Aza
20
24
Hainbat nobela gogoangarriren idazlea izan zen Leonardo Sciascia, eta baita ipuin ederren egilea ere. Izen ezinbesteko bat XX. mendeko literatura unibertsalean, euskaraz ere irakur daiteke 1989ko azaroaren 20an hil zen autore italiarra. 1991n bi obra plazaratu ziren: alde batetik, 1973an Einaudirekin plazaratutako Il mare color del vino euskaratu zuen Josu Zabaletak Erein argitaletxearentzat, 13 kontakizuneko bilduma den Itsaso ardo kolorea. Bestalde, Literatura Unibertsala bildumaren baitan ibaizabalek Hontzaren eguna nobela argitaratu zuen, Koldo Bigurik itzulia. Osorik irakur daitezke biak. 2023an, berriz, bilduma berean Igela/Ereinek Todo modo eleberria kaleratu du, Gaizka Ugaldek euskaratua (lehen kapitulua irakurgai).
Aza
15
24
1984ko azaroan, duela 40 urte, jo zuen goia Euskalduna ontziolako borrokak. Espainiako Gobernuak erabakitako industria-birmoldaketaren baitan lantegi erreferentziala izandakoa itxi zen, langile mordoa kalean utziz. Bilbo hainbat hilabetez su eta ketu zuten lantegi barneko eta Euskaldunako zubiko liskarrak, Poliziaren eta borrokan ari ziren langileen artekoak. 2010ean Susak argitaratutako Gotzon Barandiaran idazlearen Errotik eleberriak itxiera eta borroka horiek ditu hondoko paisaia, eta aita gaixoaren eta alabaren arteko harremanaren soinu-banda pilotakada- eta sirena-hotsez janzten da.
Aza
06
24
Azaroaren 6 batez jaio zen, 1919an, Sophia de Mello idazlea, Portugalgo XX. mendeko poesiagintzaren ahots inportanteenetako bat, klasizismoari eta ezagutza estetikoari lotua. Susa argitaletxearen Munduko Poesia Kaierak bilduman Sophia de Melloren poesiaren antologia plazaratu zen 2015ean —Beñat Sarasolaren hitzaurretik hartuak dira poetari buruzko hitzak—, Iñigo Roquek euskaratua. 1901eko azaroaren 7an, berriz, Brasilgo poeta handietarik bat jaioa zen, duela 60 urte zendu zena: Cecilia Meireles. Poeta (eta artikulugile) intimista, modernismoaren gailurtzat joa da. Hamar poema euskaratu zituen Koldo Izagirrek. Ozeanoaren alde banatan portugesez idatzi zuten bi poeta handi, euskaraz.
Aza
02
24
Omiasaindu egunaren biharamuna, azaroaren 2a, difuntuen eguna da tradizio kristauan, arima araztu eta santu izateko bidean daudenena. Eta baditugu gure amaraunean egun horretan hildako bost idazleren lanak online. Andima Ibinagabeitia hil zen azaroaren 2an, 1967an, eta sarean irakur litezke bere idazlan hautatuak eta gutunak. Egun berdinean zendutakoak dira Bernard Shaw (1950), Candida lana irakurgai; Johannes Urzidil (1970), Kafka eta Golem-en mistika irakurgai; eta Pier Paolo Pasolini (1975), sarean hainbat lan irakurgai dauzkana. Bistan denez, gure Ibinagabeitia ez besteak santu izateko oso aukera gutxi.
Urr
25
24
Urriaren 18an estreinatu dute Luhuson Miñan antzezlana, aurrerantzean Euskal Herriko hainbat herritan ikusi ahalko dena. Amets Arzallus eta Ibrahima Balderen Miñan (Susa, 2019) liburua oinarri hartuta ondu dute antzezlana Artedramakoek, Timberlake Wertenbakerren egokitzapenarekin eta Ander Lipusen zuzendaritzapean.
Miñan pularrez
Egunotan, hain zuzen ere, lehendik zenbait hizkuntzatan emandako Miñan pularrera itzuli da, Ibrahima Balderen hizkuntzara, eta argitaratu. Hementxe irakur daiteke Mo Kuletee idazle fulak pularreratutako testua.
Latitude horietan
Miñan liburua oinarri hartuta, Gorka Urbizu musikariak ere abesti bat sortu du: Latitude horietan.
Urr
24
24
2004ko urriaren 24an zendu zen, gaur 20 urte, Fatou Ndiaye Sow poeta senegaldarra. Haurrentzako literatura lanen arloan aitzindaria, poesian eta prosan, sari eta errekonozimendu ugaria jasoa da. 1981eko Takam-takam (Asma, haur nirea, asma) liburutik euskarari ekarri zizkion Itxaro Bordak lau poema, 1987ko Maiatz aldizkariko 14. zenbakian.
Urr
17
24
Lisipe bildumak 15. alea kaleratu berri du: Uma Ulaziak idatzitako Euskal Herriko greba feministak saiakera. Bost urte baino gehiago igaro dira jada 2019an Euskal Herriko mugimendu feministak lehenengo aldiz greba feminista deitu zuenetik, eta 2023ko azaroan hartu zuen lekukoa greba feminista orokorrak. Bi greba deialdi haietan erabili zen diskurtsoaren analisia egiten da liburu honetan, feminismo materialistaren ikuspegitik. Greba egun haiek inflexio puntu izan ziren euskal feminismoarentzat, baita urte luzeetako borrokaren parte eta ondorio ere. Sexua, zaintza eta estatua hizpide izanik, diskurtso feminista fintzeko gakoak biltzeko asmoarekin dago egina, barne eztabaida politikoak hauspotzeko helburuz.
Urr
16
24
Ia bizitza osoan bizileku izan zuen Markina-Xemeinen hil zen urriaren 6an Luis Baraiazarra. Idazle eta itzultzailea, aldizkarietan eman zituen argitara lanik gehienak, Karmel aldizkarian batik bat, eliza alorreko gai eta pertsonaiak hizpide hartuta nagusiki. Itzulpen lanetan San Joan Gurutzekoaren olerkien euskaratzea nabarmendu behar da. Eta bertsolaritzaren aldeko jarduna goraipatu, eragile handia izan baitzen aita Luis. 80etan eman zuen argitara olerki bilduma bat, Hitzezko txirlorak (Elkar, 1985), bere heriotzaren karietara osorik dakarkiguna.
Urr
09
24
Urriaren 6an hil zen, duela 45 urte, Elizabeth Bishop poeta estatubatuarra, XX. mendeko poesia ingelesaren ahots handienetako bat. Munduari eta bizitza sozialari beti zeharka begiratu zion, halako distantzia batez, eta hori bere poesiagintzan islatzen da. Garaiko joera eta abanguardietatik at jardun zuena, edonola ere AEBetako orduko poeta garrantzitsuenek hartu zuten aintzat Bishopen poesía. Leire Vargasen itzulpenean, dozena bat poema irakur ditzakegu euskaraz.
Urr
07
24
Araua eta arrakala. Bien arteko tentsioan ageri zaizkigu ipuin hauetako protagonistak. Emakumezkoak dira ia denak, eta gizonez ari dira, nagusiki. Haiek euren gorputzetan, memoria afektiboan eta egunerokoan utzitako arrastoez. Gizonekiko espektatibez eta dezepzioez: unean bertan egin eta esan ez ziren horiez. Aitak —odolekoak, kulturalak, politikoak—, maitaleak, adiskideak ageri dira kontakizunotan. Tesi zuzendari, editore eta militante “idealizatuak”; hiru laguneko gorputz bakar bat frenorik gabe aldapan behera; Zarautz, Elgoibar, Kuba —“desira aplastante bat”—; whatsapp bidezko literatura lezioak; ezin bete diren promesak urpean eta naufragatzen utzitako bizi-puskak; hiltzen jarraitzen duen aita bat, alargun igerilari bat. Tarteko jendearen presentzia aztoragarria eta hizkuntzaren dardara bizia. Zortzi istorio askotariko eta hurbileko bildu ditu Uxue Alberdik bere hirugarren narrazio liburuan. Zortzirak dituzue irakurgai sarean.
Urr
03
24
Egungo poeta galego handietarik bat da Lupe Gomez. Antzerkigile, kiritikari eta kazetari ere badenak, liburu mordoxka ditu argitara emanak. 2018an Kritika saria jaso zuen Camuflaxe poemarioak, eta hain zuzen hortik euskaratu ditu Xabier Bovedak hainbat poema, Idatz & Mintz aldizkarian plazara eman eta hemen eskaintzen dizkizuegunak. Hauxe dio itzultzaileak obra horretaz: “Testu osoan zehar landa giroko haurtzaroa agertzen da, eta amaren (liburuko pertsonaia nagusia) heriotzarekin amaitzen da. Egileak esperientzia intimotik esperientzia unibertsalera gidatzen gaitu modu zuzen, baina baita harrigarrian ere. Materia, haragia, lurtasuna esperientzia horren erdigunean daude”.
Ira
27
24
Mendeurrena du irailaren 27an Josef Skvorecky idazle txekiarrak. II. Mundu Gerra eta nazismoaren mingotsak ezagututakoa, jazz zale handia —saxofoi-jolea izan zen—, idazketan eta edizioan jardun zuen. 1968ko Pragako Udaberriko altxamenduaren karietara Kanadara erbesteratu zen, eta han jarraitu zuen idazten eta berak sortutatko eta urte luzez zuzendutako argitaletxean idazle txekiarrak eta eslovakiarrak argitaratzen. Hainbat eleberri eta saiakeraren egile, Txekiako XX. mendeko prosaren berritzaileetako bat, euskaraz Mundu mingotsa (Alberdania, 1996) narrazio-liburua irakur dezakegu, Karlos Cidek egindako itzulpenean. Hemen dituzu liburu horretako lau ipuin.
Ira
24
24
Israelek Libano inbaditu, bonbardatu, sarraskitu zuen 2006an. Hitz hauek idatzi zituen Jon Benitok Berria-n: “Beirut setiatuaren argazkiak egunkarietan. Beirut suntsitua begi bistan: etxea zena harritzar piloa da orain. Sabairik gabeko etxeen ondoan zuzen aparkatuta zeuden bi auto kaltetuta argazkian. Hori balitz guztia. Ez balitz jendea”. Gaur idatzita ere balio dute. Baina sorkuntza eta literatura ere bazela Libanon, eta erakusgarri Libanoko 13 poetaren testuak euskaratu zituen. Hona hemen.
Eurak dira Libano libre, Libano erresistenteko poetak. Eurak gaurko Libano setiatuan. Euren ohoretan.
Ira
20
24
Irailaren 21ez aldarrikatu zuen independentzia Armeniak, SESB desegin zeneko 1991 hartan. Data aproposa hango ahots handietako bat euskarari ekartzeko. Idazle eta kazetaria, 16 poema-liburu eta hainbat artikulu eta saiakera argitaratua da Hrant Alexanyan, Armeniako Artsakh-en 1961ean jaiotako poeta. Bere obra zenbait hizkuntzara itzuli dute, eta bera ere itzulpen-lan handia egindakoa da, besteak beste Joseba Sarrionandiaren poemak, berak zuzentzen duen argitaletxean publikatuak. Harkaitz Canok Alexanyanen sei poema euskaratu ditu, hemen aurkezten dizkizuegunak.
