Ots
15
10
Poesia astea antolatu dute Gernikako gaztetxean otsaileko azken asterako. Otsailaren 22an (astelehena) 20:00etan Amaia Jauregizarrek Azazkalak jaten liburuaren aurkezpena eta errezitaldia egingo du. Otsailaren 24an (asteazkena) 20:00etan Imanol eta Mattin Epelde, poesia, antzerkia eta musika uztartzen dituen Komuneko paperean emanaldiarekin. Otsailaren 26an (ostirala) ekitaldi sorta izango da; lehenik Gura+haize Busturialdeko literatur fantzinearen aurkezpena; ostean Bustilehorreko poemak, Jose Luis Otamendiren Erlojuen mekanika poema liburua eta Juan Azpillagak bildutako doinuak oinarritzat hartzen dituen emanaldia; eta azkenik Txuma Murugarrenen kontzertua. Otsailaren 27an (larunbata) Ana Cibeiraren Un frasco de veleno / Pozoi flasko bat errezitaldia galizieraz eta euskaraz, Xabier Montoiaren Slavoj Zizeken sudurra errezitala, eta Mikelazulokoen batbada proiektuaren aurkezpena; eta amaitzeko Rafa Ruedaren kontzertua.
Ots
11
10
Poesiazkoak izan ziren Ismail Kadare idazle albaniarraren lehen lanak, 18 urterekin hasita (Gaztaroko etorriak, 1954); hiru poema itzuli zituen Iñigok Aranbarrik 1990ean. Estreinako nobela, aldiz, 1963koa da: Gudaroste hileko jenerala, Mastroianni eta Piccoli aktoreekin Luciano Tovolik zinemara eramana. Ismail Kadareren bi eleberri ditugu euskaraz: Juan Mari Arzallusek Hiru arkuko zubia itzuli zuen (1994an) eta Arzallusek berak Antton Olanoren laguntzaz gero (1998an) H. dosierra, orain osorik sarean eskainitako hau. Bi gazte irlandar Albaniara joan dira hango elezaharrak aztertzera, ea Homero handiaren arrastorik ateratzen duten. Albaniarren eta eslaviarren arteko liskarrak ere azalduko dira nobelan, eta tartean Kosovo, noski. “Gu ikertzaileak gara” esango dute gazteek, “ez genuke Balkanetako gorabeheretan nahastu nahi”.
Ots
10
10
Jon Etxeandia (1962, Bilbo), Ataramiñe aldizkari eta argitaldariaren sortzaile eta editorea hil zen atzo, otsailaren 9an. Pabel Ortzantza izengoitiaz agertu zituen estreinakoz bere zenbait poema Susa aldizkariaren 23-24 zenbakian (1989), eta 18 urteko kartzelaldiaren ostean argitaratu zuen 2001ean Kartzelako lanak liburua, Juan Antonio Olagortak irudiz apaindua. Ataramiñe aldizkariaren lehendabiziko alea 2002an plazaratu zen.
Ots
04
10
Urtarrilaren 27an hil den J.D. Salinger idazle estatubatuarra gogoan, Egun zoragarria banana-arrainarentzat ipuina eta Zekale artean harrapaka nobela eskaintzen dizkizugu sarean. Bigarren Mundu Gerran soldadu izan baino lehen eta Parisen Hemingwayren adiskide egin aurretik ipuinak argitaratu zituen Salingerrek, baina 1948ko urtarrilaren 31n The New Yorker aldizkarian agertutako Egun zoragarria banana-arrainarentzat kontakizuna izan zen estreinako idazle kontratua sinatzera eraman zuena. Bernardo Atxagak euskaratu zuen 1987an Akademia Sekretuaren Egutegirako (Pamiela). Zekale artean harrapaka, Salingerren lehendabiziko liburua, 1951ko uztailaren 16an plazaratu zen, eta nobelako Holden Caulfield gaztearen istorioak sekulako arrakasta eduki zuen berehala. Iñaki Iñurrietak itzuli zuen 1991n (Elkar).
Urt
28
10
Bere gelditasunagatik alferra zirudien Schlemihl hankaluzeak itzala galdu omen zuen. Adelbert von Chamisso idazlearen lanik ezagunena duzu Peter Schlemihl-en istorio miresgarria. Sarean eskaintzen dizugu Anton Garikanok 1995ean itzulitako eleberria. Baina beste kontu batengatik ere ezaguna da gurean Chamisso, Des Basken Etchehons Klage poema argitaratu baitzuen 1829an; antza denez, Donapaleuko tribunalaren aurrean Pierre Topet Etxahun epaitua izan zenean, Mundian malerusik frantsesez ezartzeko eskatu omen zion Deffis jujeak Salaberri delako bati, eta Chamissok kasua eta kantua irakurririk idatzi zuen alemanez bere poema. Lehenik Polikarpo Iraizozek (1935), gero Joseba Sarrionandiak (1980) eta azkenik Kaekusek (1984) itzuli dute euskarara: Etxahun euskaldunaren arrangura edo Etxahun euskaldunaren deitorea.
Urt
20
10
Farora joateko irrikaz dago James mutikoa, zilarrezko dorre gandutu baten antzeko hartara, mendiak adinako olatuak ikustera. Baina aitak esango dio, bihar euria egingo duela eta ezingo dutela joan. Amaren arrapostua: agian haizea aldatuko da eta eguraldi ona egingo du. Aitak amari orduan: “Zoaz pikutara”. Horrela hasten da Virginia Stephen-Woolf idazle ingelesaren bosgarren eleberria: Farorantz (1927). Virginiak umetan Kornuallesen igarotzen zituen oporrak, Godrevy faroari begira zegoen Talland etxaldean, Farorantz eleberrikoa ordea Eskoziako Skye irlakoa da. Anton Garikanok 1993an itzulitako nobela hau da euskaraz daukagun Virginia Woolfen bakarra, orain osorik sarean emana.
Urt
13
10
James Joycek The Egoist aldizkari literarioan zatika argitaratu zuen Artistaren gaztetako portreta nobela 1914-1915 urteetan. Ipuin batzuk sinatzeko Joycek noizbait erabili izandako izengoitia zen Stephen Dedalus, eta pertsonaia horrexen bizitzako lehen urteak kontatzen dira eleberrian (gero Ulises nobelan ere agertuko zen). Adiskideekin dituen elkarrizketen eta eztabaiden bitartez ezagutuko duzu Stephen; hona haren esaldi sonatuetarik bat: “Gizon baten arima herri honetan jaiotzen denean, sareak botatzen zizkiotek hegan egin ez dezan. Nazionalismoa, hizkuntza eta erlijioa aipatu dizkidak. Ni sare horietatik hegaldatzen saiatuko nauk. (…) Badakik Irlanda zer den? Bere umealdiko txerrikumeak jaten dituen txerrama”. Irene Aldasorok euskaraturik, Literatura Unibertsala bilduman plazaratu zen 1992an Joyceren lehen nobela.
Urt
04
10
Nazien aurkako erresistentzian Combat egunkariko zuzendaria izan zen Albert Camus. Lehen liburuak Aljerian argitaratu zituen arren, 1942an Parisen plazaratutako Arrotza nobelarekin egin zen ezaguna, Izurria eleberriarekin izan zuen ospea 1947an eta Nobel saria hartu zuen 1957an. Gaurko egunez, 1960ko urtarrilaren 4an hil zen Camus kotxe istripu batean, editore eta lagun zuen Michel Gallimardekin zihoala. Idazlearen gorazarre, bi nobela handi horiek eman ditugu sarean: Arrotza, Txato Agirrek itzuli eta 1970ean Herri Gogoak argitaratua, eta Izurria, Imanol Tapiak itzuli eta 1993an Literatura Unibertsala bilduman agertua. Bestalde, Sisyforen Mitoa saiakera ere interneten duzu, Xabier Kintanak 1992an euskaratua (Pentsamenduaren Klasikoak bilduman). Camus antzerki idazlea ere izan zen, baina baita futboleko atezaina ere gaztetan, tuberkulosiaz gaixotu baino lehen; eta behinola bere adiskide Charles Poncetek galdetu ziolarik, zer nahiago duzu: futbola ala teatroa?, erantzun omen zuen: “futbola, zalantzarik gabe”.
Abe
30
09
Bombay hirian jaio zen Rudyard Kipling 1865ko abenduaren 30ean, baina Londresera bidali zuten ikastera bost urte besterik ez zituela. Hamazazpirekin itzuli zen Indiara, han kazetari lanetan jardun zuen zazpi urtez, eta azkenean Ingalaterra hartu zuen bizilekutzat 1902an. Poeta eta ipuingilea zen Kipling, nahiz eta bere libururik ezagunenak Oihaneko liburua eta Kim nobelak izan. Oihaneko liburua Jexux Mari Haranburuk euskaratu zuen 1981ean, eta aste honetan osorik sarean eskaintzen dizugun Kim Koro Navarrok 1990ean. Kiplingek Nobel saria hartu zuen 1907an.
Abe
22
09
Mar ao Norde poema liburuarekin abiatu zuen idazletza Alvaro Cunqueirok 1932an. Falange Españolako afiliatu izaki, prentsa eta propaganda ardurak bete zituen. Donostian La Voz de España egunkariko kazetaria izan zen 1938-1939 urteetan, geroago Madrilen ABCn. 1943an Falange utzi zuen, eta 1944an kazetari txartela kendu ziotenean bueltatu zen jaioterrira. Cunqueiroren Hareazko erlojua ipuina itzuli zuen Andres Urrutiak Idatz & Mintz aldizkarian 1985ean, eta Poemas naufragos poeta galegoen antologia txiki batean hiru poema Joseba Sarrionandiak 1991n. Liburu bakarra dugu euskaraz: Han-hemengo jendea (1971), 49 narrazioz osatua, gailegoen erretratuen galeria bat, Literaturra Unibertsala bildumarako Mikel Iriartek 1996an itzulia, orain sareak osorik eskaintzen dizuguna.
Abe
18
09
1979ko abenduaren 18an atera zen inprimategitik Susa aldizkariaren lehendabiziko alea. Aurreneko sei urteetan Josu Landa, Pablo Sastre, Iñaki Uria, Xabier Montoia, Mikel Antza eta Eneko Olasagasti izan ziren eragile nagusiak (portadista: Julio Pardo, logotipoa: Rafa Serras). 30 aldizkari argitaratu zituen Susak 1980tik 1994ra, denera 33 zenbaki (hiru ale bikoitzak izan baitziren). Azken zazpi urteetan Gorka Arrese eta Iñigo Aranbarri arduratu ziren aldizkariaren edizioaz, eta azkeneko hiru zenbakiak Lubaki Bandak egin zituen (Asier Serrano, Gari Berasaluze, Xabier Aldai, Harkaitz Cano, Xabier Gantzarain…). Susak 1983an sortu zuen argitaletxea, Montoiaren Anfetamiña poema liburuarekin abiatuta, Landa editore zela.
Abe
16
09
Marguerite Yourcenarren hamar ipuineko bilduma duzu Ekialdeko kontakizunak, 1996an Imanol Zurutuzak itzuli eta orain osorik sarean eskaintzen dizuguna. Marguerite Cleenewerck de Crayencour 1903an jaio zen Bruselan. 1921ean argitaratutako lehen poema bilduma sinatzean asmatu zuen Yourcenar izengoitia. Hadrianoren oroitzapenak (1951) nobela da bere lanik ezagunena, Joxe Austin Arrietak itzulia; baina beste bi lan gehiago ere badira euskaratuak: Alexis (Maite Gonzalez Esnalen eskutik) eta Erremateko tiroa (Josu Zabaletak). Ekialdeko kontakizunak zertan diren, Yourcenarrek berak argibide labur batzuk ematen dizkizu liburu amaierako oharretan.
Abe
10
09
Poema, ipuin eta antzerkiak idatzi zituen Tene Mujikak (1888-1981). Gurasoen janari-dendan lan egiten zuen Deban, eta hantxe, euskarazko liburuak Lorenzo Boneta apaiz ikusmenez eskastuari irakurtzen, trebatu zen literaturarako. 1923an argitaratu zuen aurreneko liburua: Miren Itziarri idazkiak eta olerkiak, gutunez eta olerkiz atondua. 1934ko Antzerki Sariketara bi lan aurkeztu zituen Tene Mujikak, eta bi lehen sari izan zituen, azaroaren 29an Tolosan ebatziak: Gogo-oñazeak (sari nagusia) eta Gabon (haurrentzat idatzia). Antzerti bildumak abendu hartan argitaratu zuen Gogo-oñazeak, eta gero 1935eko apirilaren 28an antzeztu zuen Tolosako Lizarditarrak taldeak Donostiako Kursaalen. Gabon obra laburra 1935ko urrian inprimatu zen.
Abe
03
09
Zedarriturik dago mundu osoa. XX. mendeko gerra sutsu eta hotz guztien ondoren, oztopoa besterik ez dago denean, eta zaindaritza zorrotza gainera. Hesiak, murruak, trabak, mugak, fronterak inoiz baino gotorragoak bihurtu dira. Itxaro Bordak Susa argitaletxearekin plazaratu berri duen Ezer gabe hobe nobelako protagonista europarra da, izentzat Sigma eman zaion baionarra. Bi frontera igaro beharko ditu klandestinoki: lehendabizikoa Londreserako bidean, afrikar bati laguntzen; Mexikotik Kaliforniara bidean bigarrena. Bizi dugun garai ekonomiko bortitz, lapur eta zanpatzailearen lekukoa da eleberri sozial eta politiko hau: salaketa eta aldarrikapena aldi berean.
Abe
02
09
Armiarma atariak gune berri bat abiarazi du: Euskarari ekarriak. Munduko literaturatik euskarara itzulitako lanen bilduma egitea du xede, eta dagoeneko 900 erdal idazle baino gehiagoren 2.200 idazlanen erreferentziak dakartza: batzuk liburuak, besteak literatur aldizkarietan plazaratutako ipuin, antzerki eta poemak. Liburu berriak argitaratzen diren ahala eguneratuko da Euskarari ekarriak webgunea, eta hilero bizpahiru liburu emango ditu osorik sarean. Abendu honetan: Joseph Conraden Ilunbeen bihotzean, Marguerite Yourcenarren Ekialdeko kontakizunak eta Rudyard Kiplingen Kim.
