Urr
14
08
Duela 75 urte, 1933ko urriaren 14an, Bilboko Berroeta Aldamar kaleko 2 zenbakian 6garrenean (ganbaran) jaio zen Gabriel Aresti. Lehen poemak Euzko Gogoa aldizkarian argitaratu zituen 1954ko udazkenean Guatemalan, eta baita ere itzulpen batzuk: Shakespeare, Baudelaire eta Verlaine. Laster Olerti, Egan eta Karmel agerkarietan plazaratuko zituen beste zenbait lan, eta Euskera aldizkarian Maldan behera. Aurreneko liburua Kuliska Sortan (Zarautz, 1964) argitaratu zuen: Harri eta herri, 1963an Orixe Saria jasotakoa. Laudatua, arbuiatua, zentsuratua, miretsia, iraindua, kantatua, gure letretako handietarik bat izan zen Aresti: poeta, antzerkigile, itzultzaile, hiztegigile, editore… literaturari eskaini zion bizia. Gabriel Arestiren XX. mendeko poesia kaiera apailatu zuen Koldo Izagirrek 2000. urtean, eta orain osorik eskaintzen dizugu sarean, hitzaurre eta diskografia lagungarriekin.
Urr
08
08
Bart gauean hil zen Gotzon Garate abade eta idazlea Deustuan, 74 urte zituela. Elgoibarko jostun baten hamaika seme-alabaren artean gazteena zen, 1934ko irailaren lehenean sortua. Esku leunak (1977) izan zen argitaratu zuen aurreneko nobela, eta Bilbon girotutako Izurri berria (1981) irakurriena. “Bost polizia eleberri idatzi ditut; kontuan hartuta hogeita hamar liburu baino gehiago idatzi ditudala, ez dira asko ere” adierazi zion Hasier Etxeberriari Jakin aldizkarirako elkarrizketa luze batean 2005ean. Saiakerak, ipuinak, nobelak idatzi zituen, baita kronika ederrak ere, New York, New York (1988) gogoangarria bezalakoak. Gotzon Garateren gomutan, bere hiru nobela eta bi ipuin liburu eskaintzen dizkizugu osorik:
Ira
23
08
Maisua eta Margarita eleberriaren egiletzat ezaguna, sobietar garaiko narratzaile eta antzerki-autore garrantzitsua dugu Mikhail Bulgakov. Kieven 1891ko maiatzaren 13an jaioa, medikuntza ikasketak egin zituen eta mediku jardun 1920ra bitartean. Fronteko eta eskualde-ospitaleetako bere mediku esperientzia hainbat narraziotan jaso zuen. 1921ean Moskura jo zuen, idazle eta kazetari jardutera. Antzerki lanak idatzi zituen batik bat, ipuin eta eleberriekin batera, eta antzoki zuzendari gisa jardun. Erregimen sobietarrarekiko kritiko, hainbat lan ez ziren bera hil eta askoz geroagora arte argitaratu, baina Sobietar Batasunean bizi eta lan egin zuen, 1940ko martxoaren 10ean Moskun hil zen arte. Maisua eta Margarita, bere maisulana, bera hil eta 30 urtera argitaratu zuen bere emazteak. Euskaraz irakur daiteke Bulgakov. Begoña Lasak euskaratu eta Barojak argitaratu zuen Mediku baten oroitzapenak liburua, hiru narrazio bilduz, 1988an. Gerora, 2001ean, Literatura Unibertsala bildumaren baitan, Txakur-bihotza euskaratu zuen Jose Moralesek, eta Ibaizabalek argitaratu. Moralesek berak Mikhail Bulgakov-i eta bere lanari buruzko argibideak eman zizkigun liburuaren sarreran. Hementxe eskaintzen dizkizuegu liburu biak.
Ira
18
08
Egunero euskaraz idatziz informatzea ofizio arduratsua baina aldi berean ederra eta liluragarria duzu. Kazetarien ohiturak eta akatsak, asmazioak eta hiztripuak agerian geratzen dira langintza horretan, eta irakurleentzat sarritan nahasgarriak edo gaizki ulertzekoak izaten dira. Iñigo Aranbarrik irakurleen defendatzaile lana egiteko mandatua jaso zuen Berria egunkarian 2004-2006 urteetan. Aranbarrik idatzitako artikuluen antologia argitaratu zuen Susak duela bi urte, Hizlandia izenburupean. Orain osorik daukazu sarean, gaurko euskal kazetaritzaren erradiografia moduko hau.
Ira
09
08
Duela 100 urte jaio zen Santo Stefano Belbon Cesare Pavese, 1908ko irailaren 9an. XX. mendeko idazle handia, handia izan da bere literatur lanak izan duen eragina. Italian, eta mundu osoan. Italiako bere idazle garaikide hainbat bezala Alderdi Komunistari atxikia, bere ibilbide pertsonala ere esanguratsua da, 42 urte zituela Torinon 1950eko abuztuaren 27an bere buruaz beste egin zuen arte. Euskaraz bada aukera bere lanak irakurtzeko. Aldizkarietan 80ko hamarkadan argitaratutako bere poemen itzulpenez gain (eta liburu kolektiboetan plazaratutako bere lan batzuk), hiru liburu euskaratu eta argitaratu dira. Lehena Elkarrek plazaratu zuen, 1984an, Xabier Mendiguren Bereziartuk itzulitako Burkidea. Ondoren, eta Literatura Unibertsala bilduman, Koldo Bigurik Muinoko etxea (Ibaizabal, 1992) eta Maite Lopetegik Bizitza lanbide (Ibaizabal,1997) euskaratu dituzte. (gehiago…)
Ira
04
08
Idazten hasitako poema liburua amaitu gabe hil zen Andolin Eguzkitza 2004ko martxoan. Bere lan koadernoari Arimaren ondoko ezkien artetik ibilki izenburua paratu zion, 1998ko urriaren 12ko iluntzean abiatua. Liburu bukatu gabe hartan 29 poema ondu zituen Eguzkitzak sei urtetan, eta eskuizkribu hura argitaratu zuen Susak 2004ko udazkenean, Juan Ramon Madariagaren hitzaurrearekin eta azalean Enrike Urrutiak margotutako erretratuarekin. Orain osorik eskaintzen dizugu sarean.
Abu
27
08
Lukas Dorronsorok euskaratua, Ruben Darioren Fantasiazko ipuinak plazaratu zuen 1987an Baroja argitaletxeak. 1869ko urtarrilaren 18an Nikaraguako Metapa herrian jaioa —Ciudad Dario izena du gaur egun—, idazle, kazetari eta diplomatiko jardun zuen Ruben Dariok. Nikaraguako poesiaren eta espainolezko poesiaren XX. mendeko gailurretako bat, modernismoaren ikur nagusia izan zen. Barojan argitaratutako 10 ipuinez gain, Xabier Galarretak Urrezko gizona narrazioa itzuli eta Hiria argitaletxearekin kaleratu zuen 2004an. Ez dira Ruben Darioren olerki asko ekarri euskarara. Emeterio Arresek itzuli eta La Baskonia aldizkarian agertu zen Arjentina’ko emakumea, 1928an. Handik 40 urtera, Santi Onaindiak itzuli zuen Ertia poema luzea, Olerti-n plazaratua. Anjel Bidagurenek, azkenik, Negukoa ekarri zuen euskarara Zer aldizkarian. Hemen poema horien itzulpenak. (gehiago…)
Abu
19
08
Bilduma abiatu zenetik narratibako liburuak kaleratuta, eta batez ere itzulpen lanetan jarduna, 1987an jatorrizko poesia liburu batekin plazaratu zen Barojaren euskarazko saila: G. Arroyoren Eskeintzak. Poemario anitza, amodio-, kritika- eta kronika-poemak dakartzanak, izenburuak iradokitzen duenez, liburuko poema guztiak eskainiak dira; izenbururik ez dute, dedikatoria baizik. G. Arroyo sinadurarekin argitaratutako liburu bakarra hauxe, Eskeintzak, orain osorik eskaintzen dizueguna.
Abu
05
08
Juan Luis Zabalak aurreneko liburua, Zigarrokin ziztrin baten azken keak nobela (1985) argitaratu baino lehenago, eguneroko baten antzera ohar-koadernoa abiatu zuen 1984an, esaldi honekin: “Ene literatura ez da munduaren kontrako kolpean isurtzen zaidan odola baino”. Apunteak, gogoetak, poemak, ipuinak, artikuluak… era askotako testuak idazten aritu zen koadernoan hogei urtez, eta haietako batzuk erauzi eta bildu zituen Inon izatekotan liburuan (2006, Susa), orain sarean osorik eskaintzen dizugun honetan. Koadernoari blog moldean eman zion jarraipena 2006ko maiatzaren 11tik aitzina, eta osatzen segitzen duen blog horrexetan dituzu Zabalaren ohar-testu guztiak ere, urtez urte sailkaturik.
Uzt
30
08
Song dinastiako Huizang Bidearen jauna enperadorearen garaiko istorioa kontatzen du Larruzko botaren ikerketa kontakizunak, narrazio txinatar anonimoak, k.o. X. mendeko istorio baten berri dakarguna. Elezahar txinatarren tradiziotik edaten duena, poemaz apainduriko narrazioa, Maider Etxaidek euskaratu zuen eta Baroja argitaletxeak publikatu 1986. urtean. Testuko pertsonaia historikoen, zenbait ohitura eta hitzen esanahiari buruz testu amaieran badira itzultzaileak emandako hainbat ohar. Osorik eskaintzen dizugu elezahar txinatar hau.
Uzt
24
08
Paiute indiar batek Edorta Jimenezi diotso: “norena da lurra, norena airea, norena ura?; horiek ez dira gureak, beraz ezin dira saldu, ezta ere erosi”. Esan gabe doa, Amerikako Estatu Batuetako errealitatea oso bestelakoa da aspaldian, inperioak bertakoen tradizioa jainko berriez ordezkatu zuenetik. Edorta Jimenezek 2002an eta 2005ean egindako bidaietako kontakizunak eskaini zizkigun Koioteren arrastoa liburuan (2006, Susa), eta aste honetan osorik emana duzu sarean. Ia mila froga atomiko egin izan diren Pyramid Lake aintziran igeri eginez murgiltzen da Edorta Nevadako mortuan, eta hortik aurrera kontraste handiko bizimoduak erretratatzen dizkigu: Renoko unibertsitatea, Idahoko indioen ipuinak, mormoiak, euskaldun amerikanoak, Koreako gerran hegazkin pilotu izandako Hemingwayren ezaguna…
Uzt
16
08
1833an Espainiako Granadako Guadixen jaioa, XIX. mendeko korronte errealistaren barruan kokatu ohi da Pedro Antonio de Alarcon. Ideia liberal eta are iraultzaile samarrekoa, bere pertsonaietan ere islatu zuen ideologia hori. Hainbat aldizkariren sortzaile, Madrilen lan egin zuen eta hainbat eleberri, antzerki lan eta kronika idatzi (Afrikako gerrari buruzkoa nabarmentzekoa). Heriotzaren laguna bere narrazioa antzezlana euskaraz irakur daiteke, Anjel Valdesek euskaratua. Gil Gil pertsonaiaren istorioa kontatzen digu, XIX: mendeko Espainian izandako ibilerak, Elenarekiko amodioa eta Heriorekin egindako tratua. Baroja argitaletxeak 1987an argitaratua, orain osorik eskaintzen dizugu. (gehiago…)
Uzt
10
08
Duela 30 urte, 1978ko ekainean argitaratu zuen Bernardo Atxagak bere kasa Etiopia poema liburua, Pott Liburutegiko lehen ale moduan (baina azkena eta bakarra ere izango zena). Poesia sozialari bezala poesia existentzialari uko eginez eta sentimentalismoari adina baikortasunari bizkar emanez, jardun poetikoari berari buruzko jarrera berri bat ekarri zuen: abanguardia, transgresioa, irudiaren nagusia, marginalitatearen edertasuna. Poeta gazteagoen aldarri eta eredu bihurtu zen, belaunaldi berriek behar zuten modernotasun literarioa. Bernardo Atxagaren XX. mendeko poesia kaiera apailatu zuen Koldo Izagirrek 2000. urtean, eta orain osorik eskaintzen dizugu sarean, hitzaurre eta diskografia lagungarriekin.
Uzt
03
08
Dudarik gabe zinemagile gisa ezaguna, autore lan oparoa ere idatzia du Woody Allenek. Bere monologoez gain, zenbait antzerki lanek oihartzun handia lortu dute eta mundu zabalean jokatu dira. Jo ezak berriro, Sam, Allenen bigarrena, da horietako bat, autore eta aktorea lanean zuela Broadwayn arrakasta itzela izan zuena. Allan Fix protagonista duen istorioa, Zintzilik taldeak jokatu zuen Donostiako Victoria Eugenian, 1986ko irailean, Joakin Cuetok zuzenduta. Anjel Valdesek euskaraz jarria, urte berean plazaratu zuen Baroja argitaletxeak, eta orain hemen eskaintzen dizugu.
Eka
25
08
Parisen sortua 1808ko maiatzaren 22an, bi mende dira Gerard de Nerval idazlea jaio zela. Idazle erromantiko esanguratsua, Hugo, Gautier eta Dumasen garaikide eta laguna, poesia, narrazioa eta antzerkia idatzi zituen. Nozitzen zituen dementzia krisiek erasana, Les Filles du feu eta Aurélia ou le rêve et la vie nabarmendu daitezke bere lanetan, 1853-54 urteetan idatziak. Hurrengoan, 1855eko urtarrilaren 26an, Parisen kalean urkatuta topatu zuten. Les Filles du feu-ko Sylvie, Valois-eko oroitzapenak euskaratu zuen Joseba Urteagak eta Igela argitaletxeak 2000. urtean plazaratu, Lehen amodioa liburuan. Osorik eskaintzen dizugu. (gehiago…)
