maiatza
22
17
Berrogeita hamar urte maiatzaren 22an hil zela Langston Hughes, beltzen ordezkaria izango zena Estatu Batuetako eta are munduko literaturan. Arte handiz eta espiritu zorrotzez, beltzak gizartean zeukan lekua islatu zuen ingelesez egindako literaturaren molde guztietan: nobela, ipuina, antzerkia, poesia, kantua, artikulua, hitzaldia… Lan erraldoi horren emaitza izan zen, hala berean, beltzak leku hartzea literaturan bertan, alegia, ez beltza izateagatik, bere mezuaren unibertsalagatik baizik. Leku askotan bizi izan zen eta leku asko bisitatu zituen. Nazioarteko Brigadetan ere heldu zen Espainiara, faxismoari aurre egiteko. Formakuntza handiko idazlea izan arren, bere bizipenetatik atera zuen literatura egiteko gaia. Eta bere kontzientziatik. Etxea izeneko ipuina eskaintzen dizuegu (Home, 1933), Zuri jendearen manerak bildumatik hartua (The Ways of White Folks).
maiatza
17
17
Dia das Letras Galegas izendatua dute galegoek aspalditik Maiatzaren 17a: halako egunez, 1863an, Rosalia de Castroren Cantares Gallegos argitaratu zen, Galiziako literaturaren Rexurdimento ekarri zuena, mende ilunen ondoko pizkundea, “izotz ondoko eguzkia”, Lizardiren baimenarekin. Aurten Carlos Casares idazleari eskaini diote egun hori eta urte osoa. (gehiago…)
maiatza
11
17
75 urte betetzen dira maiatzaren 11n Sakutaro Hagiwara poeta handia hil zela. Gazterik hasi zen klasikoen antzera idazten eta aldizkarietan publikatzen, eta aitak espero ez bezala —ospitale baten jabe zen—, medikuntza ikasketak utzi eta literaturari atxiki zen. Aitak, ordea, beti lagundu izan zuen ekonomikoki. Horrela, Hagiwarak astiro landu ahal izan zuen bere nortasun literarioa. Eskema klasikoak utzi eta bertso librean hasi zen: bere lehen liburuek, Tsuki ni hoeru (Ilargiari zaunka, 1922) eta Aoneko (Katu urdina, 1933), bide berri bat urratu zuten Japoniako poesiaren historian, gaietan ere ekarri handia egin baizuten: izu psikikoa, tristura, maitasunik eza… Estilo zail eta ilunekotzat jo zuten adituek, baina Mori Ogari nobelagileak laudatu egin zuen, haren ahots gazte eta ausartaren garrantzia erakutsiz. Shukumei (Asturua, 1939) prosazko poema bilduman, Sakutarok gogor kritikatu zuen multzoak, gizarteak norberatasuna itotzea, Japoniako egitura sozialetan beti sakratua izan den kontua. Bost poema ekarri dizkiogu euskarari Sakutaro Hagiwara poeta iraultzailearen omenez.
Api
27
17
Apirilaren 27 honetan laurogei urte betetzen dira Italiak eman duen pentsalari argienetakoa dugun Antonio Gramsci hil zela. Torinon, ikasle zela, mugimendu sozialak ezagutu zituen, langileriaren egoera. Borrokan murgildu zen eta 1921ean Italiako Alderdi Komunista sortu zuen Palmiro Togliattirekin. Bost urte geroago atxilotu zuten. “Eragotzi behar dugu hogei urtez garun honek funtzionatzea”, fiskalaren eskaera gardena. “Nire lana, mediku faxista gisa, ez da zu bizirik gordetzea”, presondegiko medikuaren aitortza. Zortzi urteko giltzapea nahikoa izan ziren gorputz ahula hondatzeko. Ez ordea garuna: irakurri, ikertu, aztertu, pentsatu eta proposatuz, marxismoa arnasberritzen eman zuen itxialdia (Coaderni del Carcere, 1972, Togliattiren edizio zaharrean kendutako pasarte guztiak barne), eta egun indarrean dauden bloke soziala eta proletalgoaren hegemonia kontzeptuak garatu zituen, besteak beste. Indarra erabiliz, dominazioa erdietsi genezake; kontsentsua erabiliz, hegemonia. Koaderno eta gutun politikoak ez ezik, gutun pertsonal ugari idatzi zuen, eta Gramsciren alderdi hori eskaini nahi izan dizuegu, bere haurren heziketaz kezkatutako guraso gisa egindako batzuk euskaratuta Sei gutun kartzelatik izendatu dugun bildumatxoan.
Api
24
17
Historialaria formazioz, kultur kudeaketa izan du lanbide Yolanda Estevek. 1970ean Bartzelonan sortua, egun Tocats de Lletra Literatura Jaialdia koordinatzen du. Hainbat antzerki ikuskizun zuzendu eta idatzi ditu, eta bi poema liburu kaleratu: Perifèries (Cossetània edicions, 2016) eta Intercity (Ediciones 3 i 4, 2017), berriki argitaratua, Aussias March sariaren irabazlea. Poeta katalanaren lehen liburuko bost poema eskaintzen dizkizuegu, Iñigo Astizek euskaratuak.
Api
17
17
Poeta izan zen, eta antzerkigile, eta zinegotzi Malpicako Udalean, kultura suspertzaile beti… Ez zen geldirik egotekoa Paco Souto. Performanceak egiten zituen, konformismoan etsitzen ez zuen langilea zen. Irratsaio bat ere bazuen literaturaz Radio Roncudon, Costa da Morteko irrati libre bakarrean. “Deskolokatzen nauen literatura behar dut”, zioen. Azken urteetan Galizian ezagutu diren egitasmo berritzaileenen hastapenetan egon zen, Edicións do Dragón (eskuz idatzitako testu fotokopiatuak paper berziklatuan) eta Letras de Cal (kooperatiba autogestionatu bat, batez ere poeta gazteen lehenbiziko obrak argitaratzea zuena xede). Chus Pato, Olga Novo, Marta Dacosta, Maria do Cebreiro, Estevo Creus, Lupe Gomez, Rafa Villar, Emma Couceiro eta abarren belaunaldikoa, gordina da idazkeran Souto, xehetik larrira eta larritik xehera dabilen ahots bat. Lanperna biltzaile ogibidez, lanean ari zela hil zen, olatuak haitzen kontra jota 2017ko martxoaren 30ean. Haren oroimenez, hamabi poema eskaintzen ditugu.
Api
11
17
Gaurko egunez duela 40 urte, 1987ko apirilaren 11n, hil zen Primo Levi, itxura batean bere buruaz beste eginda. Ikasketez eta lanbidez kimikari izandakoari, Auschwitz-eko kontzentrazio-esparruan bizi izandakoek markatu zioten, ezinbestean, bizitza osoa. Eta obra. Euskaraz irakur daitekeen Hau gizon bat bada (Alberdania, 2011) eleberritik hasi eta ondorengo lanetara. Batik bat prosan jardundakoa, beste generorik ere landu zuen: Xabier Bovedak Leviren 11 poema euskaratu ditu Idatz&Mintz aldizkariaren 61. zenbakian, hemen eskaintzen dizkizuegunak.
Mar
29
17
Poeta estatubatuar batek jaso ditzakeen sari garrantzitsuenak jaso zituen Adrienne Richek (1929-2012). National Book Award for Poetry saria eman ziotenean, Alice Walker eta Audre Lorderekin batera jaso zuen, “patriarkatuak isilarazitako emakume guztien izenean”. Neurri batean, jatorrizko bere identitate zuri, heterosexual, klase ertainekoa deseraikitzen ahalegindu zen, eta gatazka horren zauri eta zantzuak topatuko ditu irakurleak Richen poesian, Maialen Berasategik euskarara lehen aldiz itzulirik.
Mar
28
17
Talentu goiztiarrak eta bizimoldeak —edanari emana, eskandaluak, diru arazoak— hanpatu egin zuten Dylan Thomasen mitoa. 1914an jaio zen eta berrogei urte bete baino lehen hil zen. Poeta anglosaxoien artean ezagun eta arrakastatsuenetakoa bihurtu zen XX. mendean. Dylan Thomasen poesiaren dohain nabarmena dugu hizkuntzaren intentsitatea, hein handi batean soinuzko elementuen erritmiko berezien bidez lortzen zuena. Iker Alvarezek bilduma bat osatu du Munduko Poesia Kaieretan.
Mar
27
17
Uxue Alberdik Alfonsina Storni (1892-1938) poeta argentinarraren antologia bat apailatu eta euskaratu berri du Munduko Poesia Kaierak bildumarako, martxoaren 30ean jendaurrean aurkeztekoa. Gizarte patriarkal batean emakume izatearen esperientziak blaitzen du haren obra osoa, bereziki gizonen maitale izatearen neke-zorigaitzak. Alfonsina Storniren poesiaren ezaugarri agerikoenetakoa da idazkeraren indarra; hitzak aho zorrotzeko aizto dira.
Mar
23
17
Mende erdi bat betetzen da martxoaren 23an Otto Rene Castillo poeta eta gerrillari guatemalarra torturatu, fusilatu eta erre zutela. Hemezortzi urte zituen CIAk Jacobo Arbenz lehendakari aurrerakoia kenarazi zuenean putx batez: nekazaritza erreformatu nahiak talka egiten zuen United Fruit Companyren interesekin. Nerabe zenetik politikan jarduna, Castillok El Salvadorrera egin behar izan zuen ihesi laster. (gehiago…)
Mar
22
17
Duela hiru urte hil zen Pete Seeger kantaria. Orduko hartan hainbat kanta ekarri zizkion euskarari Josu Landak. Oraingoan sorta berri batekin dator Lou Topet, Harkaitz Canok euskaratutako 13 kanturekin. Loraldia jaialdian aurkeztuko dute datorren martxoaren 26an Bilboko Arriaga antzokian.
Mar
13
17
Jainkoaren Judizioari Akabera Emateko antzerki-lanean aitortzen duenez, testuak balio dio “zikinkeria sozial ofizialki bedeinkatu eta onartu jakin batzuk salatzeko”. Antzerkiaren bitartez —hala autore nola aktore, baita zineman ere—, poesiaren bitartez, saiakeraren bitartez eta oro har kultura akzioaren bidez horixe egin baitzuen Antonin Artaudek, salaketa, agitazioa, ezarritakoaren iraulketa asmoa. Antzerkigintza modernoaren aitzindarietako bat, Jainkoaren Judizioari Akabera Emateko antzezlana, Asier Sarasolak euskaratua, irakurgai dago Tabakalerak eskaintzen duen Bizigarriak: zirkulazioa eta euforia erakusketan. Eta baita Armiarman ere.
Mar
05
17
Etsipen moduko bat dario Pier Paolo Pasoliniren Gramsciren errautsak poemari. 1957an idatzia, idazle eta zinemagileak Antonio Gramsci buruzagi komunistari eskainitako poema luzea da, eskaintza bainoago elkarrizketa eta adierazpena dena, eta etsipena Gramsciri berari ere ematen diona. Euskaraz irakur daiteke Pasoliniren poema eder hau, Iñigo Aranbarrik egindako itzulpen-lan bikainean.
Ots
23
17
Ama xoxon eta aita ojibwaren alaba, nila northSun gaur egungo AEBetako natibo amerikarren poeta esanguratsuenetako bat da, euren herriaren historia lanetan ere badiharduena. Hizkuntza ausart eta zuzenarekin, erreserbetako biztanleen bizipen eta kezkak ageri dira haren poemetan, baina ikuspegi etnografikotik biluz, ezpada errealitatearen prismatik idatziak. Lau poema ekarri dizkigu euskarara Iñigo Astizek, hemen eskaintzen dizkiguzuenak.
