Uzt
31
18
Nola iragan etnologiatik literaturara jadanik hitz egiten ez den hizkera batean? Ehun urte dira erantzuna eman zigun Mariano Mendigatxa hil zela uztailaren 31 batean. Idazten duenak hizkuntzarekin daukan harremana ez da gizakiaren eta tresna baten artekoa. Idaztea garunaren eta magma baten arteko talka izan ohi da: beste idazleek, beste hiztunek, hizkuntza bera erabiltzen dutenek sortzen dituzten mundu linguistiko desberdinek baldintzatzen dute norberaren idazkera. Idazleak “tribuaren hitzak” behar ditu. Horra Mariano Mendigatxa triburik gabe, ezin ikasi, ezin imitatu, ezin harrotu. Bere euskalkian finko, garbi, hizkuntzalarien jaki. Bakartua, zahartua, ahuldua hegemonikoa bihurtzen ari den beste hizkuntzari aurre egiteko. Zer pentsatzen ote zuen, erronkariera desagertuz euskarak ez zuela deus galduko, benetako euskararen aldaera bat baino ez zelako? Zein ziren euskalduna izateko arrazoiak? Eta hala ere, bere xumean, Mendigatxak borondate bat ageri du: ipuinak eta pasadizoak kontatuz, literaturaren estatusera dakar bere mordoiloa. Oroitua, itzulia, imitatua edo aurreko igandean gertatua, berdin dio. Erronkarierak balio duela bizkaierak beste irakatsi zigun, hori da gure irakurketa egun. Eta kontzientea zela erranen genuke, bazekiela geroko euskaldunenetzat ari zela Gutun barruko istorioak kontari, eta ez Don Resurreccionentzat.
Uzt
30
18
Lotsor handien moldeko, garratz babesten zizun bihotz hunkibera, atzoko egunez zendutako Jose Maria Larreak. Politikaz ari bazekien püntotx eta gaixto izaten, baina ez zizkizun erraz aipaturen bere giharrean pairatutakoak. Literaturaz ari, erudito bat zela atxemaiten zitzaion solasean sobera luzatu behar izan gabe, baina ez haatik hantürerian goratua. Erran liteke, liburutan emandakoez beste, gure literaturaren maitale ertzotü baten aitorgoa utzi digula ezagutu genuenoi, bizitza bezain kaotikoa den izkiriatu gabeko obra eijer bat bere ele zuhurretan eta bere xehetarzün ironikoetan, biltzea merexi. Osoko lan horren aiduru, biharamuneko egunez hortxe dituzu hiru liburu laketgarri: Ixtorio-misterio andana bat narrazio bilduma (1988), Ele neumatikoak antologia (1994), eta Euskaldungoa erroizturik saiakera erreferentziazkoa (1994), hirurak ere Pamiela argitaletxe konplizeak plazaratuak. Orobat aipu izatekoak dira Larreak sortü bi literatur agerkariak: Xaguxarra (1980-81) eta Mazantini (1991-93).
Uzt
24
18
Scholastique Mukasongak, Ruandan 1956an jaioa, txiki-txikitatik ezagutu zituen muturreko bortxa egoerak jaioterrian. 1960an lekualdatua, 1973an Burundira erbesteratu zen familiarekin batera. 1992az geroztik, Frantziako Normandian bizi da. Bere lehen lanak, Inyenzi ou les Cafards autobiografikoak (2006), tutsi deportatuen arteko pasadizo tragikoak ekarri zituen gogora. Bigarren liburua, Emakume oinutsa, 2017an euskaraz argitaratu zuen ACNUR Euskal Batzordeak, Miren Agur Meaberen itzulpenean. Orain osorik irakur dezakezu sarean, Afrikako ama kementsu baten historia den liburua.
Uzt
19
18
Ehun eta hogeita bost urte Vladimir Vladimirovich Maiakovski jaio zela uztailaren 19an. Poeta, antzerkigilea, ezkerreko mugimendu artistikoaren figura nabarmena… Probokatzailea ere bai, futurismoak behar zuen bezala. Iraultzailea ordea, alegia, iraultza sobietikoari atxikia. Gizartea eraldatzeko ez bada, zertarako ote poesia? Oroz gain, edertasuna adierazteko gaitasunak definitzen du Maiakovski. Poesiatik prosara egiteko asmotan zen 1925an, nobela bati ekin behar zion. Horretarako, mundua ikusi nahi zuen aurrena: “Bidaiatzeko premia daukat. Gauza biziekiko tratuak ordezkatzen ahal dizkit irakurketa guztiak, kasik”. Munduan barrena abiaturik, Sobiet Batasunean zen atzera hiru hilabeteren buruan. Nobela ez baina kronika egin behar du, bidaian bizi izan duenari egokiago datorkio, omen, kazetaritzaren moldea. Horrela sortu zen Nik deskubritu nuen Amerika, poesia pindarrek zehatzagoa eta sarkorragoa egiten duten kontakizun zoragarria. Maisulan honen bi pasarte labur eskaintzen dizkizuegu, iraultzaile hunkibera honen omenez.
Uzt
13
18
Emakumezko idazle arabiar berritzaileen ildotik, emakumeak mundu arabiarrean izan duen eta duen egoera eta tokia ardatz dira Hanan Al-Xhaikh idazle libanoarraren literaturan. Famili-harremanak, sexualtasuna, otzantasuna… zalantzan jartzen dira eta iraultzen Al-Xhaiken eleberri eta ipuinetan. Ezkontzaren kateen aurka borrokatzen den emakume baten istorioa kontatzen duen bat euskarara ekarri digu Mikel Elorzak, Eroaldi bat, 1994ko Teilatuetan eguzkia eskobatzen bildumakoa.
Uzt
13
18
15. urtez Ean Poesia Egunak asteburuon, uztailaren 13tik (ostirala) 15era (igandea) bitartean. Jon Miranderen Haur besoetakoa lanaren irakurketa berri bat eskaini asmoz Amaia Elizalderen hitzaldiak irekiko ditu aurtengo topaketak. Ibai Atutxak Bestelako lurralde, intimitate eta Euskal Herritarrak egungo literaturan izango ditu berbagai larunbatean, Uxue Alberdiren Jenisjoplin, Eider Rodriguezen Bihotz handiegia eta Danele Sarriugarteren Azala erre lanak aztertuko ditu hitzaldian.
Larunbat eguerdian Martin Bidaur eta Juanjo Olasagarrek poesia errezitaldia egingo dute Eako moilan. Arratsaldean berriz, Metrokoadroka sormen laborategikoek Zanbuia! lana egingo dute kalean eta ostean Parrapean errezitala izango da Portusolon, Nicanor eta Violeta Parra nebarreben poema eta kantuekin. Igande goizean Mari Luz Esteban Lurra, animaliak, emakumeak: desokupazio-ariketa 5 ekitalditan aztertuz arituko da Eskolondon.
Uzt
05
18
2018ko ekainaren 30ean hogei urte bete ziren Jon Etxaide idazle handia hil zela. Izan liteke inor idazle handia sonako tituluren baten egile izan gabe? Idazlea zeri esaten diogun. Etxaidek gerra garaian eman zuen nerabezaroa, diktaduraren aurreneko “urte triunfalean” bete zituen hogei urte. Hogeita hamarrekin argitaratu zuen lehen lana, nobela hain zuzen, gaur egungo gaztea balitz bezala. Sartitzan —hitzaurrean— harrigarrizko ausardiaz eta argitasunez jarduten du garaiak behar zituen tematikak eta hizkera literarioa direla eta. Eta ondoko nobelatxoan gauzatu. Idazle osoa lehen unetik, egoeraz eta hizkuntzaz jabetua. Arturo Campionen ildoan, historian eta elezaharretan aurkitu zituen gaiak (Joanak joan, Eneko Agerroa, Begia begi truk). Gaiak ez ezik, Txillardegik eta Saizarbitoriak zaharkitu zuten kontaera ere bai, tamalez. Bere kasa, lanean eta izerdiz osatutako euskara literario guztiz baliagarria jaso genezake gaur Etxaiderenak irakurriz. Nobela historikoa maite ez duenak Amasei seme Euskalerriko saiakera atsegin eta probetxugarria irakur lezake (Kuliska sorta, 1958), eta bertsozaleek zein poesiazaleek Etxahunen bertsoak gipuzkeraz lan itzela dukete zain fondo gordeetako liburutegiren batean (Itxaropena, 1969). Hartan, Jon Miranderen pazientzia eta jakinduria mugagabea dasta lezakete Etxaideren beraren gustu onarekin batera zuberera erritmoz eta errimaz gipuzkeratzeko. Kantagarri, bai. Modu on bat izan liteke Etxahunenak behar bezala endelegatzeko ere, alegia, osorik preziatzeko! Guk Alos-Torrea (Itxaropena 1950) eskaintzen dizuegu jatorrizko bertsioan (edizio modernoan Usoa Alostorreko. Erein, 1999), Jon Etxaide idazle handiaren miresmenez.
Eka
29
18
2018ko ekainaren 28an hil da Patxi Ezkiaga. Idazle oparoa, narratiban hainbat lan egindakoa bada ere, poeta izan da Ezkiaga. Haren obrak oihartzun handiegia ez izanagatik ere, zenbait obrari darion sen lirikoa nabarmentzekoa da, literaturgintzan ez ezik, irakaskuntzan ere, didaktikaren alorrean, lan handia egindako autoreagan. Itzultzaile ere hainbat lan ekarri dizkio euskarari. Duela urtebete bere bi lehen liburuak jarri genituen online, Beldur naiz eta Aiodi herriko kantak. 1990etako bi poemario osorik paratuko ditugu oraingoan: Komediaren Jainkoa (1993) eta Udazkenerako hamar kanta (1999).
Eka
28
18
1994an ezagutu genuen Amaia Ezpeldoi detektibea, Zuberoan txertatzekoak ziren gas hodiaren barrenak aztertu eta gasaz gain bestelako arazoak lur azaleratzen. Handik bi urtera, bere bigarren abenturan, espartingintzaren matazatik atera ziren hainbat hari-muturretan korapilatuko zen. Dagoeneko dozena erdi liburutan irakur daitezke Itxaro Borda idazlearen lumatik sortutako detektibearen ikerketak, eta haiekin batera baita pertsonaiaren bizitza-bilakaera ere. Bakean ützi arte eta Bizi nizano munduan izan ziren lehen bi eleberriak, orain osorik eskaintzen ditugunak
Eka
25
18
Lauaxeta fusilatu eta bi urtera, Gorputz dago gudaria poema idatzi zuen Salbatore Mitxelenak. Hogeita hamar urte geroago, Gabriel Arestik ekarri zituen In Memoriam (1967) eta Ekainaren 26 egun (1970). Bernardo Atxagaren Lauaxeta gogoan 1976koa da, eta 1980an plazaratua Ibon Sarasolaren Lauaxeta paredoian. Xabier Montoiak 1983an idatzi zuen Orain dela, Saletxek Txori xotila txiunka, Omar Nabarrok 1986an Lied bat, Iñigo Aranbarrik 1987an Luma beltz-horidun tukana eta geroago Muxuka nazak. 1989an argitaratu ziren Eusebio Erkiagaren Ez zaitez Gernikara joan eta Gernikara noake. 1989koak dira baita ere Lauaxetaren betaurrekoak, Koldo Izagirrek konposatuak. Jose Luis Otamendiren Mendi-negarra eta Joseba Sarrionandiaren Olerkaria 1995ean irakurri genituen; 2003an Ignazio Aiestaranen Poesia Auschwitz eta Gernikan. Izango dira gehiago ere, hemen zerrendatzea guk ahantziak.
Esteban Urkiaga Lauaxeta fusilatu zutela 81 urte betetzen diren honetan gogora ekarri gura izan ditugu.
Eka
22
18
Auzitegietatik datozen zenbait notizia asaldagarri ezagututa, bat baino gehiago akordatzen da kafkiar izenondoarekin, Franz Kafka idazlearen obrarekin. Prozesua izanik auzitegietako korapiloei buruzko obra, Metamorfosia da haren lan ikurretako bat. Xabier Kintanak euskaratu eta Kriselu argitaletxeak plazaratu zuen 1975ean, Itxura-aldaketa izenburuaz. 25 urte geroago, Hiriak eman zuen argitara, Rufino Iraolaren itzulpenarekin, Metamorfosia izenez. Osorik eskaintzen dizkizuegu biak.
Eka
09
18
Ehun urte hil zela Jean Arbousset lotinanta, beste asko bezala bere inguruan, bala batek kopetaren erdian jota ekainaren 9an. Sei hilabete lehenago inprimarazia zuen, zorionez, Hamabost gramoko liburua, caporal (Le Livre de Quinze grammes, caporal). Liburu eskasa zela alegia, pisu gutxiko umea. Horixe poeta umoretsu eta aldizka gordin honen ondare bakarra. Amorragarria da, Arbousseten maitasun poemak editore baten nagiak galdu zituelako, eta idazten ari zen nobela gerraren lokatzak galdu zuelako. Baina amorragarria da, batez ere, ez dugulako jakin ahal izango umore garratza eta seriostasun iluna maisuki lotu zituen gazteak nolako delikateziaz kantatu zuen maitasuna, zer istoriotan eraman nahi izan gintuen frontean idazten ari zen nobela hartan, umoretsu agian, garratz seguru aski, hunkigarri dudarik gabe. Bere gerra poemak geratu zaizkigu, bai, frontean idatziak, baina ez aberkoiak ez borrokarakoak. Maitasunaren akordua eta heriotza, heriotza maitale anker, Jean Arbousseten kupidarik gabeko poema ederretan.
Eka
09
18
Lehen eleberria du Ugaitz Agirrek Tximeletak bizkarrean, datorren ekainaren 12an aurkeztuko duena. Florentziako Unibertsitatean Historia irakaslea da Sara, eta istripu txiki batek iraganeko mamu bat ekarriko dio gogora. Aitari bisita egitera jaioterrian dela, gaztaroko mamu gehiago azalduko zaizkio. Nobelan zehar iraganaren zama honek protagonistarengan eta haren harremanetan duen eragina ezagutuko dugu.
Eka
07
18
2018ko ekainaren 7an hil zen Manex Pagola. Idazle eta abeslaria, jardun politikoa ere izan zuena, bere garai eta herriarekin engaiatua, kantugile aparta izan genuen. Bereak dira 70 eta 80etan euskaldun askoren soinu-bandan tokia egina duten hainbat kantu. 1988an haietako asko Biziaren altzotik liburuan bildu zituen (80 kantu eta solasaldi bat), orain osorik eskaintzen dizueguna.
Mai
31
18
Sonia Gonzálezek bere azken liburua aurkeztuko du maiatzaren 31n: Erreka haizea. Egunerokotasuneko bizipenetatik abiatu da egilea liburu honetan, munduaren gaineko ikuspegi kritikoa emateko. Bizitzaren arrakalak disekzionatu ditu, eta zirrikituetan ezkutatzen diren sakoneko desberdintasunak, minak, ezin esanak azaleratu. Baina baita indarra ere, isiltasun behartuari hitzarekin erantzuteak ematen duen indarra. Erreka haizearen epeltasun itogarria lagun, testu laburrez osatutako arnas luzeko liburua da hau. Harremanetan estutzen gaituzten botere desberdintasunez, isilpenaz, heriotzaren hautu kontzienteaz. Osorik irakur dezakezue Susaren webgunean.
