ardatzetako bat da. 1987an Aurelia Arkotxak Maiatz aldizkarirako Cahiers du Cinema-tik itzulitako Sepia kolorezko uda lanean ere nabaritzen da. Lan biok dakartzagu haren heriotzaren urteurrenean.
Ots
16
21
Laurogeita bi urte zituela hil da, otsailaren 16an, Joan Margarit poeta. Kataluniako literaturako erreferenteetako bat, 30etik gora poema liburu argitaratua da, Miserikordia etxea, besteak beste, 2009an Juan Ramon Makusok euskarara ekarri zuena. Hitzaren xerkatzailea, poemak idatzi ez ezik eraiki egiten zituen, idazletzarekin batera lanbide izan zuen arkitektoaren lumatik. Haren heriotzaren kari, Josu Goikoetxeak bederatzi poema itzuli ditu, hemen irakur ditzakezuenak Hedoi Etxartek 2013an ekarritako batekin batera.
Miserikordia etxea liburuan, Juan Ramon Makuso eta Joan Margarit poeten arteko solasaldia ere gehitu diogu euskarara ekarritako poema sortari.
Ots
05
21
70 urte egin ditu urtarrilaren 25ean Virginia Woolf hil zela. Literatura unibertsaleko ezinbesteko erreferentzia da idazle ingelesa. Narratibaren berritzaileetako bat izateaz gain, emakumearen presentzia nabarmenarazten, hala sortzaile nola protagonista bezala, hau da, hala literaturan nola bizitzan, aitzindarietako bat izan zen. Haren hainbat lan daude euskaratuak, eta horietako bat dakarkizuegu gaur, Dalloway andrea, edo! argitaletxeak kaleratu zuena, Itziar Diez de Ultzurrunek itzulia.
Ots
05
21
Per Denez edo jaiotzez Pierre Denis hizkuntzalari, irakasle eta idazle bretoia duela mendea jaio zen, 1921eko otsailaren 3an. Per Denezek bretoiera gaztetan bere kabuz ikasi, unibertsitatean jarraitu eta idazle garrantzitsuenetako bilakatu zen.
Gurean Jon Mirandek euskarari ekarria, 1950. urtean lehenbizi Euzko Gogoa aldizkarian eta hurrengo urtean Breizera izenburuko beste artikulu bat ere itzuli zuen.
Maiatz aldizkariak ere Denezen Negro son poema argitaratu zuen 1987an. Hiru testuak batu ditugu Per Denez idazlearen mendeurrena kari.
Urt
27
21
Idazlea eta itzultzailea da Jaume Subirana (Bartzelona, 1963). Zazpi poesia liburu argitaratu ditu (Final de festa; Una pedra sura…) eta hainbat sari irabazi. Saiakerak eta “ohar liburuak” ere argitaratu ditu, aforismo, apunte eta kronikez osatuak. Billy Collins, Seamus Heaney, Ted Kooser, Berta Piñan, Gary Snyder eta Robert Louis Stevensonen lanak, besteak beste, itzuli ditu katalanera. Artifiziorik gabeko poesia da berea, bizitzan zuzen arakatzen duena. Haren hamar poema ekarri dizkio euskarari Leire Bilbao poetak.
Urt
10
21
1961eko urtarrilaren 10ean, duela 60 urte, zendu zen Dashiell Hammett. Eleberri beltzaren maisu handienetako bat, haren obrak itzal handia utzia du mundu osoko literaturan. Maltako belatza, Uzta gorria, Gizon Argala, klasikoak dira. Eta euskaraz irakur daitezke, bereziki Igela argitaletxeak eta Xabier Olarrak egindako lanari esker. Hammetten heriotzaren urteurrena dela, ilbeltz hau haren ipuin batekin epeldu nahi izan dugu: Behin bakarrik urka zaitzakete.
Urt
08
21
1896ko urtarrilaren 8an hil zen poeten printzea, Paul Verlaine. Frantziako, eta Europako, XIX. mendeko poesia ardaztu zuten mugimenduetan pisu handikoa, parnasianismoa eta sinbolismoa, bere garaiko eta bere garaiaren seme izan zen Verlaine. Charles Baudelaireren eraginpean, Poèmes saturniens-ek artearen ateak ireki zizkion, eta hala jarraitu zuen Romances sans paroles eta, neurri apalagoan, bere bizitza amaierako poemekin. Les Poètes maudits liburuak poetikaren abanguardian ere jarria, Rimbaudekiko harremanak asko markatu zuen. Garaiko musikariek (Debussy) eta pintoreek (Manet) haren poemak lan-iturri izan zituzten. Lauaxetak haren lana ezagutu eta estimatua, haren hainbat poema euskaratu zituen, eta geroztik Gabriel Aresti, Joakin Balentzia, Luigi Anselmi, Koldo Izagirre eta Hedoi Etxartek egin dute. Hemen eskaintzen dizkizugu guztiak.
Urt
05
21
Friedrich Dürrenmatt idazle alemana Suitzan jaio zen 1921eko urtarrilaren 5ean. Bere antzerki-lanek egin zuten ezagun, eta izaera existentzialistako bere polizi-eleberriek. Justizia, errua, heriotza, behin eta berriro bere lanetan ageri diren gaiak dira. Euskarara Antonio M. Labaienek ekarri zuen lehenbiziko, 1963an, Egan aldizkarian argitaratu zuen Gizona eta Kidea antzezlan laburrarekin. 1992an Ereinek argitaratu zuen, Bartleby bilduman, Matxura narrazioa, Xabier Mendigurenek euskaratua, Andres Urrutiaren hitzaurrea duena. 1999an, Labayru institutuak euskaratu zuen Hizketaldia gauez antzezlan laburra Zubizabal aldizkarirako. 2018an Literatura Unibertsala bilduman Epailea eta haren borreroa argitaratu zuten Erein eta Igela argitaletxeek, Idoia Santamariak euskarari ekarria.
Abe
31
20
Nigeriako eta ogoni nazioko idazle eta ingurumen-ekintzaile garrantzitsua izan da Ken Saro-Wiwa. Gaztetan antzerkian jardundakoa, literatur-irakaslea, Nigeriako Gerra Zibilean estatu federalaren alde egin zuen, eta izan zuen administrazioan posturik. Telebista ekoizle arrakastatsua izan zen, baina agintearekin arazoak izan zituen, gobernu militarrarekin oso kritiko ageri zelako. Herri ogoniaren eta haien lurraren defentsan nabarmendu zen 80etatik aurrera —haien lurrak petrolio ustiapenek hondatuak izan dira—, eta naturaren aldeko borrokagatik hainbat errekonozimendu jasotakoa da. Eta baita idazle lanagatik ere, hainbat eleberrik (Sozaboy: A Novel in Rotten English ezagunena, Lemona’s Tale), narrazioek eta antzerki-lanek osatzen dute haren obra. Beste zortzi kiderekin batera haien herriko lau agureren hilketaz salatua, epaitua eta heriotzara zigortua —gezurrezkotzat jotzen diren salaketa eta epaiketa—,1995eko azaroaren 10ean hil zuten, urkatuta. Nigerian bertan protesta handiez gain, Afrikako hainbat estatu eta lider esanguratsuren (Mandela, Mugabe, Arap Moi…) eta Mendebaldeko estatuen kritikak eta bahimenduak, eta baita Nazio Batuen Erakundearen kontrako ebazpena eragin zituzten exekuziook. Urkamendian hil zezaten baino sei urte lehenago Afrikak bere eguzkia hiltzen du ipuina kaleratua zuen, nolabait ere bere heriotzaren iragarpena bilakatu dena. Saro-Wiwa hil zutela 25 urte bete direnean, euskaraz eskaintzen dugu.
