Api
16
15
Peter Zuazok gonbidapen bat jaso du Desegokituen Elkartetik, Bilbon izango diren jardunaldi batzuetan hizlaria izan dadin. Halako deitura duen elkarte batek, noski, segituan sortzen du kitzika edo harridura suerte bat, gutxienez jakin-mina. Komedia gaizto bat da Gaizka Zabarteren bigarren nobela, Jende desegokia, ostegun honetan aurkeztu aurretik sarean osorik eskaintzen dizuguna. Umore onez dabiltzanentzat bakarrik da gomendagarria liburu hau.
Api
16
15
Kexu da Eskualduna diru-laguntzak behar bezalaxe banatzen ez direlako. Meren egitekoa omen da makur horien zuzentzea, beharra denari eman eta ez denari ez eman, ez da jostetarik beharrarekin. Lehengo lepotik burua su zelaietan, atzo guretua berriz berendua eta alderantziz, dirudienez, frantses, ingeles, belgikar, serbiar, montenegroar eta errusiar armaden sailek baturik bi mila kilometro pasatxo egiten dute. J. Saint-Pierrek gerlaritzak hartzen ditu mandoak ere, horietakoren bat Euskal Herritik ekarria da eta horren ondorioz ezaguna, euskaldunak euskalduna laster antzematen du. Iheskaria izenburupean Oxobik idatzi bertsoak leitu daitezke kazetan, egiazki gertatzen ari dena hedatzen du Moulierrek bertso horietan. Tortura kasu bat berritzen digu kronikariak, bestalde turko eta zikin sinonimotzat hartzen ditu. Alemana lurraren gainean den gezurtirik handiena denez, beti erne eta azkar egon behar etsaia osoki garaitu arte. Aste honetakoan Zuberoako kronikaren falta nabaritu dugu.
Api
13
15
2015eko apirilaren 13an zendu dira bi idazle handi, Eduardo Galeano eta Gunter Grass. Nobel sari alemanak baditu euskaratuta bi lan, Katua eta sagua (Ibaizabal, 1994) eta Batzarra Telgten (Alberdania, 2002). Maisu uruguaitarrak, berriz, Istorio hiperlaburrak (Erein, 1995), Hitz ibiltariak (Txalaparta, 2000) eta Ispiluak (Txalaparta, 2013). Hiltzeko egunaz gain, aurkitu diegu beste elementu komunik: biek izan zuten aipagai bi aste barru urteurrena izango den Gernikako bonbardaketa. Nire mendea liburuko pasarte batean Grassek, eta Ispiluak eta Boca del Tiempo liburuetako banatan Galeanok. Hementxe eskaintzen dizkizuegu hirurak.
Api
09
15
Gu jendeago gara. Atxiko direnen bizi baldintzak aletzen ditu Eskualduna-k. Frantzian aleman presoek maniarik ez baina behar duten guzia dute eskura, Alemanian aldiz, oro da bortxa, alemanendako frantsesa sortzetikako etsaia baita. Ez dezala irakurleak gal jatorri ezberdineko presoen jokaera aztertzean kronikariak ondorioztatzen duena. Bestalde Felix Heguy Arrosako apez gazteak Berlin ondoko Zossen presondegiko bizimodua lehen eskutik berritu digu. Alemanian preso den euskaldun batek gutuna igorri dio familiari, ezin izan du euskaraz idatzi, baina esaldiren bat isuri zaio, hona horietako bat, “Egor azue ogi bat aste guziez”. Baina oro ez da lanturua, bular guziz Biba alemanak! egin du oihu Eskualduna-k, armada alemana jaioa da itsasontziak hondoratzeko arteak hedatzen, baina honetan sei ontzi aleman suntsitu ditu. Gilen antikristoa bertso-sorta irakur dezakezu kazetan. Kirikiñok dioskunez jateko gauza urri dabil Dotxerrian eta bere kronikan ingelesen gizontasunaz, alemanen ankerkeriaz eta zenbait politikari espainiarrek lelokeriak esateko duten joeraz mintzo zaigu.
Api
08
15
Orain hogeita hamar urte hildako Paben Loidi (1909-1985) Olerti Egunetan azaldu zen aurrenekoz plazara 1934an, bertsoaren eta olerkiaren arteko lanetarako zen “euzko poemak” atalean aurreneko saria jasorik Orioko umezurtza hamabi zatiko poemarekin. Gerrak eta gerraondoak eten zuten garapen posiblea: olerkaria gabe, bertsogile txukun ugarien arteko bat dugu Paben Loidi gaur. Gerra bezperetan apaiztua, frankisten eliteko tropetan izan zen kaperau, Regulares izenekoetan, bortxazko. Gerra amaiturik, eta 1945ean Igeldora bidali zuten arte, Karrantzako Aldeacueva eta Sierra herrixketako apaiz eduki zuten. Han bizitutakoen oroitzapen interesgarria utzi zigun aste honetan eskaintzen dizuegun Karrantzako izpiak bertso sailean.
Api
02
15
Erlijio ospakizunen egun hauetan, bestelako jainkoaren hitz batzuk dakartzagu Armiarmara. Ramon Valle-Inclanek 1919an eman zuen argitara Jainkoaren hitzak antzezlana, esperpento deitutako generoan gailurretako bat Buhame-argiak obrarekin batera. Ferietan dirua ateratzeko baliatzen duten Laureanotxo mutiko idiota bere senideetatik nork edukiko sesioaren ingurukoak dakartzan tragikomedia da Jainkoaren hitzak, eta Gabriel Arestik euskaratu zuen, 1963an, eta gerora Susa argitaletxeak 1986an egin zuen Arestiren lanen argitalpenean plazaratu zuen.
Api
02
15
Berriz ere gerla noiz finituko galdera pausatu digu Eskualduna-k. Noiz baino nola den amaituko du arrangura, ez du bake oker eta maingurik nahi, hobe aski luze joan dadin , etsaia osoki garaitu arte. Kazetak hamaikagarrenez alemanen ankerra agerian utzi du, batetik anaiaren hiltzea gutunean eta bestetik Jainkoa gurekin kantan, gerla honetan, alemanek egin demasak ikusirik Jainkoa beti Frantziarekin da. Ez alferrik, euskaldunak fedea erakusten ere nagusi dira. Alemania ahulduz doa eta aliatuak azkartuz, jeneral japoniar baten aburuz primadera honetan azken ukaldia emanen diote Alemaniari, “Euskaldunak, altxa bihotzak, udan gure herria, gure mendiak eta gure itsasoa ikusiko ditugu”. Errusiarren garaipen gaitza erdietsi dute Przmysl hirian eta frantziar gerlariek baso bat arno gehiago ukan dute errusiarren ohoretan. Eskasia ari dira nozitzen Alemanian, Frantzian aldiz Desclaux moltseroa itzalpean da. Zuberoako kronikan errefuxiatu belgikarrei legez eman beharreko diru-laguntzaz mintzo dira.
Mar
26
15
Aurrera doa Susa argitaletxearen egitasmoa eta kalean da Munduko Poesia Kaierak bildumako hirugarren sorta. Udaberriaren hasmentarekin, Anne Sexton, Sophia de Mello eta Gabriel Ferrater poeten lanak ekarri dituzte euskarara, hurrenez hurren, Harkaitz Canok, Iñigo Roquek eta Aritz Galarragak. Anne Sexton (1928-1974) poesia konfesionaleko idazle garrantzitsua da AEBetan; Sophia de Mello (1919-2004) portugaldarraren obra erreferentzia klasikoek zipriztintzen dute; Gabriel Ferraterrek (1922-1972) gerraondoko poesiagintza katalana eraldatu zuen.
Mar
26
15
Garbiki mintzo da Eskualduna desertzioaz, alemanek sustatu ele gaiztoek erraten dute ez dela desterrua hemengo Euskal Herritik hango Euskal Herrira joatea, gerla bukatu bezain laster duela berrogeita lau urte gertatu zen moduan horientzat barkamendua izanen dela, gezurra da hori, ez da barkamendurik izanen gerla honetan bere eginbidea bete ez duenarentzat, Eskualduna-k zigorrak ditu aletzen. Austriarren gibelatzea, Italiaren jarrera, Konstantinopolis berriz ere erortzear delarik turkiarren ahultzea, kazetaren irudikoz beldurtzen hasia da Alemaniako Gilen. Bestalde euskaldunak non diren barreiatuak agertzen digu, deskantsuan dira, urtarrilaren azken egunetik ez dute indarrik egin. Erromatar soldaduen hezurrak topatu omen dituzte, duela bi mila urtekoak, pausaleku horretan gerla gehiago izan dira baina oraingoarekin deus ez. Lehiaketa bat pausatu digu Eskualduna-k aste honetan, Errusiarrek Przsemysl hiria hartu omen dute, “bi sos, hitz hori hobekienik, xuxenkienik irakurtuz erraten duenari, hutsik gabe”. Ezaguna denez, Zuberoako kronikariak ez ditu sozialistak maite.
Mar
19
15
Eskualduna-k zuhurtzia eta harrotasun anoak neurri bertsuan ditu banatzen. Gerla noiz finituko den galderari erantzuten ahalegintzen da. Alemania galtzez da nagusi, bideak idortuko dira eta aliatuak Alemaniara mugituko dira, Konstantinopolis erortzear da eta eskualde hartako herri txipiak harrituko dituzte aliatuek elez eta ekintzez. Ez omen dute Japonia, Italia, Errumania, Greziaren beharrik, alde jartzen badira hobe, fite egin dezatela hautua, bihar berantegi izan liteke. Gisa berean zuhurtzia ageri da Eskualduna-ren kroniketan, etsaiaren ahalak, ahal guztiak finituko direnean finituko da gerla, zuhurtziak irabaziko du gerla, erokeriak gal lezake. Haurride saldoa gerlan dituenarendako kontsolamendu eskasa.
Mar
18
15
Hiltzaile baten bila (Kriselu, 1975) gure literatura industrialaren abiapuntua izan zen, hiru osagarriz moldatua: jenero literario popularra, nobela beltza; abentura desberdinak biziko dituen protagonista bat eta beti berdina, liburuz liburu errepikatua; idazkera lau eta tolesturarik gabekoa, euskara ikasten ari zirenen edo ikasi berrien lagungarrizko materiala. Xabier Gereñok merkatuaren legera edo merkatua izan zitekeen hartara makurtuz garatu zuen bere liburugintza. Jurgi itsas kapitainaren abenturek, ordea, erraz aspertuko dute beste edozein hizkuntzatan nobela beltz bat irakurri duen edonor, xalotasuna ez baita jenero honi egokitzen zaion jantzia. Inguru tradizionaletik kanpo mugitzen baita, esan genezake aldi batez gure nobela beltzaren lehen protagonista modernoa izan zela Jurgi kapitaina, benetako modernoak heldu ziren arte. Xaloak ez direnak, alegia.
Mar
12
15
Bihotzaren altxagarri diren zenbait pasadizo berritzen dizkigu Eskualduna-k, baina gisa berean gaztigatu bihozgabeak ere badirela gutartean. Berriak egunka sailak maiz aurreko astekoaren errepika dirudi. Kazetak agertzen duenez Konstantinopolis garaituez gero, soka bilur zabal eta luze bezain tinkoa ezarriko genioke etsaiari, Euzkadi-n Kirikiñok dioskunez Bosforoa urrun dute oraindik aliatuek. Itsasaldean libratzen ari den gerra datuez hornitu ditu Eskualduna-k, aliatuak dira nagusi eta gainera etsaiak ontzi gehiago galdu ditu. Bestalde, Errusiako frontean gerra moldea bestelakoa dela ohartarazten digu. Gutun bat dakarkigu aste honetako kazetak, soldadu batek osaba Ottori igorria, “Zazpi hilabetez gerlan ibiltzeak nahitaez gogortzen du gizona”. Xoriñoen arrangurak bertso-sortan gerraren inguruko gogoetak dakarkigu Oxobik.
Mar
11
15
Mario Onaindiaren Grand Placen aurkituko gara eleberria (Kriselu, 1983) izan liteke zenbaitek azken urteotan hainbeste errepikatu duten (ETAren) “errelatoaren” eredua, izugarri gustukoa izango ez badute ere: emakume politizatu batek maitasun eta askatasun gutunak idazten dizkio presondegian zortzi urte daramatzan senarrari, jakin gabe laster kartzelatik atera eta Bruselara atzerriratuko duela Espainiako Gobernuak. Gutunok presoaren oroitzapen, iritzi eta eguneroko kontuekin tartekatzen dira, urruntzen eta hurreratzen diren planotan. Indar handiko pertsonaia dugu Jone, maitasuna aitortzeak ez baitu Penelope bihurtzen: historia pairatzera egokitu nahi dute bere alabaren aita historia egitera joana den artean, eta ez dirudi ados dagoenik. Egoera politiko-historikoa, herriari “zor zaiona” eman beharra, bizitza pertsonala, autokritika… Mugarri bat gure nobelagintzan.
Mar
05
15
Eskualduna-ren aburuz bertze solasik ez da, oldar handia dute denek aipatzen. Joffrek hogeita hamaika eskutik omen du, eta ezin jakin zuhurtziaz edo xuhurtziaz jokatu nahi duen. Presoak ere hizpide hartu ditu kazetak, gobernuak ez omen ditu presoak ahantzi. Bestalde, alemanen gezurrak salatu ditu, Aita Santua ez da Frantziaren kontrako. Saint-Pierrek soldaduen anoaren ingurukoak berritzen dizkigu, ogia, haragia, pinta erdi bat arno egunean, alta xahakoa negu honetan pausan dago, zimurtua, zoko batean dilingo. Bakoitzak baditu bere bihotz min gordeak baina orok dute kuraia erakusten. Usu denez erlijioa aipatzen du Eskualduna-k, “nehun baino hurbilago dugu hemen Jainkoa”. Lau mila emazte sartu omen dira armada ingelesean, diputatu izan nahi zuten “moko bipil” horiek soldadu bihurtu dira. Zuberoako kronistak ez du sozialistak kritikatzeko egokierarik alferrik galtzen. Bestalde, Liginaga herri txipian bederatzi hil, bost desagertu eta hiru kolpatu gerra hasi zenetik. Kirikiñok Euzkadi-n gaztigatzen digunez aliatuak Dardaneloak igaro eta Marmaran sartu berri dira, Konstantinopolis erortzear?
Mar
01
15
Jakintza ekiteko tresnatzat zeukan foruzale ilustratua izan zen Jose Manterola: lege zaharra, tradizioa eta hizkuntza Euskal Herria hondamenetik ateratzeko oinarri ideologikoak ziren (Jainkoa lagun, noski). Oso gazterik nabarmendu zen polemista bezala hemen eta Madrilen. Diario de San Sebastián egunkariko zuzendari zelarik “¡Los fueros han muerto! ¡Vivan los fueros!” argitaratu zuen 1876ko uztailaren 21ean. Institutuko katedra kendu zioten. Hegoaldeko lehen kantutegia biltzeari lotu zen orduan, lan eredugarria. Campionek Iruñean eginaren miresle, Euskal-Erria aldizkaria sortu eta zuzendu zuen Gipuzkoako kultur elitea bilduz (1880), luze iraungo zuen ildoa urraturik. Post tenebras spero lucem laudorio antzezgarriak Ama Euskadi azaldu aurreko Ama Euskerak suposatu zuen sinboloa erakusten digu; Munduko esamesak Manterolak bertsolaritzari zion abegiaren froga polita da; Gizon beharra eta aberats zikotza alegia morala, gure lehen ipuin modernoa dateke.
