Literatur Emailuak

Bingen Aizkibel: Aberriaren lurraldean

Bingen Aizkibelen Ipuin aberkoyak eta Urretxindorra lanak dakartza aste honetan Klasikoen Gordailuak. Mende hasierako lanak —1917 eta 1918, biak ere Abandoko Grijelmorenean botatakoak—, pizkunde abertzalearen eremukoak ditugu, hala edukietan nola forman eta hizkuntzan —bizkaieraz idatzi zuen Ubideko seme izan zen Luis Gonzalez Etxabarrik, Bingen Aizkibel-ek—. Euzko Alderdi Jeltzaleko kidea —Euzko Gaztedija-ko buruzagitzan ibili zen Eli Gallastegirekin—, Primo de Riveraren diktadurapean Argentinara erbestera joan behar izan zuen. Eta hantxe geratu 1971n hil zen arte. Desterru aurretik eta ondoren ere, hainbat aldizkaritan eman zituen argitara bere lanak —euskaraz eta gaztelaniaz, politikako artikuluak, olerkiak…— Bingen Aizkibelek. Gaur Gordailura dakartzagunak, ildo berean, desberdinak dituzu. Poemak dituzu Urretxindorra liburukoak. Berrikuntza formalik gabeak, gai aldetik ere aberria, natura, neska maitatua… orduko joera poetikoen baitan dihardu. Are gehiago Ipuin aberkoyak lanean, gaiari dagokionez, non Euzkadi idealizatua pertsonaia arketipikoen jokaleku den. Idazkera jorikoa, dena den, ondo egituratutako narrazioak dira, kontakizun molde bixi batez bilbatuak.

Amos Tutuola hil zela 10 urte

Nigeriako Abekoutan jaio zen Amos Tutuola idazlea, 1920ko ekainaren 20an, eta duela hamar urte hil, 1997ko ekainaren 8an. Mozkor bat sasirik sasi liburuak (The Palm-Wine Drinkard, 1952) eleberriak egin zuen ezagun, eta askori Afrikako literaturaranzko interesa piztu. Ingelesez idatzi zuen Tutuolak —bere ingeles ez akademikoan—, eta bere herri yorubaren sinesmen eta mundu-ikuskera liburuetara ekartzen asmatu zuen. Maria Garikanok euskaratu zuen Mozkor bat sasirik sasi, eta Pamielarekin argitaratu 1993an. Hementxe duzue osorik. (gehiago…)

Leire Bilbaoren poemak erdaraz

Leire Bilbaoren Ezkatak (Susa, 2006) poema liburuko hainbat poema itzulirik batu ditugu: hamar ingelesez (Sarah J. Turtle eta Iñaki Mendigurenek emanak), hamar italieraz (Viviana Tomassettik), lau alemanez (Gabriele Schwab), hiru katalanez (Laia Noguera i Clofentek), bi galegoz (Ivan Cuevasek), bederatzi gazteleraz (idazleak itzuliak). Eta euskaraz entzuteko ere badituzu zortzi, Leire Bilbao beraren ahotsez.

John Cheever: Arrakastaren porrotak

“Astebete baino gutxiagoan eta errezitatuz idatzi nituen istorioak dira nire gogokoenak”. Idazterakoan berak izan sentipen berbera uzten dute bere ipuinek irakurlearengan: freskura, arintasuna, azkartasuna. Mende honetako ezinbesteko idazle horietako bat, John Cheever (1903-1982), atzo mende laurden hil zen.

• Berria-ko artikulua osorik:
  50. orrialdea, 51. orrialdea.

Jakin aldizkariko liburu kritikak (1977-1997)

Debekuaren ostean, 1977an Jakin aldizkaria atzera plazaratu zenean, liburuei eskainiriko atala zeukan, eta horren baitan liburuen kritika jasotzen zuen atala, Ibon Sarasolak gidatua. Gerora Jon Kortazarren ardurapean jarraitu zuena, 1980ko hamarkadako erdira arteko liburu produkzioaren azterketa egin zuen. Garai honetan euskal literaturan oso esanguratsuak izan diren liburuen komentarioa egin zen aldizkarian (Ene Jesus, Guardasola ahantzia, Bizipenen bultzadaz, Termitosti, Etiopia, Elsa Scheelen, 100 metro, Zergatik panpox…), kritika hutsetik haratago liburuaren azterketa artikuluak baitira. Hemen eskaintzen dizkizugu. (gehiago…)

Krispin Beobide: Santutasunaren bidean

Beobideko Frai Krispin frantziskotarraren bi lan datoz gaurkoan Klasikoen Gordailua aberastera, biak urte berean kaleratuak: 1885ean. Alde batetik, “gure Aita len santu, Franziskoren bizitza labur” eta “txikia baña txit ona” eskaintzen du Asisko loria izenburua daramanak. Bestalde, Jesus Aurraren bederatzi-urrena izenburua duen liburua “gure Jesus aurraren maitatzalliai” zuzenduta dago eta bederatzi egunean egiteko bederatziurren ezin interesgarriagoa eskaintzen dio irakurle piadosoari. Jakina, irakurle, probetxurik aterako badiezu, bi-biak irakurri beharko zenituzke “ez nola nai, ez arinki, baizikan geldi ta arretarekin bera al dezun moduan iduritzeko, imitatzeko asmuarekin”.

Norman Manea: Ni ez aldatzeko

Imre Kertesz, Gyorgy Konrad edo Danilo Kisen akuilukide. Kertesz eta Konrad hungariarrak, Kis serbiarra, Norman Manea (Bukovina, 1936) errumaniarra. Lau ipuin ilun eta itogarri irakur daitezke Tusquets argitaletxeak kaleratu berri duen “Felicidad obligatoria” (“Fericirea obligatorie”) liburuan.

• Berria-ko artikulua osorik:
  50. orrialdea, 51. orrialdea.

Jakin aldizkariko liburu kritikak (1956-1975)

50 urte bete zituen 2006an Jakin aldizkariak, 50 urte euskal kulturaren sustapen eta zabaltze lanean. Eta literatura garrantzitsua izan da 50 urte horietan, euskal kultura eta hizkuntzaren adierazpena den aldetik. 1956an Hugo Wast-en Bide ezkutua liburuaren kritika plazaratu zuenetik, 50etik gora izan dira aldizkariak argitaratu dituen liburu kritika eta komentarioak: iruzkin laburrak batzuk, literatur eta estilistika azterketa sakonak asko, ika-mika sorturiko artikuluak zenbait. 1980ko hamarkadara bitarteko hainbat libururen azterketa jaso izan du Jakin-ek, polemika entzutetsu zenbait tarteko. 1980ko hamarkadaren erdialdetik aurrera, kritikagintza beste aldizkari eta egunkarietan sendotzen hasten delarik, jaitsi egingo da Jakin aldizkarian ere. Hemen dituzu Jakin-ek berak lehen aroa deitzen dion epean, 1977ra bitartekoan, plazaratuak. (gehiago…)

Joxean Sagastizabalen Zerura igotzeko

Bigarren liburua zuen Zerura igotzeko Joxean Sagastizabalek, Susarekin 1986an kaleratua. Aurreko urtean Jolasean plazaratua baitzuen Hordago argitaletxearekin. Ipuinak dira, itxuraz eta errekurtso narratiboei dagokienez haur literaturakoak direla ematen dutenak, Zerura igotzeko honetan Sagastizabalek dakarzkigunak. Baina helduoi zuzendutako narrazio laburrak dira. Imajinazioari atea irekita osatutako hamar ipuin. Hementxe dituzu denak.

Kenneth Rexroth: “Gure garaiko jenderik zoriontsuena izan ginen”

“Beat” belaunaldikotzat hartzen dute katalogo eta antologietan, baina gorroto zituen “beat”-ak. Azalean gelditzen omen ziren. Behatzaile, irakurle, artista: poeta zen Kenneth Rexroth (1905-1982). Ekainaren 6an 25 urte beteko dira hil zela. San Frantziskoko (AEB) berpizkunde kulturalaren motorretako bat izan zen. Eta idazle fina.

• Berria-ko artikulua osorik:
  42. orrialdea, 43. orrialdea.

Jon Miranderen poemak eta artikuluak

Jon Mirandek 27 urte zituela, Andima Ibinagabeitiak elkarrizketa egin zion Parisen 1953ko otsailean. “Poema liburua orrazten ari omen zara, Jon, laster argitaratzeko”, eta Mirandek: “Bai, egia da (…); poematan irauli ditut nere maitasun, maitakeria, sinesmen eta sineskeriak. Filosofiari buruz ere nerak oro jaulki ditut, neuk entelegatu eta pentsatu bezala. Hantxe irauli ditut nere atsegin eta etsipenak ere (…); ene barne egia izan daitezen ahalegindu naiz. Hori bederik iritsi dut, zenbait eskandalizatuko badira ere”. Baina liburua ez zen inoiz plazaratu. Mirandek aldizkarietan argitaratu izan zituen poemak eta eskuizkribuak idazlea hil ostean agertu ziren liburura ekarrita (Andolin Eguzkitzaren, Txema Larrearen eta Xabier Olarraren edizioetan). Klasikoen Gordailuan Miranderen poemak batu ditugu, eta baita ere hogeita bat artikulu (1951-1962).

Itxaro Bordaren nobela berria

Irri egiteko nobela duzu Amaia Ezpeldoi detektibearen abentura berria, akzioz mukuru betea. Jalgi hadi plazara nobela groteskoa da itxuraz, baina funtsean erromantikoa eta melankolikoa. Ezpeldoik mandatu misteriotsu bat izan du: Iparraldeko euskaltzain apez bat aurki dezan, ez baita ageri onomastika bilkura batera Bilbora joan zenez gero. Bilbon laguntzaile bizkorrak elkartuko zaizkio Amaiari: bere maitale Carmen idazlea, honen adiskide Estevez ertzaina, honen ezagun Zokil neska gazte armatua, eta Haizemin abeslari transexuala. Berehala ohartuko dira ez dela euskaltzain bakarra falta dena, lau baizik! Itxaro Bordak ekainaren 1ean (ostirala) 10:30etan Donostiako Udal Liburutegiko Sotoan nobela aurkeztu aitzin, lehen bost kapituluak eskaintzen dizkizugu. Argitaldaria: Susa.

Pablo Sastreren Joxemi

Laugarren eleberria zuen Joxemi Pablo Sastrek, eta Kontuak ipuin-liburua ere argitara emana zuen. Joxemik Euskal Herria utzi behar du, Polizia segika duela, eta bidaia hasten du borrokakide batzuekin. Eta bidaia horretan hainbat herri zapaldutan egiten du geltokia, hainbat injustiziaren lekuko da. Bere idazkera blaitzen duen freskotasunaren mesedetan, ahozkotasunaren aldeko apustua egin zuen Pablo Sastrek, dialogoen bitartez istorioaren ekintza garatzen duen liburuan. Hemen daukazu Joxemi osorik.

Ricardo Piglia: “Literatura inplizituaren artea da”

Anagrama etxeak Ricardo Pigliaren “La invasión” berrargitaratu du. Orduko hamar ipuinei zazpi gehitu dizkie egileak: aldizkarietan kaleratutako bost, eta guztiz plazaratu berriak diren bi.

• Berria-ko artikulua osorik:
  42. orrialdea, 43. orrialdea.

Jon Miranderen eleberria eta ipuinak

Inork argitaratu nahi ez eta, azkenean, Gabriel Arestiren eskutik Lur argitaletxeak 1970ean argitaratutako Haur besoetakoa nobela dakarkigu Klasikoen Gordailura. Eleberria gipuzkeraz idatzi zuen Jon Mirandek, eta 1959an Andima Ibinagabeitiari bidaltzean honela azaldu zion: “Berrogeita hamar bat orrialde dauzka makinaz joak (…); maitasunezko ipuin-berri bat da (…); koformistek eta ergelek esango lukete noski abnormal den maitakeria bat kontatu dudala (…); ez dut uste euskaldunek abegi onik egingo diotenik (…); Mitxelenari igorri nion ea Egan-en argitararazi nahi zuenentz edo beste nonbait, liburuxka baten forman, zentsurari ihes egiteko bide bat aurki baleza. Ez dit oraindik jakinarazi zerbait aurkitu duenentz; zail baino zailago izango dela irudiarazi dit ordea. Zuk beharbada Amerika horietan publikatzeko bide bat atzeman zenezake?”. Gipuzkerazko bertsio hura ere ekarri dugu Gordailura, eta bide batez baita ere Miranderen ipuinak eta narrazio itzulpenak, 1951-1963 bitartean plazaratuak.