Aza
09
10
Robert Musil austriarrari (1880-1942) Stuttgarten sortu zitzaion literaturarako jorana, hara joan zelarik filosofia eta matematika ikastera; han idatzi zuen bere lehen liburua, Vienan 1906an argitaratua: Törless ikaslearen nahasmenduak. Nobelako honekin izan zuen arrakasta handiena; 1966an Volker Schlöndorffek film bilakatu zuen, eta Koldo Morales Beldak 1996n euskarara itzuli. Naziek Musilen liburu guztiak debekatu zituzten 1938an. Estatu Batuetara emigratzen saiatu zen, baina Thomas Mann, Albert Einstein eta beste batzuen laguntza jaso arren ez zuen harako baimenik lortu, eta Genevan hil zen Tasunik gabeko gizona eleberri luzea amaitu ezinda.
Aza
03
10
XX. mendeko idazle oparoenetakoa izan zen Augustin Zubikarai. Nobelez eta ipuinez gainera, hogeitik gora antzerki idatzi zituen, lehenengoak gerra aurrean Euzkadi egunkarian; adibidez: Illobearen indarra (1934) eta Itxas lapurrak (1936). Orain Egan aldizkarian argitaratutako bost obra ekarri ditugu teatro-testuak webgunera: Seaska inguruan (1957) eta Jaunaren bidea (1959) erlijiozkoak, Itxasora (1960, Miarritzen 1945ean saritua), Aingira kumak (1969) eta Lurrunpean (1970, Gipuzkoa Saria izan zuena 1968an).
Urr
28
10
“Heroi klasikoek, ispilu konkaboetan islaturik, Esperpentoa ematen dute”, esaten dio Max Estrellak Don Latinori; “Espainiako bizitzaren zentzu tragikoa, sistematikoki desitxuratutako estetikaz bakarrik eman daiteke”. Pobrezia, politikoen ustelkeria, langileriaren grebak… orduko giroaren erretratu bat osatu zuen Ramon Valle-Inclan idazleak Buhame-argiak antzezlanean. Duela 90 urte argitaratu zen España astekarian, zatika, 1920ko uztailaren 31n hasi eta urriaren 23ra bitartean; baina 1970era arte ez zen oholtza gainean jokatuko. “Europako zibilizazioaren desitxuratze grotesko bat besterik ez da Espainia”, gaztigatzen digu Max poeta itsuak.
Urr
19
10
Kontakizun ederrik irakurri nahi baduzu, hementxe duzu Katua eta sagua, 1961ean Günter Grassek idatzia, eta Latorrizko danborra (1959) eta Zakur urteak (1963) eleberriekin batera Danzigeko Trilogia osatzen duena. Bigarren Mundu Gerra amaitu ostean kontalariak gogoratzen dituen gaztetako bizipen batzuekin abiatzen da Katua eta sagua, Czaika dragamina hondoratu baten inguruan uda osoa murgil eta igeri jolasetan igarotzen duen gazte talde baten istorioa, gerra hasi berritan; bihurkinak baliaturik, itsasontziko piezak askatu eta altxor bitxien jabe egingo dira. Hansjürgen Pohland-ek film bilakatu zuen 1966an, eta Lars eta Peter Brandt anaiek (Willy Brandt politikariaren anaiek) Joachim Mahlke pertsonaiaren paperak jokatu zituzten.
Urr
13
10
Hamar urte dira Miren Agur Meabek Azalaren kodea argitaratu zuela. Urriaren 14an Bitsa eskuetan poema liburu berria aurkeztuko du Susa argitaletxearekin. Paradoxa bat da bitsa: ugaritasunaren eta ezerezaren sinboloa, hedonismoarena eta iragankortasunarena. Desioa, amodioa eta heriotza dira liburuko gai nagusiak, baina funtsean galerei buruzkoa da Bitsa eskuetan, bizitzak eman eta kentzen dizkigun horiei buruzkoa.
Urr
06
10
Gabriel Arestik idatzi izan zituen sei antzezlanetatik lau Egan aldizkarian plazaratu ziren, orain teatro-testuak.com gunean jaso ditugunak. Mugaldeko herrian eginikako tobera obrak Toribio Altzaga Saria jaso zuen 1961ean eta urte berean argitaratu zen. Berehala idatzi zuen beste bat: Etxe aberatseko seme galdua eta Maria Madalenaren seme santua (1962). Ondoren Arantzazuko fraideen enkarguz egin zuen …eta gure heriotzeko orduan (1964) Aste Santuan taularatzeko, baina azkenean ez zitzaion onartu. 1965ean idatzi zuen Justizia txistulari (1967an argitaratuko zena), azken moldaketa lana egiteko Xabier Leteren esku utzia.
Ira
28
10
Ur Apalategik Fikzioaren izterrak ipuin liburu berria aurkeztuko du Donostian urriaren 1ean (ostirala) Susa argitaletxearekin. Zazpi narrazioak fikziozkoak izan arren, errealitate hurbilaren ispilu dirdiratsuak dira; sarritan irudi olgetari eta trufatzaileak islatzen dituztela irudituko zaizu, baina gertakariak eta gertagarriak gertu daudela erakusten dute beti. Bikotea batetik, idazletza bestetik, horra Fikzioaren izterrak liburuan obsesiboki txirikordatzen diren hari nagusiak. Maitasun konpartitua, naziotasun zoriontsua eta arrakasta literarioa benetakoak al dira?, edo geure buruak zigortzeko sortzen ditugun kimera eskuraezinak? Serioski irri egiteko kontakizunak dira, baita frustraturik gozatzekoak ere, edo haserrez baketzekoak… hori posible baldin bada.
Ira
22
10
900 aldizkarian argitaratu zituen bere lehen ipuinak Alberto Moraviak, eta jarraian aurreneko nobela: Gli indifferenti (1929). Bigarren Mundu Gerraren ondoren idatzi zuen Erromako emakumea (1947), gerra aurreko faxismo garaian girotua eta Adriana daukana protagonista, zineman Gina Lollobrigidak egingo zuena Luigi Zamparen filmean (1954). Alberto Moraviaren nobeletan oinarrituta pelikula asko egin izan dira: Vittorio de Sica, Jean-Luc Godard, Mauro Bolognini, Damiano Damiani, Francesco Maselli, Dacia Maraini, Bernardo Bertolucci, Gianni Barcelloni, Aldo Lado, Giovanni Soldati, Doris Dörrie. Erromako emakumea nobela Koldo Bigurik euskaratu zuen 1993an.
Ira
16
10
Biltegi batean lan egiten du Marcovaldok. Porlan, ke eta trafiko handiko hiriaren erdian izadiaren bila abiatuko da. Ba ote da izadirik oraindik? Hogei ipuineko liburua da Marcovaldo edo urtaroak hirian, 1963ko azaroan argitaratua, nahiz eta Italo Calvinok 50etako hamarraldi hasieran idatzi izan zituen liburuko lehen kontakizunak. Alegien antzeko istorioak dira, baina galdutako mundu zoragarri batekiko nostalgiarik gabeak; zibilizazio industrialari egiten zaion kritikarekin batera, paradisu galduaren inguruko ametsen aurkakoa ere egiten du. Koldo Bigurik 1992an ekarri zuen euskarara, Literatura Unibertsala bilduman.
Ira
09
10
Manuel Mujica Lainez idazle argentinarra nobela historikoengatik zen ezaguna. Baina bestelakoa da euskaraz daukagun haren eleberri bakarra: Zazpi demonioen bidaia, 1973ko udazkenean idatzi eta 1974an argitaratua, eta Joxe Migel Esnaolak Literatura Unibertsala bildumarako 1998an itzulia. Luzifer, Mammon, Leviatan, Beeltzebul, Satan, Asmodeo eta Belfegor demonioek infernutik mundurako bidaiak egingo dituzte, zazpi bekatu handiak gizakiengana zabaltzera. Umorezko kontakizunak dituzu, turismo bekatarian diharduten alproja batzuenak.
Ira
01
10
Parisen kontsul zela, orain 110 urte hil zen Jose Maria Eça de Queiros, Amaro aitaren hilketa nobelaren idazlea, Portugalgo eleberri modernoaren aitzindaria. Bere obra naturalismoaren barruan kokatu behar den arren, fantasiari ere bidea egin zion, deabru eta mamuzko Mandarin zaharra (1880) nobelarekin. Gobernazioko Ministerioan eskribatzailea zen Teodorok ez zuen Deabruarenganako sinesmenik, Jainkoarenganako ez zuen bezalaxe; baina ustekabean bisita egin zion, proposamen berezi eta aberasgarri bat egiteko. Mandarin zaharra Jesus Mari Lasak itzuli zuen euskarara 1992an.
Abu
26
10
Jaroslav Hasek idazle txekiarra Austriaren kontra borrokatzen zen Legio Txekoslovakiarrean sartu zen Lehen Mundu Gerran, eta 1917az geroztik Armada Gorrian. Etxeratutakoan, Xveiken abenturak idazteari ekin zion: lau zati izatekoa zen nobela, baina amaitu gabe laga zuen, Hasek bat-batean hil baitzen berrogei urte ere ez zituela. Karlos Cid Abasoloren itzulpenez, bi liburukitan argitaratu zen euskaraz Xveik soldadu onaren menturak: 1992an lehen zatia (Atzeguardian) eta 1993an bigarrena (Frontean), biak Josef Ladaren irudiekin apainduta. Ergelarena egiten duen Xveik literatura unibertsaleko pertsonaiarik ederrenetako bat duzu; hainbeste maite zuen Bertolt Brechtek, ezen Xveik Bigarren Mundu Gerran antzezlana idatzi baitzuen 1943an.
Abu
18
10
Euzko Gogoa aldizkarian argitaratu zen 1950ean Jon Etxaideren lehen antzerki lana: Amayur! (1949ko abuztuaren 28an idazten amaitua). Gaur beste bi obra eskaintzen dizkizugu, Teatro testuak webgunean jasoak: Markesaren alaba (1956an idatzi eta 1958an Egan aldizkarian plazaratua) eta Begia begi truk (1959an idatzi eta 1962an argitaratua). Baina baita ere Arturo Kanpionen Pedro Mari kontakizuna, Etxaidek euskaraz antzerkirako moldatua (1981ean).
Abu
10
10
Egan aldizkarian 80etan argitaratutako hiru antzerki ekarri ditugu Teatro testuak gunera: Jean Etxeberriren Arroltze ohoina; Alejandro Tapia Perurenaren Kattalin umezurtza, gerra aurrean idatzia baina 1985ean plazaratua; eta Xabier Gereñoren Euskal Ikastola, 1970ko abuztuan idatzia eta 1983an argitaratua. Datorren astean Jon Etxaideren hiru antzerki digitalizatuko ditugu.
Abu
05
10
Gaurko egunez duela 160 jaio zen Guy de Maupassant idazlea, 1850eko abuztuaren 5ean, Normandian. Bere adiskide Gustave Flaubertek aurkeztu zion Emile Zola, eta honek 1880ko apirilaren 16an argitaratu zion Mari Gizen kontakizunari esker oso ezaguna egin zen Parisen. Harrezkero, hamabi urtetan, 300 ipuin baino gehiago idatzi zituen, sei eleberri, hiru bidaia liburu, bi antzerki eta ehunka kronika. 1893ko uztailean hil zenean, Zolak egin zuen Maupassanten hileta hitzaldia. Joakin Balentziak, Felipe Juaristik, Xabier Monasteriok, Jesus Mari Mendizabalek, Juan Kruz Igerabidek, Mikel Garmendiak, Periko Diez de Ultzurrunek, Matias Mugikak euskaratu izan dituzte idazle frantsesaren ipuinak, eta Josu Zabaletak 34 narrazio ekarri zizkigun 2000. urtean, Fantasiazko ipuinak liburuan, orain osorik sarean emanak.
