Mai
30
18
Ehun urte maiatzaren 30 honetan, edo ehun eta bat (1917an jaio ote zen ere ez omen da segurua) Pita Amor, poeta izan zitekeenik inork espero ez zuen emakume eder, nartziso, lotsagaldua jaio zela mailadi sozialean gainbehera zetorren aristokraziako familia batean. Hala ere etxepe hartan Rivera eta Siqueiros bezalako artistek erakusten zituzten beren oihalak. Riverak, hain zuzen, Amorren biluzi bat margotu zuen. Maite zuen biluzia Pita Amorrek, azpikorik gabe jantzi ohi zen eta are gainekorik gabe ere, parranda gauetan. Artisten eta intelektualen musa bihurtu zen. Lainezan bizi zen ume liluragarri haren eskandaluen gorienean, Neu dut etxe azaldu zen (Yo soy mi casa, 1946). Ezin sinetsikoa. Nondik poema haiek? Alfonso Reyesek eta Xavier Villaurrutiak, besteak beste, bazekiten Pitaren idazteko premiaz. Paper soltetan, ezpain-lapitzarekin badere. Haiek lagundu zioten idatzitakoari koherentzia ematen liburuan. Publikoaren harridura ulergarria da: gorputzaren plazeretan bizi zen hark itomenak zeuzkan, kezka existentzialak, panpinak ezereza eta errautsa hartzen zituen gai… Eta zehatz idazten zuen, sakon idazten zuen, hitzak ankerki hautatuz. Pitaren iloba den Elena Poniatowskak esana du perfektuak direla haren sonetoak. Gorputza biluzten zuen bezala biluzi zuen arima, eta emakumearen sexu askatasunaren sinboloak dimentsio berri bat hartu zuen. Emankorra, Pitaren zoroa. Hona haren zazpi poema.
Mai
24
18
Literaturiaren edizio berria egingo da maiatzaren 24tik 27ra bitartean Zarautzen, Aingura lemapean. Maiatzaren 24an, osteguna, Autobiographical poesia-antzerki interpretatu saioa eskainiko dute Ane Zubeldia eta Eider Perezek.
Maiatzaren 25ean (ostirala) EIZIEk mikroipuinen itzulpen tailerra antolatu du eta Artze gogoan izango dute Andoni Salamero eta Miriam Lukik Antoniano aretoan.
Maiatzaren 26an (larunbata) goizeko 10:20an hasita aurtengo liburu berrien aurkezpenak egingo dituzte idazleek: Errepidean liburuaren itzulpena Iñigo Roquek, Zauri Bolodia Oier Guillanek Iraia Elias ondoan duela, Lucien Etxezaharreta eta Juankar Lopez-Mugartzak Arima Animalia, Zu entzuteko gaude Xabier Mendigurenek, Neska bat leku inposiblean Xabier Amurizak eta Bioklik Asel Lusarragak. Arratsaldean berriz, Judith Butler idazlearen Genero nahasmendua aurkeztuko du Ana Isabel Moralesek, Keinu konplizeak errezitaldia egingo du Karlos Cid Abasolok Arantza Plaza eta Xabier Amurizarekin, Erreka haizea saiakerari buruz mintzatuko dira Sonia Gonzalez eta Miren Agur Meabe eta Emakume burugabea aurkeztuko dute Antxiñe Mendizabal eta Miriam Lukik. Etsaiak, lagunak, ezkongaiak, maitaleak, senar-emazteak Alice Munroeren itzulpenaren berri emango du Isabel Etxeberriak.
Maiatzaren 27an (igandea) Oroimenaren aingura izeneko mahainguruan Anjel Lertxundi, Andoni Tolosa Morau eta Maddi Zubeldia Alzheimerra eta gaixoen zaintzari buruz arituko dira, Jon Abrilen gidaritzapean.
Mai
22
18
Harlemgo Berpizkundea mugimenduko kide esanguratsuetakoa dugu Claude McKay, 1948ko maiatzaren 22an hil zena. Jamaikan jaioa 1889an, gaztetandik batu zitzaion nazionalismo beltza deituari, bere herriaren eskubideen defentsa sozialismoaren lerroetatik. Idazle gisa erreferentzia izan zen, bai bere eleberriak (Home to Harlem bereziki), bere poesia eta oro har artikulista gisa egindako lana. Bere heriotzaren 70. urteurrenaren karietara, Iñigo Astizek euskarara ekarri ditu haren lau poema.
Mai
17
18
AEBetako idazle handietako bat da Mark Twain, unibertsalak dira dagoeneko Tom Sawyer eta Huckleberry Finn. Kazetaria, editorea, idazlea. Izenduna AEBetan, munduan ibilia, bere idatziek, urteen poderioz, eskubide zibil eta sozialen aldeko aldarriak bildu zituzten: esklabotzaren aurkakoak, sufragismoaren aldekoak… 1973an Maxwell Geismarrek liburu batean bildu zituen Twainek arrazaz, erlijioaz, iraultzaz eta beste hainbat gaiz idatzitako testuak, R arrazarena liburuan, 1988an Susa argitaletxeak publikatua Mitxel Sarasketaren itzulpenean. Osorik eskaintzen dizuegu.
Mai
11
18
XX. mendeko Bosniako poeta handienetako bat da Izet Sarajlic. Obra oso ugari baten egile —1949koa du lehen poemarioa, hogeitaka idatzi zituen, prosa…—, 1992-1995 epeko Sarajevoko gerrako bilduma liburuak egin zuen oso ezagun, Bosniako hiriburuko setioaren eta oro har gerraren poema bidezko kronika eta gogoeta itzela. Obra horretako zazpi poema ekarri ditu euskarara Iñigo Astizek, hemen eskaintzen dizkizuegunak. Lehenago ere, Hitzen Uberan gunean Sarajlici eskainitako artikuluan haren zenbait poema euskaratu ziren.
Mai
02
18
Duela 55 urte, 1963ko maiatzean eman zuen argitara, liburu euskarrian, Eichmann Jerusalemen, Hannah Arendt-ek (lehenago The New Yorker aldizkarian argitaratu zituen epaiketaren kronikak). Epaiketaren kronika baino gehiago den horrek, gaizki-az egindako gogoeta ere baden horrek are ezagunago egin zuen, eta polemikan sartu, ordurako pentsalari eta idazle gisa lan handia egindakoa zena (bereziki Totalitarismoaren iturburuak). Saiakera eta kronikaz gain, ordea, poesia ere idatzi zuen Hannah Arendtek, eta euskarara ekarri ditu ale batzuk Hedoi Etxartek. Hemen dituzu.
Api
26
18
Baiona munduko kale leloaz, 2018ko apirilaren 25etik 28ra Etiopikoak kultura eta arte jardunaldiak burutu dira Baionan. Musika eta dantza ikuskizunak, filmak, mintzaldiak, poesia errezitaldiak… apirilaren 26an Beñat Axiarik, Gaspar Claus biolontxelo-jotzailearen laguntzaz, Henri Michaux idazlearen bost poema kantatu zituen. Itxaro Bordak euskarara ekarriak, hemen dauzkazu irakurgai.
Api
24
18
Susa argitaletxeak 2001ean sortutako Kritiken Hemerotekan 7.000 liburu kritika batu ditugu dagoeneko. Astero argitaratzen diren kritika berriak biltzeari ekin genionetik gure literaturaren ekosisteman -argitaletxeak, idazleak, irakurle taldeak…- funtsezkoa bilakatu den tresna da Kritiken hemeroteka.
2011. urteko maiatzean 5.000 batu genituela kontatzen genuen orduko Literatur Emailuan, eta azken 7 urteotan beste 2.000 liburu kritika gehitu dizkiogu hemerotekari, horietarik 389 itzulpenei buruzkoak dira eta gainontzeko 1611 sortzezkoak.
Hedabideka sailkatuta; azken zazpi urteotan Berria egunkariko 440 liburu kritika jaso ditugu, Vocento taldeko egunkarietan 344, Argia aldizkarikoak 263, Garan 196 eta beste 160 liburu kritika Deia eta Noticias taldeko egunkarietan.
Api
22
18
Apirilaren 22an hogeita hamar urte Tchicaya U’Tamsi hil zela. Gérald-Félix Tchieuyo sortzez, bantua, Andre Gidek bisitatu eta salatu zuen Congo zanpatu hartakoa, Frantziako lehen diputatu beltzaren semea. Hamabost urteko Parisen. Baxoa amaitu eta aitagandik urrundu, bizimodua han eta hemen atereaz. Negritudeak gizaki beltzak jazza, soula, dantza eta kirola ez beste erreferentziak zeuzkala, beltza «afroa» zela agertu zioten munduari, kultura handi eta sakon baten oinordekoa zela. U’tamsik ordea kongotarra zela aldarrikatu zuen beti, ez afrikarra, errealitate gordin bati atxikia zela eta hartaz arduratua. Idatzia utzi zuen «belztasuna» aldarrikatzea kolonizatzailearen ikuspuntua hartzea zela. Iraultza bat suposatu zuen letretan negritudearen ukoak, besteak beste, U’tamsik bere lehen lanarekin erakutsi zuelako posible zela bestela idaztea (Epitomé, 1962). Sorterrira itzulirik, liberazio mugimenduaren egunkaria zuzendu zuen harik eta Europako potentziek Patrice Lumumba akabarazi zuten arte lider panafrikarra bihurtu aitzin. Parisera erbesteratu behar izan zuen U’tamsik. Urtebeteren buruan kolonialismotik independentziara eta independentziatik neokolonialismora, egundaino. “Bere herriari mintzo zaion hostotxoa” errealista, fabulatzaile, liriko eta surrealista izan liteke batera, sailkatzeko zaila beti ere, konplexua eta ederra izugarri: idazle handi bat. Hona bere bi poema.
Api
17
18
Hainbat literatura lanen itzultzaile izan da Karlos Cid Abasolo (Madril, 1963), bereziki idazle txekiarrak ekarri ditu euskarara (Hasek, Holub, Kundera, Skvorecky). Apirilaren 19an lehendabiziko poema liburua aurkeztuko du: Keinu konplizeak. Liburu jolastia egin du Cid Abasolok, jolastia irudietan, ironian, irakurlearekin bilatzen duen konplizitatean. Ametsezko giroarekin hasten da, eta gaur egungo gizakiei eta munduari buruzko begirada ironikoarekin jarraitzen du, literaturaren inguruko zenbait hausnarketarekin bukatzeko.
Api
13
18
Apirilaren 13an hil zen Felipe Rius idazle eta kazetari iruindarra, 56 urte zituelarik. Argitaratu zituen Bi argazki eta hainbat polaroid narrazio-liburuaz (1999, Pamiela) eta Zinema japoniarra saiakeraz gain (1999, Alberdania), kolaborazio ugari kaleratu zituen hedabideetan. Guk, haren oroigarri, 1991tik 1999ra Euskaldunon Egunkariako Nafarkaria gehigarrian argitaratutako 70 artikulu bildu ditugu, sailari izena ematen zion Metropoli Forala tituluarekin.
Api
11
18
Norma eta arau orokortuetatik aparte bizi izan zen, eta hala, bazterrekoaren etiketa atxiki izan zaion poeta da Al Berto. Izen handien zerrendetan ageri ez bada ere, goi mailako poeta da. Errealismo berria deitutako korrontean sailkatua, errealismo gordinaz gain (gorputza…), lirismoa eta beste zenbait elementu biltzen da haren poesian. 50 urte bete aurretik hil zen, 1997an, minbiziak jota. Joxemari Sestorainek ekarri ditu portugesetik euskarara haren poemak.
Api
10
18
Poeta gutxi dira XX. mendean Ezra Pounden garrantzia eta prestigioa eskuratu dutenak. Belaunaldi Galduko kide, berritasunaren eta hausturaren poetika bultzatu zuen, kiritikariek “berritasunaren tradizioa” deitu duten ildoan. Jaiotzez estatubatuarra, Europara aldatu eta Londres, Paris eta Italian bizi izan zen. Unibertso poetiko erraldoi baten egilea, euskarara ekarri ditu haren poemak poesia-itzultzaile ez ezik poeta ere baden Luigi Anselmik.
Api
09
18
Bartzelonako Euskal Etxeak hutsik gabe jarraitzen du urteroko Literaldia antolatzen. Liburu ginkana batekin eman zioten hasiera iragan apirilaren 6an, kantu afariarekin segi biharamunean eta Lauaxeta katalanera itzultzeko tailerrarekin jarraitu dute asteon. Dol i sol / Haztamuka errezitaldi poetikoa eskainiko du Luisa Etxeberriak apirilaren 14an. Kirmen Uribek Zaldiak eta beren itzalak errezitaldi poetikoa eskainiko du apirilaren 16an. Koldo Izagirrek berriz, Literaldian aurkeztuko du du Que vol foc, Mr Churcill? liburua, Sua nahi, Mr. Churcill? katalanera itzuli ostean. Bartzelonan eta Mallorkan egingo ditu aurkezpenak. Iban Zaldua apirilaren 24an mintzatuko da bertako literaturzaleen aurrean.
Api
01
18
1918ko apirilaren 1ean jaio zen, duela mendebete, Manuel de Pedrolo idazlea. Erreferentzia ezinbestekoa Kataluniako literaturan, 36ko gerra galtzetik eta kontzentrazio-eremutik onik ateratako militantea idazle egin zen, antzerki-obrak eta eleberriak batik bat. 1969an euskaratu zen haren lanik, Salbador Garmendiak Egan aldizkarian Gizonak eta Ez antzezlana, eta Elkar argitaletxeak 1989an Bigarren jatorriko makinaizkribua zientzia fikziozko eleberria plazaratu zuen, Jokin Lasak itzulia. Biak ere osorik irakur daitezkeenak.
