Hiru bider ezkondu zen Lorea Gernika, eta beste horrenbesteko banantzeen edo alarguntzeen ondorioz –ez dago garbi– nahikoa eusko bildu ahal izan du bizimodu erosoan laketzeko. “Hortxe kokatu dut protagonista” azaldu digu Koldo Izagirrek, “mundua ulertzeko arazoekin, hunkiberatasunean, alegia, gizonezkook emakumea kondenatu izan dugun topikoan”. Lorea Gernika, andrazko bat nobela sarean osorik emana duzu jendaurrean aurkeztua izan aurretik. “Topikotik irteteko Lorea Gernikak egin dituen saioen bilduma da liburu hau”. Umorea eta malenkonia.
Literaturiak Zarautz hartuko du maiatzaren 28tik 31ra. Odolean daramagu lelopean, ardoa izango da aurten literatur ekitaldien hari gidaria: “Ardoa idazle askoren inspirazio iturri izan da historikoki, baina baita galbide ere. Asko dira ardoaren inguruan idatzitakoak. Era berean, ez dugu ahaztu behar zer-nolako garrantzia duen Euskal Herrian gastronomiak, jateak eta edateak, eta, horri lotuta, Zarautzek eta inguruak txakolinarekin egiten dion ekarpena”. Euskal literaturak herrigunea hartuko du hiru egunez, ekitaldi asko Modelo aretoan eskainiko dira, liburu berriak Garoa liburu-dendan aurkeztu eta liburu azoka izango da bi egunez Zigordia kalean. Hainbat idazlek hartuko dute parte Literaturian: Anjel Lertxundi, Arantxa Urretabizkaia, Harkaitz Cano, Itxaro Borda, Karmele Jaio, Jon Alonso, Danele Sarriugarte, Edorta Jimenez, Jule Goikoetxea… besteak beste.
Gorka Trintxerpek bigarren poema bilduma zuen Ezten gorriak (Idatz, 1975). Eztenak ez min emateagatik, akuilagarri gisa baizik, eta gorriak ezinbestez sozialismoko plazan elkar topatuko bagenuen. Zentsurak bahitu zion Zorion baten zainak (Gero, 1972) hartan ageri ziren ildoen segida dugu bigarren hau, biluziagoa, zuzenagoa, baina egilearen nortasuna ezabatu gabe: maitasuna ageri da plusbalioaren eta alienazioaren artean, eta malenkonia tantak han-hemen aldarri gordinaren ondoan. Edertasuna eraikitzeko gogo handi batek gidatzen zituen eskua eta burua. Dena zegoen bestelakotzeko. Eta egiten ahal zuela sumatzen zuen belaunaldi berriak. Argitaletxe bat, esaterako, Idatz izan behar zuena. Eta halakoxea liburua bera, fisikoki: ezohikoa, apaina, marrazkiduna, eskurakoa, gordegarria. Garaiaren lekuko.
Nola jokatzen dute Ramon Saizarbitoriaren ipuin eta nobeletako pertsonaiek? Markos Zapiainek saiakera liburu berria aurkeztu du maiatzaren 13an: Saizarbitoria eta iragana. Errua, maitasuna, jelosia, fideltasuna, egia, sekretua, oroimena, damua, mendekua, patua, kontzientzia, beldurra nola bizi dituzten erakutsiko digu Zapiainek. Pertsonaiek arazoak dituzte beren burua onartzeko orduan, ez dituzte gertaerak osasuntsuki digeritzen. Pasioek erasaten diete. Identitatea kuestionatzen dute. Saizarbitoriaren obrak bekoz beko jartzen du irakurlea bere iraganeko alderik mingarrienarekin.
Nork sinetsiko zuen 46 urteko gizonak artoak egiteko utzirik beharko genituela ikusi, zakua bizkarrean, gerlarako bideari lotzen? Kazetak Euskal Herrian geratu direnei elkarri laguntzea eskatzen die. Fuera bekaizkeria! gerlan eta etxaldeetan elkarri lagunduz aitzinatuko direlakoan. Lusitania transatlantikoaren hondoratzearen berri dakarte bai Eskualduna-k bai Euzkadi-k. Milatik gora hildako eragin ditu U-20 urpeko alemanak. Asaldaturik ageri da Kirikiño, horrelako triskantza ikaragarriak hotz-hotzean egiten duen gizonak, ba al du Jaunaren beldurrik? Azkenik badirudi gerlan sartu dela Italia, Osterreitzen aurka sartu ere. Fede konturik ez da falta bi kazetetan, aita santuaren sostengua Frantziako katolikoei, Lurdeko urak sendatu zuen soldaduaren istorioa, Metz hiriko apezpikuak Joana d’Arcekoaren potreta kendu zuenekoa, eta salaketa bat, Betor bakea! Oihu egin dio Elgoibarko lekaide gerlazale bati Kirikiñok
Ehun eta hirurogeita hamabost urte maiatzaren 13an Alphonse Daudet jaio zela Nimesen. Tartarin de Tarascon bezalako lan kostunbrista eta sentimentalen bidez Frantziako autorerik popularrenetakoa dugu Daudet egundaino: Proventza alaia, arazorik ez, bizipozaren xaloa… Beldurrak barregarri bihurtzen duen ausardia eta umearen harrokeria duten pertsonaiak… Erregionalismoaren eredu hori, bistan da, maitagarria zitzaion Parisi. Alabaina, harreman estua izan zuen autoreak felibreekin eta bereziki Fredreri Mistralekin, okzitanieraren enbaxadorea ere izan zela esan genezake. Proventzan ez baizik Alsazian kokatutako ipuina eskaintzen dizuegu, Azken eskola eguna (1873), alemanen aurkako lan aberrianoa, Frantziak okzitaniera suntsitzen zuen bezala suntsitu nahi zutelako frantsesa. Orobat eskaintzen ditugu Maiatz aldizkarian 1988an argitaratu Bi ostatuak narrazioa, eta Aita Gaucherren mistela, Egan aldizkarian 1956an Txillardegik euskaratutakoa
Denek dakite norainokoa den gure etsaiaren jite okaztagarria. Kronikariaren aburuz alemanaren urguiluaren adierazle dugu segidako errepika. “Ni,… Oro ni,… Biba ni,… Nor naiz ni?… Bethi ni, …Bakarrik ni”. Alemanen alemankeriak salatzen ditu Eskualduna-k, konparaziora bizirik buruz behera ehortzi zituztenen kasuarena. Alta, mendirik handienak azkenean ordokitzen dira, pazientziaren artea da guzia. Hona hainbat adibide, seiehun mila austriar Siberiara bidean jarri omen dituzte errusiarrek, azken hauek Hungariako bidean dira, hori hunkiturik Austriaren bihotza eskura dute. Italiarrak limurtzen saiatu da Eskualduna, negua igaro eta gerlan sartuko…
Maiatz aldizkariaren 60. zenbakia plazaratzearekin batera abiatuko da Maiatz Literatur Solasaldien 31. edizioa. Baionako Euskal Museoan maiatzaren 12an eta 13an idazle hauek parte hartuko dute ekitaldietan: Joseba Aurkenerena, Patri Urkizu, Emilio Lopez Adan, Eneko Bidegain, Marikita Tanburin, Eric Dicharry, Agurtzane Anduetza, Ttittika Rekalt eta Josu Jimenez Maia. Jardunaldiei amaiera Itxaro Bordak emango die Zure hatsaren ez galtzeko errezitaldiarekin.
Gure literaturaren historietan ageri diren datuak zuzenak baldin badira, ehun urte betetzen ditugu aurten Jose Manuel Etxeita mundakarra hil zenetik. Oroigarrizko muga hau aitzakia polita iruditu zaigu bereziki nobelagile gisa ezaguna den idazle honen beste alderdi bat, ipuingilearena, ezagutarazteko. Hain zuzen, hil aurreko urteetan Etxeita kolaboratzaile zintzoa izan zen Euskal Esnalea aldizkarian, jazorikoak eta gomutaturikoak orrialde eta erdiko lantxotan ekarriz. Goi asmorik gabeko idatziok ederki bete zuten aldizkariak zeukan helburu nagusienetako bat, alegia, euskalduna irakurle bihurtzea. Itsas giroan kokaturiko hiru ipuin eskaintzen dizkizuegu: Lastargiren pipea, Itsaslapurrak, Pepe Anton giputza.
Aste honetan ere ezin neurtu zentsuraren tamaina, pentsa, Gallipoli ez da inon ageri gure prentsan. Eskualduna-ren aburuz errabian dela ageri du alemanak, ke hori lodi bat igorri du ipar-haizeari esker. Diotenez ogirik batere jan gabe erraz bizi da alemana, euskaldun anitzentzat artoa den ber, lur-sagarra da aleman gehienen ogia. Frantziak Gerlaren hasieran denbora zuen eskas, egun aldiz alde du, kanoien hazkurria ez da ments, oraingo honetan kanoien mintzoak erabakiko du borrokaldia, gainera airean alemana da ihesi dabilena. Kazetak sineskeriak hedatzen dituztenak kritikatu ditu, nonbait, haur mutu baten lehen eta azken solasa gerla uztailean bururatuko dela izan da, ez da iragarpen bakarra, ama birjina agertu zaio zortzi urteko haur bati, eta besteak beste gerla maiatzean finituko dela esan dio. Gerlak ez ditu Baiona hiriko eraikuntza lanak gelditu. Uruguaiko euskaldunek Argentinakoen pare, 25.000 libera bildu dituzte sorterriko soldaduen sostengurako. Zuberoako kronikariak diru-laguntzen afera dakargu. Gerla hasi zenez geroztik Liginaga-Astüek hamabost herritar galdu ditu, gerla hasi aitzin 308 biztanle ziren.
Hamar urtean kartzelan idatzitako poemek forma berezia hartu dute orain Mikel Antzaren gogoan: erreka moldeko sei poema luzek osatzen dute Ametsak ere zain liburu berria, apirilaren 30ean jendaurrean aurkeztu aurretik sarean osorik eskaintzen dizugun hau. “Poema gordinak dira” diosku idazleak, “heriotza eta kartzela eta gerra dute gai. Baina maitasunezkoak ere badira, norbanakoa dutelako gai eta helburu, askatasuna dutelako amets”. Kantu zabal baten tankera hartuko diozu obrari, horrexegatik dakar azpititulu gisa: garaitu gabeen balada.
Espainolezko literaturaren izen handietako bat, urte batzuk lehenago Los detectives salvajes obran hartutako sona berretsi zuen Roberto Bolañok bere azken lanean, bere literatur testamentua bilakatu zen 2666 eleberrian. Prosa indartsukoa, pertsonaia eta egituren konposiziorako aparteko ahalmena zuena, 50 urterekin zendu zen Bolaño, Txilen 1953ko apirilaren 28an jaiotako idazlea. Bost ataletan banatua, idazle baten inguruko fikzioa eta Santa Teresa hiriko emakumezkoen krimenak (Ciudad Juarez litzatekeena) lotuz, literatur eraikuntza erabatekoa da 2666 eleberria. Krimenen atala izenekoaren hasierako zati luze bat ekarri digu euskarara Ibon Sarasolak.
Nekez sinetsiko luke esaldi hori ziloa derrigorrezko habia duen soldaduak. Ezin esan gerla honetan zein den berritasunik handiena. Lurreko gerran eta estrategiari dagokionez ziloena begitantzen zaigu berrien. “Hola bizi ala hil, zer ote da hobe?” galdera pausatzen du kazetariak. Alta, airezko gerra da ezezagunen, bai Eskualduna-k bai Kirikiñok zepelinen “balentriak” aletzen dizkigute. Bestalde Garros xori-gizona preso hartu dutela gaztigatzen digu Baionako kazetak. Italiaren balizko parte hartzea, Austria gerlaz asea omen, lehengo lepotik burua aste honetakoan ere.. Euskal Herrian gizona gerlan duten emazte eta seme-alabendako diru-laguntzen afera kezka iturri dira hainbat merentzat. Batxi onik dela diosku Kirikiñok.
Ehun eta hogeita bost urte betetzen dira aurten Gregorio Arrue itzultzaile ugaria hil zela. Baina urteurren honen aitzakian haren alaba gazteenaren akordua ekarri nahi izan dugu oraingoan: Frantziska Inazia Arrue Leunda, 1849an jaioa Zarautzen. Eskaintzen dizuegun Euskaldunen Bikaintasuna elezaharrarekin Donostiako Lore Jokoetan “aipamen onragarria” izan zuen 1886an. Lehen saria ere jaso omen zezakeen, baina epaileek astunki zigortu zuten Frantziska Inaziaren irudimena eta irakurria moldatzeko askatasuna: “azaltzen dituen gertaerak ez dira kondairatiak, ez ere egirudiak. Batzarreak ez dio ematen bestela emango zion gailaldi goientsuagoa”. Ezin izan dugu jatorrizkoaren arrastoa bildu. Besterik itzuli edo sortu zuen ere ez dakigu. Epaimahaiko jaun gizon jakintsuen hitzek, hain segur, ez zuten izugarri animatuko.
