Uzt
28
17
Ehun urte bete dira uztailaren 28an Gloria Fuertes poeta espainiarra jaio zela. 36ko gerra ondorengo lehen idazle belaunaldiko kide, garai ilun haietako gaiak landuko ditu bere poesiak, baina irakurlearengana hurbilduko duen soiltasuna galdu gabe, eta gizonezkoak nagusi ziren inguru batean emakume izatearen kontzientziaz. Telebistak eta haur literaturarekiko loturak haren idazle izaera ostendu bazuten ere, produkzio handiko poeta dugu Gloria Fuertes. Haren jaiotzaren mendeurrenean, Josu Landak bere lanaren antologia mamitsu bat egin eta euskaratu du.
Uzt
26
17
Argentinako idazle handietariko bat da Roberto Arlt, egungo idazle goren askorengan eragina izan duena. Narrazio ezagun batzuen egile (berriki euskaratu du Egan aldizkarian Gillermo Etxeberriak El Jorobadito —Konkorduna—), oso azpimarratzekoa da haren kazetari lana. Errealitateari eta hura osatzen duten pertsonaiei begiratzeko, eta, umore gordinez, haien ezaugarri behinenak detektatzeko gaitasun aparta zuen. Aguafuerte deituta osatu zituen hainbat kronika, horien artean Euskal Herrira 1936an egindako bidaian idatzi eta El Mundo egunkarian argitaratu zirenak. Horietako hiru euskaratu ditu Iñigo Aranbarrik Arlt hil zela 75 urte bete diren honetan, hemen eskaintzen dizkizugunak.
Uzt
18
17
Hotz bero liburuarekin ezagutu genuen Mixel Thikoipe, idazle amizkutarra. Bere lurreko eta bere haurtzaroko kontakizunak zekartzan lehen liburu hartan, Maiatz argitaletxearekin 2007an argitaratua. Bere inguruko paisajeko istorioak kontatuz jarraitu zuen, eta Jin bezala liburuan (Maiatz, 2009) bildu. 2017ko uztailaren 18an zendu da idazle eta musikari amikuztarra, eta haren omenez bere azken liburuko bi kontakizun dakartzagu.
Uzt
18
17
2.000.ean hasita, Juan Luis Zabalak urtero osatu du jatorriz euskaraz idatzi eta argitaratutako liburuen zerrenda, eta paperezko euskarrian argitara eman. Horiek denak, XXI. mendeko jatorrizko euskarazko lanen bibliografia hau, orain, sarean da kontsultagai, EHUren Euskara Institutuaren eskutik. Liburu bakoitzari buruzko oinarrizko datuez gain, urtez urteko zerrendak kontsulta daitezke, eta, jakina, bilaketak egin. Urtero berrituko den Euskal Literaturaren Apalategia abian da, beraz, 6.094 erreferentziarekin une honetan.
Uzt
16
17
AEBetako FBIren bilatuenen zerrendan egon den lehenengo emakumea Assata Shakur da (2013an bera atzemateagatiko saria bikoiztu zuten, 2 milioi dolar). Poeta, Pantera Beltzetako militantea, errepide-kontrol batean polizia bat hil zuen salaketapean —ebidentziek hori ezinezkoa zela erakutsi arren, lehenik bera tirokatu baitzuten besoetan—, preso sartu zuten 1973an. Assata Shakurrek kartzelatik ihes egin zuen eta 1984an Kubara heldu zen. Kartzelaz kartzela egon zen garaian, AEBetan, torturatu zutela salatu zuen, zoratu zela ia. Baina, berak dio zutitzen jarraitu zuela, eta askoz modu hilgarriagoan. Haren 70. urtebetetzean, Hedoi Etxartek euskaratutako lau poema eskaintzen dizkizuegu.
Uzt
13
17
Eleberri eta itzulpen lan oihartzun handikoak eginagatik ere, bere idazle ibilbidearen hasieratik poesia landu izan du Joxe Austin Arrietak, bere obraren parte garrantzitsua dela. 1983an Arrotzarena liburuarekin plazaratu eta beste hainbat eman zituen argitara, eta isilaldi luzea egin zuen 2003az geroztik, 2016an Estalien gradora eman duen arte. Poesiarekiko jarrera apalez, poesiari omenaldia egingo balio bezala, lanketa formal handikoa da bere poesiagintza, eta baliabide linguistiko eta erreferentzial anitzek osatua. 2003an kaleratu zuen Orbaibar horren adibide, orain osorik irakur dezakezuena.
Uzt
07
17
Gabriel Arestik sarritan ekarri zuen Gernikako sarraskiaren oihartzuna bere poemetara; haietako konposizio zenbaiten irakurraldiarekin Mikel Martinez aktoreak abiatuko ditu asteburu honetan, uztailak 14-15-16, Eako Poesia Egunak. Isaac Xubinek Joseba Sarrionandiaren poemak errezitatuko ditu, Alfonsina Stornirenak Uxue Alberdik. Antzerki eta musika ikuskarian Lauaxetaren eta Garcia Lorcaren piezak entzungo ditugu. Eta haurrentzako poemak eskainiko dituzte Ana Urkizak, Leire Bilbaok eta Yolanda Arrietak. Asteburuko kontzertuak: Errime, Inun, Estomatolito.
Uzt
06
17
Nitasunetik idatzita egonagatik ere, hainbat poemaren hartzailea zu da. Poemena eta hitzena: “Nik idazten ditudan hitzak / nireak ez direlako / beste baten bihotzak / beretzen dituelako”. Hitzak ni horrengandik datozenak, ni horrek kanpoan ikusten duenari, bizi dituen hainbat momenturi kantatzen diona. “Poema bat orduan / pentsatu nuen / nahi nuela zuretzat / baina ez zegoen / nire baitan / zuretzako poemarik” idazten du Mirari Gacia de Cortazarrek Itzaleko hitzak poema-liburuan (BBK/Euskaltzaindia, 1995), baina agerikoa da poemak badituela, poemario hori osatzen dutenak, besteak beste. Lehenengo horren ondotik, gainera beste hiru ere kaleratu zituen. Osorik eskaintzen dizkizuegu lehen hitzok.
Eka
29
17
Korrok aldizkarian egin zituen lehen agerpenak Josetxo Azkonak, itzulpenekin, poemekin, narrazio bat edo besterekin. 80ko hamarkadan. 90ekoan poeta ezagutu dugu. 1995eko Felipe Arrese Beitia poesia saria irabazi zuen Artius lanarekin, eta geroztik beste lau poema liburu kaleratu ditu, azkena duela hiru urte. Poema labur eta luzeagoak konbinatuz, gaietan ere intimoa bezala publikoa landuz, bere liburuetan gerora landu duen bidea jorratzeari ekin zion Artius-en. Orain osorik eskaintzen dizuegu.
Eka
25
17
Lauaxeta fusilatu eta bi urtera, Gorputz dago gudaria poema idatzi zuen Salbatore Mitxelenak. Hogeita hamar urte geroago, Gabriel Arestik ekarri zituen In Memoriam (1967) eta Ekainaren 26 egun (1970). Bernardo Atxagaren Lauaxeta gogoan 1976koa da, eta 1980an plazaratua Ibon Sarasolaren Lauaxeta paredoian. Xabier Montoiak 1983an idatzi zuen Orain dela, Saletxek Txori xotila txiunka, Omar Nabarrok 1986an Lied bat, Iñigo Aranbarrik 1987an Luma beltz-horidun tukana eta geroago Muxuka nazak. 1989an argitaratu ziren Eusebio Erkiagaren Ez zaitez Gernikara joan eta Gernikara noake. 1989koak dira baita ere Lauaxetaren betaurrekoak, Koldo Izagirrek konposatuak. Jose Luis Otamendiren Mendi-negarra eta Joseba Sarrionandiaren Olerkaria 1995ean irakurri genituen; 2003an Ignazio Aiestaranen Poesia Auschwitz eta Gernikan. Izango dira gehiago ere, hemen zerrendatzea guk ahantziak.
Esteban Urkiaga Lauaxeta fusilatu zutela 80 urte betetzen diren honetan gogora ekarri gura ditugu.
Eka
20
17
Tea Merzugan eta Unefguko hogeita hamazazpiak Katalunia eta Amazigh herriaren lankidetzaren baitan, katalanez, amazigheraz eta frantsesez argitaratutako bi lan dira. Liburuxka biak 2004an eta 2007an argitaratu zituen Jordi Badiellak, eta orain, Aintzane Galardiren itzulpenean, euskarara dakartzagu.
Eka
14
17
Idazlea ispiluaren aurrean jarrita, galdera batekin abiatu zuten haien ikuskizuna Bea Salaberrik eta Katixa Dolharek 2017ko Literaturia jaialdian: Zergatik bi? Hori eta galdera gehiago: “Zergatik ederra edo zorrotza? Zergatik errealitatea edo inpresioa? Posizionatua edo ez? Zergatik barneak hustu ala egiak gorde? Zergatik beti bi?”. Irakurri gabeko irakurketa batean, galdera hori eta gehiago, eta erantzunak ere, eskaini zituzten bi idazleek testu eder eta oso indartsu batean. Hemen orain osorik irakur dezakezun testuan.
Eka
07
17
Espainiako literaturaren XX. mendeko izen nagusietako bat da Juan Goytisolorena. Estilo landu eta berezikoa, bide komertzialenei ihes egin zien, narratibako lan oparo eta sendoa osatuz, eleberri eta saiakerak batez ere. Frankismoaren aurkako militantea, Mendebalde uniformizatu eta kolonizatzaileari ere ihes egin zion, Marokora autoexiliatuz. Ahots argi, disidente eta zorrotza, prosa landu bazuen ere, berak dio aldi berean poesia eta hitz lau direla bere eleberriak. 2012an Ardores, cenizas y desmemoria liburua kaleratu zuen, 9 poema dakartzana, katalan, euskara eta portugesera itzuliak. Rikardo Arregi Diaz de Herediak euskaratu zituen poemok, eta orain hemen eskaintzen dizkizugu, Goytisoloren heriotzaren karietara.
Eka
07
17
Duela ehun urte jaio zen Gwendolyn Brooks gaurko egunez, ekainak zazpi zituela. Idazle gisa, 1940aren urtealdiko akademikoen eta 1960 inguruan azaltzen hasi ziren idazleen arteko zubia izan zen, bere eboluzioari esker; beltz gisa bere komunitateari atxikia azaldu zen beti; emakume gisa arta bereziz landu zituen pertsonaia femeninoak: beltz baten aurreneko Pulitzer Saria ekarri zion lehen poema bilduman bertan (Annie Allen, 1949) neska gazte beltz baten garapena erakutsi zuen, inozentziatik kontzientziara. Bere literaturaren maila jaitsi gabe, eta urteetako beltz mugimendu handien zanpaketaren ondorioz, engaiatu egin zen politikoki bere burua afro-amerikartzat gordin aurkeztuz (Selected Poems, 1963). Ospetsua egin zuen “Iraultza osasungarria” leloa, alegia, beltzek ezinbestez egin behar zutena benetako emanzipazioa lortuko bazuten. Bortizkeria sustatzen zuela egotzi ohi zioten, baina bere komunitateak idazle bezala ikusi izan zuen beti, “bere pertsonaiak eta bere poemak egunero daudelako gure artean”, Langston Hughesen iritziz. Bere poemarik ezagunena, The ballad of Rudplph Reed, 1963) ekarri diogu euskarari zortziko handi erdiko bertsotan: Rudolph Reeden balada.
Eka
02
17
Chiapasko lehen emakume idazletzat aurkeztu ohi da Rosario Castellanos. Poeta eta eleberrigilea, familia onekoa inguru behartsuan, indigenismoa landu zuen eta haren lan eta begirada Chiapasko lurrari ez ezik lur horretako bizilagunei eskaini zien. Mexikoren enbaxadore Israelen, hantxe hil zen etxeko istripu baten ondorioz, 49 urte zituela. “Udaberria bezala, berriro itzuliko gara” idatzi zuen. Bera akaso ez, bere poemak bai. Iñigo Aranbarrik euskarara ekarritako hamahiru poema eskaintzen dizkizuegu.
