Urt
01
06
1906ko maiatzaren 23an hil zen Henrik Ibsen norvegiar idazlea. Antzerkigintzaren historian izen garrantzitsuenetakoa da Ibsenena, pertsonaien barne gatazkak marrazten maisua, XX. mendeko antzerkigintza modernora ezinbesteko zubia. Oraindik ere oso maiz taularatzen den egile honek hainbat obra ditu —Ostraat-eko Inger anderea, 1857; Brandes, 1866; Peer Gynt, 1867; Herriaren etsaia, 1882; Basa ahatea, 1884; Hildakoen artean itzarriko garenean, 1899—, baina zalantzarik gabe Andere-etxea da (Et Dukkehjem, 1879) bere obrarik ezagunena. Euskaraz ere irakur daitekeena, Jose Agirrek euskaratu eta Egan aldizkarian 1980-81eko aleetan kaleratu zena. Lehenago, hala ere, 60etan ere itzuli zen eta Jarrai antzerki taldeak 1965ean taularatu zuen. Ibsenen Mamuak izeneko lana ere euskaratua du —ez argitaratua, guk dakigula— Antonio M. Labaienek. Osorik irakur dezakezu orain, gaur eguneko grafiara ekarri dugun Andere-etxea.
Abe
29
05
XX. mendeko literaturan erreferentzia, Arantxa Urretabizkaiaren poemek leiho berri bat zabaldu zuten euskal letren panoraman, bakarka poesia liburu bakarra plazaratu bazuen ere: Maitasunaren magalean (GAK, 1982). Ordurako Zergatik panpox (Hordago, 1979) kaleratua, bere jardunak segida izan du narratibaren arloan. Bere poemen bilduma bat dakar XX. mendeko Poesia Kaierak, hemen osorik eskaintzen dizueguna.
Abe
22
05
Narratibaren alorrean ezagutu genuen Joxe Austin Arrieta, Bidaia / Termitosti (Ustela, 1978) eta Abuztuaren 15eko bazkalondoa (GAK, 1979), baina 80ko hamarkadan poesia bereziki landu zuen: Arrotzarena neurtitz neurgabeak (GAK, 1983), Bertso-paper printzatuak (Elkar, 1986), Mintzoen mintzak (Elkar, 1989). Hizkuntzaren lanketa, erritmo eta neurrien jokoa, Susa argitaletxeak XX. Mendeko Poesia Kaierak bilduman kaleratu zuen Joxe Austin Arrietaren poemen antologia.
Abe
22
05
Ohikoegiak ditugun gai idorretatik urrunduz, eta adin guztietako irakurleak gogoan harturik, Klasikoen Gordailuak literatur lan goxo zenbait eskaintzen bukatu nahi du aurtengo jarduna. Eta neguko arrats elurtsu luzez hornituta datorkigun urte amaierari aurre egiteko, zer egokiago eta dibertigarriago gaztetxoentzat Nemesio Etxanizen Arraldea ipui zarra (1923), Bitor Garitaonandiaren Ipuin laburrak (1922) edota Otxoluaren Bertolda eta Bertoldin ospetsua (1932) sutondoan irakurtzea baino? Eta klasikozale adinekoontzat, zer gogoangarriago Jean Martin Hiribarrenen Montebideoko berriak (1853) baino? Zer literarioago, zer barnekoiago Xabier Lizardiren Euskera andiki soiñekoz artikulu-bilduma (1922-1933) baino?
Abe
15
05
1990eko abenduaren 14an, orain 15 urte, hil zen Friedrich Dürrenmatt idazle alemana. Suitzan 1921ean jaioa, bere antzerki-lanek egin dute ezagun, eta izaera existentzialistako bere polizi-eleberriek. Justizia, errua, heriotza, behin eta berriro bere lanetan ageri diren gaiak dira. Euskarara Antonio M. Labaienek ekarri zuen lehenbiziko, 1963an, Egan aldizkarian argitaratu zuen Gizona eta Kidea antzezlan laburrarekin. 1992an Ereinek argitaratu zuen, Bartleby bilduman, Matxura narrazioa, Xabier Mendigurenek euskaratua, Andres Urrutiaren hitzaurrea duena. 1999an, azkenik, Labayru institutuak euskaratu zuen Hizketaldia gauez antzezlan laburra Zubizabal aldizkarirako. Osorik irakur ditzakezu.
Abe
15
05
Sentsibilidade berria ekarri zuen Amaia Lasaren poemagintzak 60etako urte haietan. Poesia sozialaren eta bestelako ereduen erdian, argi propioa piztu zuten ahots haren emakumezkotasunak, eta era berean izaera lirikoak. Poema bilduma, Hitz nahastuak eta Paradisuetan poemarioak argitaratu zituen 70eko hamarkadan, eta Susa argitaletxeak XX. Mendeko Poesia Kaierak bilduman kaleratu zuen haren lanen antologia bat. Hementxe duzu osorik.
Abe
08
05
Ahots indartsuz plazaratu zen 2004ko udaberrian Eider Rodriguez. Eta handik gutxira gaur ipuin bildumarekin erakutsi zigun gure historiari, gure egunerokoari, bere barrenari leiho bat irekitzeko eta literatura bihurtzeko gaitasuna bazuela Rodriguezek, eta estilo ederrez egin ere. Osorik aurkezten dizuegu bere narrazio liburua.
Abe
08
05
Klasikoen Gordailuak zortzi izenburu berrirekin aberastu nahi du gaurkoan bere erakusmahaia, zortziak, agerian da, gure literatur tradizioaren erakusgarri nabarmenak: Pedro Astarloaren Urteko domeka gustijetarako berbaldiak (1818), Jose Kruz Etxeberriaren Ongi bizitzeko (1824), Jean Pierre Duvoisinen Liburu ederra (1856), Jose Ignazio Aranaren San Ignazio Loiolakoaren bizitza laburtua (1872), Andres Iturzaetaren Asteteren ikasbide kristinaukorraren azalduera laburrak (1899), Kandido Basaberen Andra-Mariaren ezkutua (1914), Federiko Belaustegigoitiaren Andoni Deunaren bizitza (1919) eta Polikarpo Iraizozen Yesu Kristo gure Yaunaren bizia(1934).
Abe
01
05
Kutxarekin 1978an kaleratu zuen Jose Angel Irigarayk Kondairaren ihauterian poema liburua, eta haize freskoa ekarrin zion poesigintzari. Ahozko tradizioa, kantua, historia eta era berean molde berriak nahasten zituen poesia sujerente batean. Bizi minaren olerkia, Urdinkara eta orain gutxiko Joan-jinaren labirintoan liburuek sendotu egin du bide hori. Susa argitaletxearen XX. mendeko poesia bilduman argitaratu zuen Kaiera, eta hementxe dakarkizugu osorik.
Aza
24
05
1961ean Egan aldizkarian lehen poemak argitaratua, 1967an kaleratutako lehen poema liburuak, Tamariza eta pikondoa izenekoak, baieztatu egin zuen kolore bereziko poesia zela Mikel Lasarena. Eta jarraitu du, kopuruz handi ez bada ere, sentsibilidade aparteko poesia lantzen. Egin dituen itzulpenei ere —Schwob, Sartre, Strindberg eta, batez ere, Rimbaud— badarien sentsibilitatea. Bere partikulartasunean, erreferentzia da Mikel Lasarena XX. mendeko poesigintzan, eta halaxe irakur daiteke Susak plazaratu zuen Poesia Kaieran. Hona hemen.
Aza
24
05
Klasikoen Gordailuak oraingoan sareratu duen liburu sortan Estebe Materre lehen idazle euskaldun berriak Saran ikasitako mintzaira txukunean eskainitako Dotrina kristiana (1623) datorkigu lehendabizi. Voltoire-n Dialogoak (1620), eguneroko gai premiatsuenen (eta, behingoz, ez erlijiosoen) inguruko elkarrizketak jasotzen dituena (Zer ari zara konpai, lo egiten duzu ala geldirik zaude?) dator ondoren. XVII. mendeko uholde ipartarraren azken zitu gisa, Arnauld François Maitie-ren Otoitzak (1676: 1874).
Horiekin batera, beste lau idazlan interesgarri ere agertu ditu Gordailuak: Martin Duhalderen Meditazioneak (1809), B. Joanategiren Sainduen Bizitzea (1890), Charles Bordesek Üskal Noelen Lilia (1897) liburuxka bildutako zubererazko abestiak, eta Joanes Haranederren Gudu izpirituala (1750: 1827), azken hau Scupoliren obra ospetsuaren itzulpena.
Aza
20
05
Bost urteko isilune luzearen ondoren kaleratu zuen Kristalezko bularrak narrazio bilduma Pablo Sastrek. Merezi izan zuen itxaroteak. Liburuko bederatzi ipuinetan, garaiko gizartearen erretratu gordina bururatu zuen Sastrek, egileak ohi duen moduan errealismorako joera hizkuntzan eta hizkeran uztartuz. Droga, zoratzea, ezkutuko lanak, zahartzaroa eta beste hainbat gairen inguruko puzle bortitza eta aldi berean samurra da 1990eko Kristalezko bularrak liburua orain sarean osorik irakur dezakezuna.
Aza
20
05
Tomas Kempiskoak (c. 1379-1471) idatzi zuen Imitatio Christi liburua “debozio modernoa” delakoaren laburbiltze garrantzitsuena suertatu zen, eta, aldi berean, hurrengo urteetan agertuko ziren erreformatzaile erlijiosoen zinezko egitaraua. Izan ere, aszetika liburu hau kristauen arimaren iparrorratz gisa hartu izan zen perfekziorako bidean. Eskolastika guztietatik urruti, liburu honek espiritualtasunean eta Kristoren imitazioan oinarritu nahi izan zuen bere proposamena. Berehala best-seller bilakaturik, ia lau mila edizio ezagutzeko tenorean dagoenean, euskaldunok ere ez dugu haren faltarik geure buruaren betegintzarre-ahaleginen lagungarri. Batez ere mugaz bestalde. Ildo horretan, gaurkoan Klasikoen Gordailuak eskaintzen duen Leon Leon hazpandarraren Jesu-Kristoren Imitazionea (1927) dugu moldaketa berriena eta berritzaileena (“Lan huntan hasi ginelarik, iduritu zaikun, orhe bera hartuz, zerbait pollitagorik egin zitakela”). Kronologikoki lehena, dena den, S. Pouvreau euskaldun berriaren eskutik etorri zitzaigun: Iesusen Imitazionea hain zuzen (XVII.mendearen erdialdean burutua, baina luzaroan argitaragabea). Harrezkero, Mixel Xurio azkaindarraren Jesu-Christoren Imitacionea (1720) eta Martin Maister-ek zubereraz eskaini Jesu-Kristen imitazionia (1757) dira azpimarragarrienak.
Aurrekoen osagarri, F.A. Hérouville apaiz frantsesak apailatutako liburuaren itzulpena da Alexander Mihura donibandarrak Andredena Mariaren Imitacionea, Jesus-Christoren Imitacionearen gañean moldatua izenarekin dakarkiguna (1778), oraingoan, izenburuak dioen bezala, Amabirjinaren antz-bidea proposatuz.
Amaitzeko, Saleseko San Frantziskoren “bizitze deboterako introdukzionea” edo Filothea ( 1664) da Bidarteko erretore S. Pouvreau-ren lan erraldoiaren beste ale adierazgarri bat bezala irakurle gosetuari eskaintzen zaiona. On egingo ahal dio!
Aza
17
05
XX. mendeko euskal literaturako ahots berezi eta indartsua da Juan Mari Lekuonarena. 1966ko Mindura gaur eta 1973ko Muga beroak liburuek bide pertsonala jorratzen zihoan poeta erakutsi ziguten. Bide propio hori unibertso poetiko baten eraikitzea bihurtu zen Ilargiaren eskolan (Erein, 1983) eta Mimodramak eta ikonoak (Erein, 1990) poemarioekin. Lekuonaren poemekin osatutako XX. Mendeko Poesia Kaierak bildumako koadernoa osorik dakarkizuegu.
Aza
03
05
Izuen gordelekuetan barrena (BAK, 1981) eta Marinel zaharrak (Elkar, 1987) poemarioen ondoren, 1991n Susa argitaletxearekin kaleratutako Gartzelako poemak liburuan beste jauzi bat eman zuen Sarrionandiak. Izenburuak berak adierazten digunez, espetxean egindako poemak dira, baina ez espetxekoak soilik, borrokakoak, bizitzakoak, sorterrikoak… Hementxe daukazu osorik.
