Poeta, eleberrigilea, aktibista, Espainiako gerran soldadu ibili eta Frantziara erbesteratua, han erresistentzia lanean jarraitu zuen Joaquim Amat-Piniella katalanak, alemanek atxilo hartu eta Mathausengo kontzentrazio-esparrura eraman zuten arte. Handik bizirik irtenda, esperientzia hura KL Reich liburuan jaso zuen (Amical Mathausen elkartearen sortzaileetakoa da berau), eta orain euskaraz irakur dezakegu, Jexuxmari Zalakainek euskaratu eta Booktegik argitaratua. Kontzentrazio-esparruei buruz idatzitako errelato gordina, ona. Ez da Zalakainek katalanetik ekarri digun obra bakarra, Booktegin bertan argitara eman baitu Avelli Artis-Gener Tisner idazlearen Opoton zaharraren hitzak. Idazle, kazetari eta komikigilea, gerratik erbestean Frantzian atxilotze-esparrua bizi izan zuen Tisnerrek ere. Mexikora desterruan joana, hango kulturaren ezagutzak eta sentiberatasun partikular batek eraman zuten Opoton zaharraren hitzak idaztera, umorez betetako istorioa non 3.000 eta gehiago gudari aztekek Iberiar penitsula “aurkitu” zutenekoa kontatzen den.
Mohammed el-Kurd idazle palestinarraren Rifqa poema liburua plazaratu du Katakrak argitaletxeak, Eider Beobidek ekarri ditu euskarara. Asteburuan EHZ festibalean, poemak jendaurrean irakurriko dituzte itzultzaileak berak eta Xalba Remirez kazetariak Arberatzen. Palestinako egoera latza dakarte poemok lerro artera, eta EHZ jaialdian irakurriko dituzten sei poemak paratu ditugu sarean, irakurgai.
XX. mendeko errusiar poetetarik handietako bat dugu Sergei Jesenin, bere 30 urteko bizitza laburrean sona eta itzal handia erdietsi zuena. Sentiberatasun handiko poeta, ildo erromantikotik modernagoetara jauzi egin zuena, lehendik euskaratuta dauzkagun aleetara beste zazpi poema gehitu behar dizkiogu, Xabier Bovedak itzuli eta Idatz & Mintz aldizkariaren kaleratuak.
2024ko maiatzaren 13an zendu zen Alice Munro idazlea, jaioterri izan zuen Kanadan. Literatura unibertsaleko izen ezinbestekoa (Nobel saria jaso zuen 2013an), ipuin-idazle gorenetako bat da Munro. Bi liburu irakurri ahal zaizkio euskaraz, Zorion handiegia (Meettok, 2012) eta Etsaiak, lagunak, ezkongaiak, maitaleak, senar-emazteak (Erein-Igela, 2018). Isabel Etxeberria Ramirezek euskaratuko obra honetako ipuin bat dakargu: Asunak. Literatura Unibertsala sailean argitaratu zen ipuin-bilduma honetako narrazio bat ere entzungai da Xerezaderen Artxiboa webgunean.
2023ko maiatzaren 31n, duela urtebete, zendu zen Ama Ata Aidoo. Afrikako idazle handietarik bat, emakume ekintzailea, literatura jardunaz gain lan eskerga egin zuen kontinenteko emakumezko autoreen lana ezagutarazi eta duintzeko. Eleberriak, narrazioak eta antzelanak idatzi zituen (Our Sister Killjoy, Anowa…), eta bere herrialde Ghanako zein Commonwealtheko hainbat ardura politiko izan zituen, kulturaren alorrean beti ere. Afrikako idazle askorendako erreferentea, haren heriotzaren urteurrenean ipuin bat dakargu, Bi ahizpa, Mikel Elorzak euskaratua.
Feminista eta marxista izateagatik batetik, eta saiakera idazle handia delako bestetik ezaguna da mundu osoan Silvia Federici. Berriki bere poemekin liburua plazaratu du euskaraz Txalaparta argitaletxeak: Hitzak palmondo.
Dia das letras galegas egunarekin, urtero idazle bat omentzen dute Galizian. Aurten, duela 20 urte zendutako Luisa Villalta poeta eta musikaria da omendua. Gurean, Itxaro Bordak euskarari ekarria, 1994an, Maiatz aldizkariaren 22. zenbakian. Bere zenbait poema, eta Galizian egin duten dokumentalaren hasiera eskaintzen ditugu bere omenez, eta letra galegoak irakurtzera gonbidatu, bide batez.
Joan den apirilaren 30ean hil da Paul Auster, nazioarteko panorama literarioan izen handietarik bat. Hainbat eleberriren egilea —euskaraz badira dozena erdi—, haiek igoarazi dute Parnasora, baina beste generoetan ere jardun zuen Austerrek eta orain, zendu berri den honetan, haren poesia ekarri diogu euskarari. Hona hemen Josu Landak itzulitako zortzi poema.
Kataluniako idazle erreferentziazkoetako bat da Maria Barbal. Genero askotan jarduna —antzerkia, saiakera, kazetaritza—, eleberriak ditu ezagunenak, zenbait hizkuntzatara itzuliak batzuk. Euskarara ere bai, Jexuxmari Zalakain Garaikoetxeak Adiskide eskoziarrari nobela euskarari ekarri eta argitara eman baitu Booktegi egitasmoan. Idazlea 1947an jaio zen Pallars eskualdea kokaleku duen eleberri zikloko laugarrena, literatur jardun heldu eta landu baten emaitza da. Booktegiren webgunean dago irakurgai.
Sinbolismoan kulunkaturiko poesia da Giorgos Seferis greziarrarena. Erbestetik bere lur eta itsasoaren mira duena, naturari begira poetika intimo eta era berean soziala osatu duena, elementu klasikoak eta gaur egunekoak partekatuz. Munduko Poesia Kaierak bildumako 50.a da Seferisen poema-kaiera, Maite López Las Herasek inspirazio eta zorroztasun harrigarriz itzulia.
Ahots oso pertsonal baten jabe, bide guztiz berea egin zuen literaturan Anne Hebertek, Quebeceko poesiaren ordezkari garrantzitsuenetako bat denak. Poesia enigmatikoa da Hebertena, soila bere adierazpenean, baina sinbolo ondo neurtuen gainean oparo eraikia. Susa argitaletxearen Munduko Poesia Kaierak bilduman argitaratu berri da haren poemen antologia, Aiora Jaka Irizarrek tentuz eta mimoz egindako itzulpen-lan apartan.
Ameriketako hemisferio bitan jaioak, Rio Granderen mugaren bi aldeetan bizi izan ziren. Texasen Gloria Anzaldua, han jaiotako idazle, ekintzaile feminista, aktibista txikanoa; eta Ida Vitale poeta uruguaitarra, Mexikora erbesteratua, abanguardia poetikoaren ahots nagusietako bat. Anzalduari irakurriak genizkion pasarteak euskaraz, Danele Sarriugartek itzuliak; Vitale gurera ekarri gabea zen. Hona hemen idazle handi hauen poema bana, Irene Hurtado de Saratxo Mendietak ekarriak.
Ugandakoa da Mildred Kiconco Barya idazlea (Kabale, Uganda, 1976), eta hangoak kontatzen dituen istorioak, bere poesian lantzen dituen gaiak, eta hangoak bezala hemengoak ere, unibertsalak. XXI. mendeko Ugandari dagozkionak. Oihartzunik izan dute bai haren poemek bai ipuinek, antologia eta sari zenbaitetan presentzia izan du, eta orain Lurraren orbainak narrazioa euskaraz irakur daiteke June Lete Larrañagak egindako itzulpenean.
Kritikak ez zuen Sarah Kane egilearen lana aintzat hartu, Zartatua-ren 1995eko estreinalditik hamar urtera Harold Pinter eta Edward Bond-ek miresmena aitortu zioten arte. Momentu horretatik aurrera, Thatcher Belaunaldiko sortzaileen artean egile garrantzitsuena iritzirik, Europan zehar maiz oholtzaratzen zen —eta den— lana dugu Kanerena. 1996. urtean Fedraren maitasuna(Phaedra’s Love) zuzendu eta handik hiru urtera Garbituak (Cleansed) eta Grina (Crave) estreinatu zituen. Azken testua, 4.48 Psikosia, duela 25 urte, 1999ko otsailaren 20an bere buruaz beste egin ondoren antzeztu zuten. Ganbila bilduman kaleratu zituen Susa argitaletxeak Zartatua eta 4.48 Psikosia obrak, Arantzazu Fernandezek euskaratuak.
Kritikak ez zuen 