Abe
16
15
Parisen jaio, umea zelarik gurasorik gabe geratu, Ingalaterran osaba batek ez oso samur hazi, totel samarra izanik eskolako lagunen trufabide, William Somerset Maugham kondenatua zirudien sufritzera. Baztertu askok bezala, idatzian aurkitu zuen bere burua erakusteko modua, eta berehalako arrakastak, antzerkian bereziki, bizimodu eroso bat ekarri zion. Batera eta bestera bidaiatu zuen, Ingalaterra Handiaren inperioaren dekadentzia ikusi ahal izan zuen bertatik. Mendebaldeko irakurleari exotikoak zaizkion gertalekuetan kokatu zituen ipuinak eta nobelak. Fededun liberala eta moralista pragmatikoa bezala azaldu zen hainbat gaitan, tolerantea esango genuke gaur egun, eta bere istorioak axalekoak direla esan izan dute irakurle zorrotzek. Baina Maughamek dohaina zeukan kontatu nahi zuena indarrez eta ekonomiaz emateko, eta errealitatetik harturiko pertsonaiak azaldu zituen beti. Ez da ahanztekoa, bestalde, bere ironia baitezpadako tresna izan zuela ingelesen kolonia-ondoko mundua erakusteko. Somerset Maugham ipuinlari, nobelagile, antzerkigile, bidaiari eta espioi handia hil zela berrogeita hamar urte direnez abenduaren 16an, entresaka labur bat eskaintzen dizuegu haren Idazle baten oharrak obratik (A writer’s notebook, 1949).
Abe
11
15
Latinoamerikako literatura Europako literaturen luzapena izan urte askoan, eta Europako irizpideen arabera izan zen irakurria eta sailkatua ere. Horren arabera, parnasianismoan sartu behar genuke Gilka Machado formaren zehatzez, eta sinbolismoan irudi eta lotura ilunen harremanez. Alabaina, Machado intimitatearen aldarria egin zuen, sentsualitatearen kantua. Zehaztasun formalaren eta ausardiaren arteko nahaste artistiko honek iraunarazi du bere poesia egundaino. Letretako Akademiaren araudia aldatu zuten berarentzat, baina Gilkak uko egin zion erakunde hartako lehen emakumezkoa izateari. Kritika moralista guztien gainetik, poeta handiaren izena eta ospea irabazi zuen bizi zelarik. Plazer erotikoaren eskubide literarioa ekarri zuen Brasilgo literaturan, eta bere hiru eredu eder ekarri ditugu guk geurera Nire aintzagarrizko bekatua obratik (Meu glorioso pecado, 1928), literatura brasildar burujabe bat abiatu zutenen arteko poeta honen akorduz.
Abe
02
15
Barrenkale-ko 43-44-45 standetan izango da Susa Durangoko Azokan. Harkaitz Canoren Beti oporretan, Gotzon Barandiaranen Gidariaren okerra, Andoni Urzelairen Karanbola toxikoak eta Bea Salaberriren Baionak ez daki dira udazkenean argitaratu berri ditugun liburuak, Munduko Poesia Kaiera hauekin batera: Ingeborg Bachmann, Eugenio Montale eta Jorge de Sena. Udaberrian plazaratu genituen: Koldo Izagirreren Lorea Gernika, andrazko bat, Markos Zapiainen Saizarbitoria eta iragana, Gaizka Zabarteren Jende desegokia, Mikel Antzaren Ametsak ere zain, eta Anne Sexton, Sophia de Mello, Gabriel Ferrater kaierak. Eskerrik asko urte osoan lanean lagundu diguzuen guztiei, bai liburuak atontzen bai Literatur Emailuak astero plazaratzen.
Abe
02
15
Ehun urte, joan den hilaren 4an, Jean Hiriart-Urruti hil zela. «Bakotxak bere ofizio: apeza elizan, redaktorea bere gazetan», egin zuen aholku, zorrotz, Agosti Xahok behiala. Alabaina, errealitatearen aldakuntzak ez dauka etenik: politikan muturra sartutako sotanadun adina prakadun ezagutuko genuen elizkerian murgil. Zer esango zukeen gure Xaho maitagarriak Jean Hiriart-Urrutiren artikulu inpertinent eta errabiatiak irakurri ahal izan balitu? Jean Hiriart-Urruti, izan ere, nabarmen gailentzen da apezek egindako idatzietan eta politikaz idatzi duten kazetarietan: argudiatzeko ahalmena, eztabaidarako trebetasuna, irakurlea harrapatzeko xarma, ironia, lapur-nafarrera literarioaren erabilera herrikoia… Aski dohain badute Hiriat-Urrutiren artikulu ugariek gaur egun ere —urruntasunak ulerbera egiten gaitu— bere jarrera karka, ultra edo katopopulistaren azpian ageri duen idazle senaz goza dezagun. Bi adibide eskaintzen dizkizuegu, bata antologietan jaso izan dena, Makila ken, eta bestea makila oihalduna estakuru hartuta alegia politikoa osatzen duen lan bitxia, Har zazu parasola, sinadurarik gabe argitaratua, harenak bezala hartu izan diren beste lan asko bezala. Hau ere Hiriart-Urrutirena izan litekeela uste dugu, edo haren oso ondoko edo oso aldameneko jarraitzaileren batena. Zalantza txiki hori daukagu, osagarrietan ez baitu erlijioa erabiltzen, eta hau salbuespen handia luke.
Aza
26
15
Hamar urte dira “Neguko zirkua” plazaratu zuela Harkaitz Canok. Orain Beti oporretan narrazio liburu berriarekin dator, 14 kontakizunez atondua. Azaroaren 27an jendaurrean aurkeztu aurretik eskaintzen dizkizugu osorik. Uda, asteburu luzea, txangoa… geure buruari opa diogun gozamen tartea da oporraldia: atseden hartu eta indarrak berritzeko sasoi irrikatua. Beti ez dira gauzak espero bezala gertatzen hala ere. Desegokia suerta daiteke bidaidea, nahas liteke giroa edo trakestu familiako bakea. Bizipozaren ifrentzuak badu bere taupada: iraganeko zoriona berritu ezinak dakarren sosegu eza. Zoriontsuak izan ginen lekuetara ez itzultzea gomendatzen dute zuhurrenek. Nola eutsi tentazioari, ordea, noizbait paradisu txikiren bat ezagutu baldin badugu?
Aza
18
15
Bahiketa baten istorioa da Gidariaren okerra nobela laburra. Burua galtzeko zorian dagoen taxista batek antolatua da ekintza, konplize dituela bere iloba lehenik eta diru premiaz dabilen argazkilari bat gero. Bilbora datorren ikerlaria atzeman, balio bereziko informazio medikoa erauzi eta akabo. Baina zer gertatu zen benetan? Argazkilaria (narratzailea) ez dago seguru; saiatzen da memorian dauzkanak kontakizun koherente batera ekartzen, nahiz eta bahiketako kideen amarruek eta sekretuek nahasgarri bihurtzen dituzten egiak eta gezurrak, errealitatea eta irudipenak. Gotzon Barandiaranek azaroaren 19an aurkeztuko du nobela jendaurrean.
Aza
12
15
Ehun urte azaro honen hamabian Roland Barthes semiologo handia sortu zela. Oroigarri, orain hirurogei urte xuxen idatzi zuen Frantziako Turra epopeia gisa izeneko artikulua ekarri dugu (Le Tour de France comme épopée, 1955) laster osatuko zuen liburu ospetsuan ere argitaratua (Mythologies, 1957). Obra honetan Barthesek zorroztasunez eta ironiaz ikertu zituen garaiko gizarte frantsesaren mito nagusiak: sukaldea, DS Citroena, ardoa, Abbé Pierre… Mitoa, izan ere, komunikatzeko tresna dugu, baina mezu zehatza daukan tresna, historiaren une jakin batean gizarte jakin bati zuzentzen zaionez: mitoaren muinean dago alderdi ideologikoa. Hitzen naturaltasuna inposatua dela erakusten digu Barthesek, horretarako direla hain zuzen mitoak, adierazteko eta jakinarazteko, ulertarazteko eta bortxaz nagusitzeko. Baita, bidenabar, estalgarri dotore bat pausatzeko ere oinarriaren gainean, alegia, mitoa sustatzen duen antolamenduaren zinezko helburuak ezkutatzeko.
Aza
02
15
Berrogei urte azaroaren bian Pier Paolo Pasoliniren gorpua Ostiako hondartzan azaldu zela. Nekez argituko da haren heriotza: gorroto handiak bildua urteetan, eta ikerketa arriskutsu batean abiatua Mattei aferan. 1968 urte mitikoan estatuaren egiturak astindu zituen mugimendu handia sortu zen Italian, Ezker Berria esan izan zaiona, alderdi komunistaren ildo kontserbadorea agerian utzi zuena. Pasolinik itxaropenez eta begi zorrotzez jarraitu zituen belaunaldi gazteen borrokak, Scritti corsari liburuan bilduko zituen artikuluetan bere iritzi beti librea emanez. Horietako bat ekarri dugu oraingoan, Ile luzearen aurka (Contro i capelli lunghi,1973), Pasolini politikoa, pentsalaria eta semiologoa ederki islatzen duelakoan, alegia, Pasolini ezezagunena. Ez haatik makalena.
Aza
02
15
Bartzelonako Biblioteca Esquerra de l’Eixample-n euskal literatur liburuez jardunaldiak egingo dituzte katalanez, azaroan abiatu eta maiatza bitartean, hilero laugarren asteartean arratsaldeko 19:00etan. Bernardo Atxagaren Soinujolearen semea azaroaren 24an, Unai Elorriagaren SPrako tranbia abenduaren 22an, Joseba Sarrionandiaren Ni ez naiz hemengoa urtarrilaren 26an, Kirmen Uriberen Bilbao-New York-Bilbao otsailaren 23an, Harkaitz Canoren Twist martxoaren 22an, Ramon Saizarbitoriaren Gorde nazazu lurpean apirilaren 26an eta Bernardo Atxagaren Zazpi etxe Frantzian maiatzaren 24an.
Urr
28
15
Irribarre gaizto bat eragingo dizute Andoni Urzelairen kontakizunek. Pentsatu bai, baina normalean egiten ez diren gauzak egiteko gai dira-eta istorio hauetako protagonistak: idazlea, itzultzailea, psikoanalista, tabernaria, itsua, ertzaina edo hoteleko langilea izan, berdin da, denek badute motiborik konforme ez egoteko. Urriaren 29an jendaurrean aurkeztu aurretik sarean eskaintzen dizugu Karanbola toxikoak. Inor ez da perfektua, esaera komikoa da; baina batzuk badira, gainera, harreman toxikoak sortzen bereziki trebeak. Nahastuko dute hurkoa zeregin zail batean, berotuko diote gogoa, baldintzatuko bizimodua.
Urr
27
15
Hirurogeigarren hamarraldiko boom ekonomikoaren erdian, Giorgio Scerbanencok bestelako Italia bat erakusten digu, modaren, autoen, zinemaren eta futbolaren mundu distiratsutik urrun: pertsonaia apalak, klase xumea, gorantza egin nahi eta ezina, liluragaltzea… Horretarako, genero beltza edo polizakoa erabili zuen, eta Milano mitikoa hartu zuen gertaleku. Oso gazterik umezurtz, hainbat ogilan egin ondoren eta karrera luze baten buruan lortu zuen arrakasta eta onespena. Nazioarteko hedadura hartu zuen Duca Lamberti detektibeak, eta ipuingintzaren maisu aitortu zuten Scerbanenco. Gaurkoan proposatzen dugun Luisa korapiloa bere eskuaren eta bere munduaren eredua da. Scerbanencoren pertsonaietan beti da nabarmena, kasu honetan bezala, emakumezkoaren presentzia eta garrantzia. Ama hizkuntza italiera zuen arren, jatorriz ukrainarra izanik, arrotz, kanpokotzat hartu izan zuten urteetan italiarrek. Mintasun handiz bizi izan zuen uko hori.
Urr
19
15
Oroz gain, gaztetasunaren eta emetasun erreboltatuaren ahots poetikoa dugu Edna St. Vincent Millay, sentibera, indartsu eta iradokitzaile. Xalotasuna eta sakontasuna baliatzen ditu, molde modernoak eta arkaikoak nahasten ditu emaitza harrigarritan. Tristura, heriotza, maitasunaren gazi-gozoa, natura hartu izan zituen kantagai. Intimista eta aldi berean munduari irekia, poema militante asko idatzi zituen Italia eta Espainia faxistak salatzeko, baina Lidiceren hilketa gailentzen da sail honetako poemetan (The Murder of Lidice, 1942), naziek Txekoslovakiako herrixka hartan egindako sarraskiaren dolua eta urradura. Aipatu xalotasunaren eta sakontasunaren eredu, molde klasiko eta modernoen adibide, Harpa ehulearen balada proposatzen dizuegu: amaren inmolazioa semearen alde… Lirikotasun jantzian, pobrearen patu madarikatua.
Urr
15
15
Italiak eman duen idazle handienetako bat, Italo Calvino, kubatarra zen sorlekuz. Ez ordea kasualitatez: Mario Calvino eta Eva Mameli, Kubako nekazaritzan lehenarena eta geroaren arteko marra ezarri zuten lankide eta senar-emazteak, buru-bihotzez lotu ziren guajiroen lurrari eta kubatarren aberriari, sortu zuten Ikerketa Zentroa zuzentzeak eta uharteko nekazaritzaren egitura ekonomiko-soziala berritzeak eskatzen ziotenaz haraindi. Uharteak aztarna sakona utzi zuen familian betirako. Italo hogei urteko zela sartu zen partisanoetan, faxisten eta tropa alemanen aurka. Bigarren mundu gerrako urte haietan bizitutakoa erakusteko bihurtu zen idazle (Armiarma habien bidezidorra, 1947). Ez da harritzekoa, beraz, atxikimendu handiz jarraitzea Sierra Maestrako gerrillarien borroka: gazte denboraren akordua sorlekuaren nostalgian bildua. La Habana bisitatu zuen iraultzaileak nagusitu zirenean, eta Casa de las Américas antolamenduarekin kolaboratu zuen. Kuba eta USA harreman diplomatikotan hasi diren uneon, interesgarria iruditu zaigu Italo Calvinoren Ernesto Che Guevara eta Kubako Iraultzarentzat artikulu laburrak ekartzea.
Urr
14
15
Baiones baten plazer txikiak, lorpenak, etsipenak, grinak kontatzen ditu Bea Salaberrik bere lehendabiziko liburuan: Baionak ez daki. Urriaren 15ean jendaurrean aurkeztu aurretik eskaintzen dizugu sarean. 33 ipuin laburren bidez, eguneroko bizitzako gertakari sinpleetan ipintzen du arreta, kasik ezdeusetan, ustekabean entzundako solasetan, esperientziak iradokitako gogoetetan, kontu tipienei begira, detaileetan pausaturik, funtsezkoa den hartara hurbildu nahian. Baionak ba ote daki zerk eragiten dien zirrara zubi gainetatik datozenei?, noiz elkartzen diren isilpekoez mintzatzera?, nola egiten duten aitzina?
Urr
11
15
1925ean jaio zen narradore hegoafrikarra, Alex La Guma. Bere herrian zenbait aldiz atxilotua izan ondoren (1956an Mandelarekin batera, eta gehiagotan), 1966an joan egin zen Hegoafrikatik. African National Congress-eko ordezkaria zen, La Habanan, 1985ean hil zen unean, gaur 30 urte. Susa argitaletxeak argitaratutako Bake Zibila liburuan haren narrazio bat, Kafea biderako, euskaratu zuen Eduardo Mataukok, 1989an. Urtebete lehenago, Marginalia saioan, Joseba Sarrionandiak La Gumari buruzko artikulua ondu zuen, Harrizko herria, idazle presoaren testuak —protagonista ere idazle presoa— tartekatuz. Irakurgai ederrak biak.
