Api
02
17
11itzulpenen eraginez, booktegi.eus webgunea sortu da, liburu elektronikoak argitaratzeko eta gozatzeko plataforma berria. “Guztion liburuak, guztiontzat” azpititulu adierazgarriarekin, askotariko liburuak daude euskarri digitalean irakurtzeko moduan, sortzezkoak zein itzulpenak: narratiba, poesia, kronika, kantuen letrak, artikuluak, saiakera…. Beti ere, hiru formatutan: epub, mobi eta pdf. Mimo handiz egindako edizioak, kalitate irizpide zorrotzez bururatutakoak. Ale bakoitzaren jabetza egilearena da. Liburuak dohainik eskaintzen dira, eta edonork dauka bere lana bertan argitaratzeko aukera, baldin eta argitaratzaileek gutxieneko baldintzak betetzen dituela irizten badiote. On egin.
Urt
12
17
2002ko urtarrilean abiatu genituen Literatur Emailuak, oraintxe 15 urte. Ostegunero emailez bidaltzeko astekari elektroniko bezala hasi zen asmoa, alde batetik gure literaturaren dinamismoaren berri emateko (agenda baten bitartez) eta bestetik albiste laburrak zabaltzeko: dela zerbait historikoa (efemeridea), dela liburuen digitalizazioa, dela testu literarioaren itzulpena… Gaurdaino egindako 780 Literatur Emailuez sortu diren edukiak Armiarma atariko web ezberdinetan gorde ditugu: Zubitegia, Euskarari Ekarriak, Klasikoen Gordailua, eta abar. Literatur Emailu edo albistegi hauek beren bloga dute, etenik gabe osatzen dena astero. Eskerrik asko hamabost urteotan lagundu diguzuen guztiei. Harpidetu nahi izanez gero, klik egin hemen.
Aza
16
16
Berrogei urte azaroaren 16an Asteasuko Beltza esaten zioten Antonio Arrue hil zela. Beltzean eskas ordea, liberala ez baina Francoren diktaduraren aldeko karlista amorratu haietakoa baikenuen. Hala ere, txapela batekin bi buru estaltzeko trebetasuna aitortu behar zaio Arrueri: buruetatik bat frankista zuen, bestea euskalduna. Kontrakarrekoa dirudi euskaldun kultu batentzat, garatu ezin zitekeen esparruan nahi baitzuen frankismoak euskara: familian, folklorean, ahozkoan, erlijioan. Arrueren figura ederki kokatua dute Joan Mari Torrealdaik eta Pako Sudupek, eta bion lanetatik atera genezake infiltratuarena egin zuela nolabait euskalgintzan. Agente onek bezala, jakin izan zuen euskaltzale antifrankistak ere xarmatzen, goi samarreko kontaktuei esker bilerak egiteko, liburuak zein aldizkariak argitaratzeko eta bertsolari txapelketak antolatzeko baimenak lortzen zituenez. Mesedeak eginik botere bat erakusten zuen, eta botere nabarmen horrek autozentsura eragiten zuen mesede premian ziren idazle eta euskaltzaleen artean, baita epaimahaiko izaten zen txapelketetan kantatu behar zuten bertsolarien artean ere. Noiz edo noiz mehatxu egiten omen zuen «Oraindik ez dugu orrazi estua pasa!» esanez. Idazle bezala, gaztelaniaz jardun zuen euskal gaiez, eta euskaraz gastronomia eta autore zaharrak aipu zituela. Hori dena egia izanik, belzkeriak egiten omen zituen abokatu honen Euskal umoreaz artikulua eskaintzen dizuegu, non antifrankista sutsu askok erakutsiko zutena baino espiritu zabalagoa duen agertzen… Taktikoki? Bi buruen arteko borrokan? Luis Villasantek, H-zale gorrietara saldua omen zegoen Euskaltzaindiko buru frantziskotarrak, nekrologikan: “Lagunduko ahal digu orain ere zerutik!”. Zerua irabazi zuenentz, ordea, ez da inoiz segurtatu ahal izango: agente doblearen patua izan zuen Antonio Arruek, zeruko infernutarra eta infernuko zerutarra dugu aldi berean.
Ira
22
16
XX. mendeko poesia ingeleseko izen handietako bat dugu T.S. Eliotena. Modernismoaren maisuetarik, erreferentzia izan da geroztikako egile askorentzat, mundu osoan. Euskaraz ere izan du harrerarik, Gabriel Arestik, Joseba Sarrionandiak eta Jon Juaristik hura euskaratzen egindako lana adbide (Hordagok argitaratu zituen itzulpenok, 1983an, irakurgai daude Armiarman). Xabier Bovedak ere ekin dio, eta haren bost pieza ekarri ditu euskarara, tartean J. Alfred Prufrocken amodiozko kantua poema luzea, eta Idatz&Mintz aldizkarian argitara eman. Hemen irakur ditzakezu orain.
Ira
19
16
Irailak hemeretzi zituen orain ehun eta bost urte Antenor Firmin hil zenean, gizakiaren duintasunaren alde idatzi den obrarik ederrenetako baten egilea. Haitin bertan ikasia, abokatua eta eskoletako inspektorea izan zen. Ideia aurrerazaleak defendatu zituen Le Message du Nord egunkaritik, eta politikan murgildu zen alderdi liberala sortuz. Ordezkaritza diplomatikoan heldu zen Parisera 1883an, eta gizakia goi arrazetan eta behe arrazetan sailkatzen zituzten Gobineauren ondoko guztiei egin zien gogor. Ondorioz, Giza arrazen berdintasunaz (Paris, 1885) argitaratu zuen, «Antropologia positiboa» azpitituluarekin. Gardena bezain zorrotza, antropologia kritiko, sozial, kultural eta literarioaren eredu, zientzia modernoaren aitzindaria dugu Antenor Firmin. Harrigarria ote da obra hau berriro inoiz publikatu ez izana Frantzian, l’Harmattanek egin arte 2003an? Ez da batere harrigarri: Mendebaldearen arrazakeriaren aurkako erantzuna, erantzun zientifikoa, mundu beltzak dakar! Zientzia eta morala, horra bi ertzak bat eginik! Jasan ezina, bistan da. Haitiko lehendakaritzarako hauteskundeetan hartu zuen esku 1902an, baina Firminen aldekoak berak matxinadan lehertu ziren eta atzerrira hartu behar izan zuen. Hantxe hil zen. Hona bere obra nagusiaren zati batzuk.
Ira
17
16
Orain hogeita bost urte hil zen Lino Akesolo irailak hamazazpi zituela. Obra literariorik gabeko idazlea, ahanzturan galtzeko arriskuan dauzkagunen multzokoa genuke Julen Urkiza langile nekagaitzak egunkarietan eta aldizkarietan sakabanatuak zeuden Akesoloren artikuluak bildu ez ezik sarean irakurgarri paratu izan ez balitu. Edizio honi esker elizgizona ezagutzen ahal dugu noski, baina ez hori bakarrik. Literaturzalea dugu Akesolo, asko irakurria da eta beti dago prest irakurriaren berri emateko, bereziki juzku txarrak deritzenak zuzentzearren, polemista baitugu, eta ahoan bilorik gabe zafratzen ditu poeta entziklopedikoa zein frantziskotar buruzagia. Zurikeriarik gabeko idazlea dugu Lino Akesolo, alegia, artikulugile garratz samarra. Horregatik dirateke hain irakurgarriak, besteak beste, bere prentsako lanetatik ez gutxi. Lau artikulu eskaintzen dizkizuegu, diogunaren erakusgarri.
Ira
15
16
Bi atal nagusi ditu, Odola eta Izerdia, Pello Zabaletaren Zurubi luzea poemarioak, eta hirugarren bat, Eta… izenburukoa. Esaera ezagunari erreferentzia garbia da —odola, izerdia eta malkoak—, baina poemak ez dira esaera sortu zen testuinguru bortxazkoan murgiltzen. Existentzia dute kantagai, baina ez dira existentzialistak; eta azken zatian malkorik ez da, bestelako gaiek —amodioa, eszenak, ametsak— hartzen dute nagusitasuna. 1980koa da Zabaletaren lehen poema liburua, gero beste bi argitaratu zituen eta denak bildu Bigarren bizitza izenekoan. Poesiaz gain, itzultzaile jardun du, batez ere alemanetik (Böll, Hesse, Hoffmann…). Hemen duzue Zurubi luzea.
Ira
08
16
Bigarren poema liburua izan zuen Apunte eta Ahanzturak Karlos Linazasorok. Irun Hiria saria irabazitakoa, 1993an argitaratu zen, eta finantza-erakunde, udal eta halako instituzioek argitaratutako hainbat literatur lan bezala, izenburuak dioen toki horretaranzko bidean jarri zen: ahanztura. Ordea, deskantsurik gabeko idazketa lanean segitu du Linazasorok, poesian eta narratiban obra oparoa osatuz. Denetarik aurkituko du irakurleak, poemario honetan: apunteak, poema luzeak, barrurantz bezala kanporanzkoak, poetika aldarrikapenak… Hemen irakur dezakeu.
Abu
31
16
Bizitza eta literatura bereizi ezineko bi mundu gisa bizi izan zituen Marina Tsvetaievak, eta bietan murgilduta bizi izan zen sentiberatasun handi eta aiurri indartsuko emakumea. Bizitza errealitate latza suertatu zitzaion, berea eta bere herriarena, erbestea bizi izan baitzuen Errusiako gerra zibilaren garaian (armada zaristakoa zuen senarra), itzulera gero, banaketa, senarraren fusilatzea, semearen galera… 50 urte zituela egin zuen bere buruaz beste. Bizitzaren enbatei aurre egiteko idazketa zeukan, literatura, non haren askatasun egarria eta amets betegabeak —maitasuna, hainbat dimentsiotan— bizitzaren beraren segida diren. 1924an ondutako Bukaeraren poema horren adibidea da, formaz zein edukiz latz landutako poema luze eta ederra. Euskaraz irakur daiteke orain, Josu Landak egindako itzulpenean, eta eskaintzen dizugu Tsvetaieva hil zela 75 urte bete diren egunean.
Abu
24
16
Ehun urte ditugu Kaietano Sanchez Irure hil zela abuztuaren 24an, eta 160 urte jaio zela 30ean, hirurogei betetzeko sei egun eskas. Jaulierra izan zen eta berak zaintzen zituenek bezala azaldu behar izan zuen epaitegian: preso batzuek ihesa antolatu, baita burutu ere hiru zaintzaile bahituz, Sanchez Irure tartean zela. Susmoa hedatu zen bazeukala zerikusirik ihesaldian. Labanaren zorrotza lepoan probatu gabe eman ote zizkien giltzak, halakoren bat. Dena den, zuritu egin zuen epaileak. Donostiako udaletxean hartu zuen postua gero… atezain. Barrandan edo zelatan egoteko zekarren bokazioa izan zitekeen bertsotarako behar zuen astiaren ondorio. Biktoriano Iraolak aztarna adierazgarri bat ematen digu Arraietakoak! ipuinean (Baserritarra, 1907), Katu delako baten menturak kontatzen dituela: «Fiesta bukatzeko, ez zan gaizki egongo zeladore batek heldu Katuri eta txakurlekura eramatea eta bertan irukitzea, ahalik eta buruz ikasi arte, oraindaino izkribatu dituen euskerazko bertso guziak, Kaietano S. Irurek». Euskaltzale handia, huts ezin eginiko sinadura izan zen bere hiriaren eta euskal munduaren nahigabezko eta gorazarrezko gertaldietan. Bere bertso-sail guztiak ez ezik erdiak ere neke samarra litzatekeenez biltzea, bakarra eskaintzen dizuegu, Arrantzalea, bere tonuaren ezaugarri.
Abu
18
16
135. urteburua datorren astean, abuztuaren 22an, Otxolua idazlea jaio zela Bizkaian. Ez da datu biribila, baina ahanzturan daudenek txanda-pasa merezi dute. Bernarta Garrok zazpi urte eman zituen gazterik Argentinan, eta bertako euskaldunekin etxekoa aberasteaz gainera, besteekin arian, hizkuntzetarako erraztasuna zeukala deskubritu zuen. Gaztelera, italiera, frantsesa, ingelesa eta alemanera ikasiko zituen. Bazeukan idazteko sena, baina ez da gure letretan aipatu sortzailea zelako, itzultzailea baizik. Dohainak zeuzkan eta ezagutzak zeuzkan, baina ez zegoen potentzial hura bideratuko zuen kultur sistemarik, ez editorerik. Hizkuntzak ikasi zituen bezalaxe, autodidakta izan genuen idatzian ere. Herrizalea zen, belarria zeukan ahozko berbetarako, eta aldi berean aranismoak kutsatua zegoen. Laguntzarik gabe, plan txukunik gabe, programarik gabe jardun zuen: Otxolua gure egoera politikoaren biktima intelektuala izan genuen, beste hainbat bezala. Zer egiten zuen gizon hark orduetan eta orduetan gustuko bertsoak eta artikuluak bere letra ederrez kopiatzen? Liburuak amesten zituen, edizio apainak, euskaldungo kultu bat. Irakurlea zen, eta hustasun handi bat sumatzen zuen. Bernarta Garroren narrazio labur bat eskaintzen dizuegu, izaten ahal ziren eta izan ezin zutenen omenez, Gomutetan (Euzkadi, 1931). Perla txiki bat.
Abu
06
16
Abuztuak 6 zituela hil zen Peli Markiegi orain 70 urte Bahia Blancan, Argentinako deserroan, 41 urte bete gabe. Hamar urte lehenago, bera bezala apaiza zen anaia Jose —Lizardiren Itz-Lauz postumoari egin zion hitzaurreak idazle kontsakratu zuena— fusilatu zioten faxistek Oiartzunen. Beste anaia, Polentzi, Debako alkate abertzalea izana, urtebete geroago fusilatu zioten Santoñako hondartzan. Mintasun kolektiboa eta urradura pertsonala batu zuen Peli Markiegik, baina esperantza izpi bat ageri du unerik ilunenetan ere: «Oinazez ez da herririk galtzen. Hilerria da sorterri». Landua, jasoa, poemei oinarri anekdotikoak eta sinbolikoak eman zale, badauka olerkarien artean nabarmentzen duen nortasuna. Hemezortzi poemaren bilduma eskaintzen dizuegu: Orixe, Lauaxeta, Lizardi tantak han-hemenka, eta Markiegi orotan.
Uzt
05
16
Argitaletxetako hizkeran bigarren azala esaten zaion orrialdean, izenburua eta egilea errepikatzen den horretan, Martin Landerretxek datatu egin zuen, hitzaurreak ohi diren eran, bere Apurka zahar eta berri ahurtara bat eskuararen alde: «Doni Joane Lohitzundik, Uztailaren lehenean, 1905ean». Idatzia amaitu zuen eguna? Lana inprimategian eman zuenekoa? Makina lanean hasi zenekoa? Salgai ageri behar zuen eguna? Nolanahi den, ehun eta hamaika urte egin ditu aste honetan berean (111 alegia, zenbaki berezia) lantxo honek kaleraturik. Funtsean, XX. mendearen hasmentan euskarari buruz metatuak ziren lanen eta iritzien laburpen praktiko bat dugu, apezek eta oro har euskaltzaleek aski argudio ukan zezaten gure hizkuntza menosten zutenei buru egiteko eta eskualdun epelak berotzeko. Liburuaren osatze alde, bibliografia, Oihenarten atsotitzak eta Martin Landerretxek berak eginiko Iratiko Artzaina bertso multzoa ere badakartza. Euskara eta frantsesa tartekatuz argitaratu zen arren, euskarazko testua editatu dugu soilik, horrela omentzen delakoan ongien Landerretxeren memoria.
Mar
28
16
Emakumeei eta fikzioari buruz jarduteko eskaera bati jarraiki idatzi zuen Virginia Woolfek Gela bat norberarena saiakera. Emakumeen genero-rolak aztertu zituen bertan, idazleak, sortzaileak eta fikzioko pertsonaiak diren aldetik. Emakumeen idazkuntza tradizio patriarkalaren baitan hizpide hartzen duen saiakera hori 1929an argitaratu zen eta manifestu feminista inspiratzailea bihurtu zen berehala. “Fikzioa idatziko badu, emakumeak dirua behar du eta gela bat beretzat”. 2012an Consonni argitaletxeak Gela bat norberarena liburua itzuli eta argitaratu zuen, Maria Coleraren eskutik. Virginia Woolf hil zela 75 urte bete direnez 1941ko martxoaren 28an, liburua online partekatu nahi izan dute.
Urt
11
16
Susa literatura argitaletxeak webgunea berritu du urte hastapenean. Liburutegi ireki bat duzu, 156 idazleren obrak eskaintzen dituena irakurtzeko; eta aldi berean erosketarako tresna bizkorrak, bai paperezko argitalpenak bai ebookak eskuratzeko. Denera 325 literatur liburu ageri ditu, 1983tik gaur arte plazaratuak, eta gehienak osorik on-line emanak. Horrenbestez, poemak, saiakerak, antzerkiak, ipuinak eta nobelak irakurtzeko 10.937 testu-orrialde bistaratzen ditu oraintxe, bai eta ere 267 audiozko artxibo idazleen ahotsez grabaturik. Literatur zalearentzat pentsatutako liburutegi birtuala izan nahi du Susaren webguneak.
