Ots
16
06
1856ko otsailaren 17an, orain 150 urte, hil zen Parisen Heinrich Heine, XIX. mendeko idazle aleman handietako bat. Dusserdolfen 1797an jaioa, bere poema eta kantuekin eta bidaia-kronikekin arrakasta lortu zuen. Alemaniako botere eta pentsamenduarekiko kritiko, ironia eta sarkasmoaren maisuetako bat izan da, eta bere idatziek oihartzun handia izan dute. Euskarara ere iritsi ziren, 1920ko hamarkadan. Joseba Arregi Txingudik euskaratu zituen Bitarte eta Itzulia poemarioak eta Heine’ren olerkiak liburuan plazara eman 1927an. Txingudiz gain, hala ere, Klaudio Sagarzazu Satarkak, Martin Oiartzabalek, Jokin Zaitegik eta beste zenbaitek ere euskaratu dituzte idazle alemanaren poemak. Heine’ren olerkiak liburua eta beste poema solteak dauzkazu irakurgai.
Ots
09
06
Bi poema libururen bitartez tokia erdietsia du Rafa Egigurenek euskal poemagintzaren alorrean. 1981ean Ustelak kaleratu zuen Txipiroiren bat edo beste, zehaztasun handiz zorroztutako lumaren emaitza. Mugarrien garraioan izan zen hurrena, Susarekin 1986an plazaratua, aurreko poema liburuko ahotsa sendotzen zuena. Horixe poesiaren eremuan argitara emandakoa. Geroztik, Ilargia putzuan ageri eleberria kaleratu zuen (Erein, 1990), eta 2003an Mandarin dotore disko-liburua, poema txinatarren itzulpena dakarrena, Egigurenek egina. 2002an Susa argitaletxeak Rafa Egigurenen Poesia Kaiera kaleratu zuen, orain osorik aurkezten dizueguna.
Ots
02
06
Bost poema libururen egilea, XX. mendeko euskal literaturako ahotsik sendoenetako bat da Jose Luis Otamendirena. Ustelarekin 1980an kaleratutako Azken undinaren kaira liburutik hasi eta Lur bat zure minari poema-libururaino (Susa, 1995), lirika berezi eta indartsu baten jabe dela erakutsi du Otamendik. Bere poesiaren antologia bat, XX. Mendeko Poesia Kaierak bilduman kaleratu zuen Susa argitaletxeak. Osorik irakur dezakezu orain, poemetako batzuk bere ahotsez entzunaz.
Ots
02
06
115 urte bete dira urtarrilaren 30ean Jean Duvoisin (1810-1891) zendu zenetik. Haren eskutik sortu-egokitu eta papereratutako obren artean ez da gure letretan garrantzi gutxienekoa, ez eta txikiena ere (ez, noski, tamainaz; ez, jakina, kalitatez) Klasikoen Gordailuak gaurkoan, ainhoarraren omenaldi gisa, eskaintzen duen Bibliaren itzulpena (1859-1865). Idazlanaren izaera erraldoiagatik hiru estekatan banatua (Bible Saindua (I) – Testament Zaharra, 1. zathia; Bible Saindua (II) – Testament Zaharra, 2. zathia eta Bible Saindua (III) – Testament Berria). Eta irakurketak bideratzea Klasikoen Gordailuaren eginkizuna ez bada ere, honako liburu paregabe hauetan aurki dezake irakurleak lehendabiziko aho-gozagarria: Eklesiastesa, Zuhurtzia, Erran zaharrak, Eklesiastikoa. Eta poesi hizkuntza maite duenak Salomonen Kantiketako Kantika eta Psalmoak liburuetan.
Urt
26
06
Martzelino Soroa Donostiako antzerkigile ezagunaren beste bost antzerki lan eskaini ditu euskaraz.netek osorik: Alkate berria; Baina zein naiz ni?; Barrenean harra; Hauek istiluak; Urrutiko intxaurrak. Era honetan euskal antzerki modernoaren sortzaile jotzen den egilearen 11 antzerki lan eta Baratzan izeneko elkarrizketa liburua jarri ditu dagoeneko irakurleen eskura.
Urt
26
06
1906ko urtarrilaren 26an jaio zen Elantxoben Andima Ibinagabeitia. Euskal kultur eta literaturaren langile handia, Jokin Zaitegirekin batera Euzko Gogoa aldizkariarekin egindako lana azpimarratzekoa da. Beste hainbat lanetan jardun zuen, dena den. Sustatzaile eta langile moduan ezaguna, idatzi ere idazten zuen.
Susa argitaletxeak Ibinagabeitia Proiektua deitu zion literatur aldizkariak sarean jartzeko bere ekinaldiari, eta Patri Urkizuk prestatutako edizioan Andima Ibinagabeitiaren gutunak argitaratu (Erbestetik barne-minez, Susa 2000).
1967an zendutako idazleari buruzko artikulua Pako Sudupek kaleratu zuen 1999ko maiatz-ekaineko Jakin aldizkarian, 112. zenbakian, eta urte berean liburua prestatu zuen, Elkarlanean etxeak plazaratua, Andimaren idazlan hautatuak izenekoa. Obran, Ibinagabeitiak idatzitako artikuluen antologia bikain batetaz gain, hark idatzitako artikulu guztien erreferentzia dakar. Andima Ibinagabeitiaren lanen erakusle, haren jaiotzaren mendeurrenean osorik eskaintzen dizugu liburua.
Urt
19
06
Koldo Izagirreren Gure zinemaren historia petrala (Susa, 1996) duzu asteon osorik emana. Man Ray zinegile eta artistaren Emak bakia filmari erreferentzia eginez abiatzen du Izagirrek liburua. Hain zuzen ere aurten 80 urte dira Man Rayk filma errodatu zuela, zati batzuk Parisen eta beste batzuk Miarritzen (Arthur Wheeler aberatsaren etxean). Emak bakia Miarritzeko landetxe baten izena duzu, Rayk adierazi zuenez: “C’était tout simplement le nom d’une villa en Pays Basque où j’avais tourné quelques extérieurs“.
Urt
12
06
Literaturan toki berezia irabazia dauka Raymond Queneau idazleak, eta toki benetan bitxia Exercices de style bere liburuak. “Zergatik sortzen du halako zalaparta Exercices de style itzultzeak? Hain zuzen ere, itzulgarria ote den eztabaidan jarri izan delako” diosku Xabier Olarrak. Itzulgarria da, bai noski, eta euskaraz ere badugu, Olarrak berak euskaratua eta Igela argitaletxeak kaleratua. Liburuaren aurkezpena dela-eta, testua hurbilarazi nahi izan dugu eta hemen dauzkazue hala Xabier Olarrak liburuaz idatzitakoak nola liburua osatzen duten 100 ariketetarik batzuk. Raymon Queneau bideo formatoan: 1965. urtean eta 1951. urtean.
Urt
12
06
Urtarrilaren 16an 100 urte beteko dira Felipe Arrese Beitia hil zela jaioterrian bertan, Otxandion. Klasikoen Gordailuan aurrez bazen haren Ama euskeriaren liburu kantaria (1900), argitaratu zuen lehen bilduma mardula. Oraingoan, Asti-orduetako bertsozko lanak (1902), eta Aldizkarietan argitaratuak eta beste ere eskura dauzkazu eta, horrenbestez, Arrese Beitiaren hitz neurtuzko lan guztiak sarean dira: 400etik gora olerki eta bertso sail, 30.000 bertso lerro inguru. Zalantzarik gabe, euskal literaturak ezagutu duen poetarik jorienetakoa.
Urt
05
06
Bere eleberrietako istorioek eta batez ere estiloak iradokitzen duten sentiberatasuna osotasunean ageri da Joan Mari Irigoienen poemetan. 2002an kaleratu zuen Letra txikiaz bada ere (Elkar), etenik izan ez duen poemagintza baten azken emaitza zena: Hutsetik esperantzara (GAK, 1975), Denborak ez zuen nora (Elkar, 1989), Hautsa eta maitemina (Elkar, 1998). Irakurgai jarri dugu Joan Mari Irigoienen XX. Mendeko Poesia Kaiera.
Urt
05
06
Zaharrak berri, edo zaharrak zahar. Berri zahar, Klasikoen Gordailuak urte berria libururik zaharrenetarikoekin ospatzeko aukera ematen dizu. Oraingoan XVII. mendeko bost liburu erreferentziazko dituzu eskuragarri: Etxeberri Ziburukoaren Manual debozionezkoa, Argaiñaratzen Deboten brebiarioa, Gazteluzarren Egia katholikak, Haranbururen Debozino eskuarra, eta Harizmendiren Ama birjinaren ofizioa. Horiez gain, kronologikoki hain zaharrak izan gabe ere, antzinako euskal ondarearen beste erakusgarri bi: Baraziarten Meditazione tipiak eta Intxausperen Maria birjinaren hilabetia.
Urt
01
06
Duela 100 urte, 1906ko maiatzaren 26an, jaio zen Hernanin Pedro Sarriegi, 1968an hil zena. Paper fabrika bateko langile, euskal kultura, dantza eta bereziki antzerkia zaletasun izan zituen eta eremuotan jardun zuen. Gehienak argitaratu gabeak (Antzertiren artxiboetan dauden makina-izkribuak), hainbat antzezlan idatzi zituen, denak ere estilo kostunbrista batekoak: Etxerako… nor? (1964) —Jarrai antzerki taldeak jokatu zuen—, Jokaldi txar bat (1966) —”Agora” saria—, Gazteak; Zauritutako lorea; Biotzaren neurria, 1965; Ama izaten lanak dira orratik eta Jose Mari’ren urre puskak. Azken honen testua eskaintzen dizuegu, idazkera gaurkotuta.
Urt
01
06
1906ko maiatzaren 23an hil zen Henrik Ibsen norvegiar idazlea. Antzerkigintzaren historian izen garrantzitsuenetakoa da Ibsenena, pertsonaien barne gatazkak marrazten maisua, XX. mendeko antzerkigintza modernora ezinbesteko zubia. Oraindik ere oso maiz taularatzen den egile honek hainbat obra ditu —Ostraat-eko Inger anderea, 1857; Brandes, 1866; Peer Gynt, 1867; Herriaren etsaia, 1882; Basa ahatea, 1884; Hildakoen artean itzarriko garenean, 1899—, baina zalantzarik gabe Andere-etxea da (Et Dukkehjem, 1879) bere obrarik ezagunena. Euskaraz ere irakur daitekeena, Jose Agirrek euskaratu eta Egan aldizkarian 1980-81eko aleetan kaleratu zena. Lehenago, hala ere, 60etan ere itzuli zen eta Jarrai antzerki taldeak 1965ean taularatu zuen. Ibsenen Mamuak izeneko lana ere euskaratua du —ez argitaratua, guk dakigula— Antonio M. Labaienek. Osorik irakur dezakezu orain, gaur eguneko grafiara ekarri dugun Andere-etxea.
Abe
29
05
XX. mendeko literaturan erreferentzia, Arantxa Urretabizkaiaren poemek leiho berri bat zabaldu zuten euskal letren panoraman, bakarka poesia liburu bakarra plazaratu bazuen ere: Maitasunaren magalean (GAK, 1982). Ordurako Zergatik panpox (Hordago, 1979) kaleratua, bere jardunak segida izan du narratibaren arloan. Bere poemen bilduma bat dakar XX. mendeko Poesia Kaierak, hemen osorik eskaintzen dizueguna.
Abe
22
05
Narratibaren alorrean ezagutu genuen Joxe Austin Arrieta, Bidaia / Termitosti (Ustela, 1978) eta Abuztuaren 15eko bazkalondoa (GAK, 1979), baina 80ko hamarkadan poesia bereziki landu zuen: Arrotzarena neurtitz neurgabeak (GAK, 1983), Bertso-paper printzatuak (Elkar, 1986), Mintzoen mintzak (Elkar, 1989). Hizkuntzaren lanketa, erritmo eta neurrien jokoa, Susa argitaletxeak XX. Mendeko Poesia Kaierak bilduman kaleratu zuen Joxe Austin Arrietaren poemen antologia.
