Uzt
19
07
Euskarazko prosa klasikoak oso eremu murritzetan jardun izan du oro har: erlijioa eta morala batez ere. Salbuespena den Martin Aranbururen kasua dakarkigu aste honetan Klasikoen Gordailuak. Gutxi dakigu haren bizitzaz, 1886tik 1931ra arte Deban mediku aritu zela izan ezik. Argitaratu zuen lehen idazlana 1899koa da, Manuel Bagorekin batera idatzitako Manual de higiene y medicina popular elebiduna, euskarazko izenburua Erriko jendeentzat osasun legeak eta medikantzako argibideak izan zuena. Handik gutxira, Erari espirituzkoak geiegi eratetik… idazlan laburragoarekin, Azpeitiko Itz Jostaldietako saria lortu, eta 1901an kaleratu zuen, hau ere, Gipuzkoako Foru Aldundiak. Merezi du irakurtzea tartean hain “espirituzkoak” ez diren edari batzuen apologia, sagardoarena batik bat.
Uzt
18
07
1986an Eusko Jaurlaritzak abian jarritako laguntza batzuk medio, hiru urte t’erdiz, egunkari formatoko euskarazko astekaria kaleratu zuten Deia-k eta Egin-ek, Eguna eta Hemen izeneko agerkariak. 1990 bitartean, astero, euskaraz landu zituzten hainbat gai, egunkari formatuan, edukiari begira astekariak zirela ahantzi gabe. Hainbat kazetarirentzat formazio-toki ere izan ziren, 1990eko abenduan, beste bide batetik, euskarazko egunerokoa, Euskaldunon Egunkaria, kaleratu bitartean. Eguna agerkariak literatur kritika landu zuen, prentsaren ohizko formatuan. Hogei bildu ditugu, denak ere Jon Kortazarrek sinatuak, 1986-1987ko produkzioaren kritika egiten dutenak. (gehiago…)
Uzt
15
07
Egungo idazle frantsesik interesgarrienetako bat den Jean Echenozen azken lana itzuli du Gerardo Markuletak euskarara. Maurice Ravel musikariaren azken bizi puska kontatzen du nobelan. Ravel errealetik Ravel fikziozkora egiten du salto abilezia handiz, erreala eta nobeleskoa banandu ezinak eginez.
Uzt
12
07
XX. mendeko euskal kultur eta literatur aldizkarien erreferentzia ezinbestekoa, erbestetik euskararen aldarria egin zuen Euzko-Gogoa agerkariak ere heldu zion literatur kritikari, hasieratik, 1950eko bigarren zenbakitik. Zaitegirekin batera aldizkariaren motor zen Andima Ibinagabeitiak egindakoak gehienak, 71 kritika edo azterlan kaleratu zituen, 1950eko hamarkadako euskal literaturaren produkzioari segimendua eginez. Gerraosteko belaunaldiaren agertoki, iruzkindutako egileen zerrenda ere horixe da: Iokin Zaitegi, Jon Etxaide, Orixe, Salbatore Mitxelena, Nemesio Etxaniz, Xabier Iratzeder, A.M. Labaien, Agustin Anabitarte… Hemen dituzu kritika guztiok. (gehiago…)
Uzt
11
07
1881ean Tolosan jaioa, zuzenbide ikasketak egin zituen Jose Eizagirrek, eta legegizon jardun. Ez zuen, jakina, jarduera bakarra izan: lan politikoa eta idazle lanak ere egin zituen. Euskal kulturgintzari eta euskalgintzari gaztetatik lotua, hainbat aldizkaritan agerrarazi zituen idazlan eta artikuluak —Euzkadi, Euskal Esnalea Gure Herria—, eta Euskal Esnalea-n zuzendaritzako kide ere izan zen. Madrilen diputatu izan zen bi aldiz, EAJren ordezkari, 1918an eta Espainiako II. Errepublika garaian. Antzerkia eta narratiba landu zituen, batez ere, idazle gisa. Basotarrak da bere lehen obra, 1913an Euzkadi egunkariak plazaratu, opera baterako libretoa, 1911n Segurako euskal jaietan saria irabazi zuena. Basajaun eta euskal bikote gaztea —Santzo eta Intz— Gaztelako arrotzengandik defenditzen. Publikazio aldetik etena izan zen, bestelako lanetan ez. Bere idazlanik ezagunena gerraostean, bera zendu zen urte berean argitaratu zen, 1948an: Ekaitzpean eleberria. Buenos Airesko Ekin argitaletxean kaleratua, gerraosteko literaturan lehenengoetako eleberria dugu —Ekinek ere 1946an ateratako Irazustaren Joanixio-rekin batera—, urte haietan irakurgai bakanetakoa izan zena. Gerra du hizpide nobelak: gerrak hondatuko duen Aitzondo baserria eta hango senideen gorabeherak. Hiru atal ditu eta atal bakoitzak, narrazio zati baten ondoren, egoeraren eta hainbat gertakizunen berri ematen duena, zati nagusia dialogoa du, forma aldetik antzezlan gisa antolatu eta emana. Hementxe dauzkazu Jose Eizagirreren bi lanak, Basotarrak eta Ekaitzpean.
Uzt
08
07
Azken urteetan Erri de Lucaren (Napoli, 1950) hainbat eta hainbat lan argitaratu dira. Guztiak jarraitu ezin eta, Siruela argitaletxearekin kaleratu duen “In nome della madre”-rekin (“En el nombre de la madre”) jo ditu begiz irakurle eta kritikariak. Europako idazlerik maitatuenetako bat da, eta bere poetika bereziarekin, erreferente bat idazkeran eta ikusmoldean.
Uzt
05
07
Euskal prentsan erreferentzia izana da Anaitasuna aldizkaria. 1954an eliz orrialde bezala sortua, erlijio gaietatik gizarte eta kultura gaietara aldatzen joan zen aldizkaria, batez ere 1969tik aurrera. Euskalgintza eta kultura munduko jendea batzen zuela —batez ere Bizkaikoa—, 1982an desagertu zen arte politika, kultur eta gizarte gaietako aldizkari inportantea izan zen. 1969 ezkeroztik, 58 literatur kritika argitaratu zituen —beste zenbait erreseinarekin batera—, 1970etako euskal literaturaren bilakaera islatuz, batez ere Gabriel Arestiren Lur ekimenari egin zion segimendua azpimarratzekoa dela. Iruzkindutako tituluen zerrenda ez da nolanahikoa: Egunero hasten delako, Haur besoetakoa, Harrizko herri hau, Sekulorun sekulotan, 100 metro, Zer dugu Orixeren kontra?, Zergatik bai, Etiopia, Hinki-hanka… Hemen dauzkazue kritikok. (gehiago…)
Uzt
05
07
XX.mendeko bi autorerekin datorkigu Klasikoen Gordailua: Toma Agirre Barrensoro eta Juan Iruretagoiena. 1898an eta 1899an jaioak, joan den mendeko 20ko eta 30eko hamarkadan eman zituzten argitara euren lanak, garai horretako literatur testuingurukoak izanik hala gai nola forma eta edukietan. Euzkadi egunkarian plazaratu zituen lanak Barrensorok. 1937koa da bere lanik ezagunena, Uztaro eleberria, narrazio kostunbrista klasikoa. Lehenagokoa da, hala ere, gaur Gordailura dakarkigun Gazigozoak lana, 1933an publikatua Verdes Atxirikarenean. Beren hainbat irakurgairen bilduma da, lehenago prentsan agertuak: Loreti maitasun ipuina, sei ataleko narrazio luzea dena, Errusiari buruzko edo Papini elizgizonari buruzko artikulu bana, Walter Scott-en poema baten prosazko moldaketa, Barojaren atal batzuen itzulpena… Gipuzkera zein bizkaiera baliatzen ditu idazkiotan (bera errezildarra zen). 1936an Sevillara joan eta euskal lanetatik aldendu zen.
Barrensororen nobela toki duen Zarautz herrikoa izan genuen Juan Iruretagoiena. Hasiera batean Euskal Esnalea-n eman zituen argitara bere lanak: pare bat antzerki pieza oso labur (Otarka aza; Atso poxpolina), poema pare bat eta bere lanik ezagunena, Gau ostatua antzezlana. XX. mende hasierako euskal erromantizismo ildokoa, gau ilun bateko gertaera, baserri bakartua, emaztea hil zioteneko gizon arranguratua, hiltzailea apopilo hartzen duena, hiltzailearen damua… Iruretagoienak ere 1936ko gerratik aurrekoak ditu lanak, gerra ostean apaiz lanari lotu zitzaion, argitara apenas lanik eman gabe (poema bat 1957an Egan-en, eta itzulpenen bat). 1982an zendu ziren biak.
Uzt
01
07
Hil zela mende erdia bete baino hilabete lehenago, maiatzaren 13an, omendu zuten Berlingo Arte Akademian Alfred Doeblin. Bere izena daraman saria eman zuten “Alfred Doeblinen gaua” deitu zuten ekitaldian. Gunter Grassek jatorri juduko idazlearen obra laudatu zuen. Ekainaren 26an zen urteurrena. Alfred Doeblinek “Berlin Alexanderplatz”-en hiri modernoaren erretratu adierazgarria egin zuen.
Eka
27
07
Txomin Agirreren idazlan guztiak eskaintzeko ahaleginarekin jarraituz, ezagunegiak ez diren bi liburu berrirekin dator Klasikoen Gordailua oraingoan. Bidai-liburua lehena, eta poema-liburua bigarrena. Ioan-etorri bat Erromara (1899) izenburua daraman idazlana, hirurogei bat apaiz euskaldunekin batera Agirrek 1892an Erromara egin zuen bidaiaren kronika da, kronika “interesgarria”, erantsiko genuke, idazlan honek haren kezkak eta bizipenak erakusten baititu era aski garbian: sinesmena, herrimina, katalanekiko mirespena, etab. Bestalde, laburragoa izan bazuen ere poesiaren arloko bidaia, Agirrek idatzitako poemak eskaintzen zaizkigu Olerki guztiak (1890-1918: 1995) delakoan.
Eka
26
07
1957ko ekainaren 26an hil zen Alfred Döblin idazlea. Alemaniar espresionismoaren erakusleetako bat, Berlin Alexanderplatz obrak egin zuen ezagun ikasketa eta lanbidez estreina psikiatra izan zen idazlea. Sozialista eta jatorri judukoa, 1933an Alemaniatik Frantziara erbesteratu zen, eta gero okupazio garaian AEBetara, 1945ean Alemaniara frantses herritartasunaz itzuli zen arte. Der Sturm aldizkarian poesiak argitaratzen hasia, idazle alemanen elkarteko lehendakari izan zena, eleberrigintzan ezaguna izan bada ere, antzerki eta saio lanak ere egin zituen. Anton Garikanok euskaratu zuen Berlin Alexanderplatz bere obra ezagunena, eta Literatura Unibertsala bilduman Ibaizabalekin plazaratu 1998an. Hauxe da eskaintzen dizuguna. (gehiago…)
Eka
25
07
Duela 150 urte, 1857ko ekainaren 25ean, argitaratu zen Les Fleurs du Mal, mundu osoko literaturan erreferentzia den Charles Baudelaireren poema liburua. Liburua ez da osorik argitaratu euskaraz, baina bai dozena bat poema, gehienbat aldizkarietan. Hain zuzen ere 80 urte geroago ekainaren 25ean fusilatu zuten Lauaxetak eman zituen argitara lehenak Euzkadi egunkarian, eta gero Gabriel Arestik, Iokin Zaitegik, Joakin Balentziak, Luis Arostegik eta Joseba Sarrionandiak itzuli dute Baudelaireren poemarik. Horretaz gain, ordea La Fanfarlo (Erein, 1991) narrazioa, Juan Kruz Igerabidek euskaratua, eta Haxixaren poema eta Wagner Parisen lanak ere ekarri dira euskarara, azken biak Oier Alonsok euskaratuak (Infomart, 1998 eta 1999). Hemen eskaintzen dizkizugu. (gehiago…)
Eka
25
07
Musikari eta pintore jardun bazuen ere, idazle gisa ezagutzen dugu E.T.A. Hoffmann. Konigsberg-en 1776an jaioa, duela 175 urte hil zen, 1822ko ekainaren 25ean. Erromantizismoa kultur adierazpide eta pentsamendu ildo gisa nagusi zen garaikoa, berau ere mugimendu horren erreferentzia da. Idatzi zituen ipuinengatik ezaguna, genero fantastikoaren sortzaileetakoa, euskaraz irakur daiteke. 1973koa da lehen agerpena, Jesus Maria Satrustegik gazte literatura moduan itzulitako Intzaur koskailu narrazioarekin (Etorkizuna, 1973). Gerora, 1992an, Erein argitaletxeko Bartleby sailean plazaratu zen Hareetako gizona, Pello Zabaletak euskaratua eta Antton Garikanok, Ipuin fantastikoak narrazio bilduma eskaini zuen Literatura Unibertsala bilduman (Ibaizabal, 1992). (gehiago…)
Eka
24
07
Inoiz ez dio notizia izateari utzi eta notizia da berriz ere Michel Houellebecq. Ekainaren erdialdera amaitu zituen “La Possibilité d”une île”-n grabaketa lanak. Ez da bere liburu bat zinemaratzen duten lehen aldia, aspaldi ez dela “Les Particules élémentaires” (Oskar Roehler, Alemania, 2006) eraman baitzuten pantailetara. Grabaketaren zuzendaritza lanak egin dituen lehen aldia da ordea. Asteburu honetan, Donostian, “Plataforme” liburuan oinarrituta Calixto Bieitok moldatu duen antzerki lana ere ikus daiteke.
Eka
22
07
Aurtengo otsailean bete dira 25 urte Maiatz aldizkariak lehen zenbakia kaleratu zuela. Literatur Aldizkarien Gordailua abiatu genuelarik, aldizkari horretako aurkibideak eta fitxak baino ez dira egon sarean. Aurtengo efemeridea baliatu nahi izan dugu huts hori zuzendu asmoz. Hona hemen lehen pausoa: hastapeneko lau urteetan kaleratu zituzten lehen hamar zenbakiak, testuak oso-osorik, eta baita alea irudietan PDF formartuan. Uda hasi berri dugun honetan, Baionatik heldutako uzta dastatzen hasteko modua eskaintzen dizugu, beraz. Udazkenik negu bururatuko ahal dugu, urtemugakoa bukatu aitzin, ordutik bizirik dirauen aldizkari bakarraren sareratzea!
