Urr
15
07
Nevadako Reno ondoko Sparks-en egin zen aurreneko Western Basque Festival, 1959ko ekainaren 6 eta 7an. AEBetako euskaldunek ordu arte burututako ospakizun handiena izan zen, 5.000-6.000 lagunekoa. Lau urte lehenago, 1955ean, Dick Graves eta Flora Agirre senar-emazteek Nugget kasinoa sortu zuten Sparksen, eta otu zitzaien jaialdi handi bat egitea hantxe bertan. Zazpi lagun elkartu zituzten kasinoan: Peter Echeverria senatari demokrata, Robert Laxalt idazlea eta bere anaia John, Peter Supera, John Micheo, Martin Esain, John Ascuaga… eta dena antolatzen hasi ziren. Jaialdi hartako lekukoak elkarrizketatuz, agiriak eta kazetak batuz, kontakizun bizi batera ekarri ditu orain Miel A. Elustondok. Western Basque Festival 1959 kronika liburua osorik eskaintzen dizugu –liburuaren aurkezpena urriaren 17an (asteazkena) 12:00etan izango da Donostiako Elkar megadendan–.
Urr
11
07
Pasio moduan antzezteko drama da Erri bat gurutzbidean obra, Salbatore Mitxelenarena, eta bere obra osoaren ardatzak laburbiltzen dituen hitzak ditu gaia aurkezteko: “Azken mendeko Euskal Bizinaiaren sentimendu trajikoa”. Hitz horietan laburbiltzen baita XX. mendeko idazle —bereziki poeta— handiaren obraren funtsa: Euskal Herria, 36ko gerrak azpiratu duena, bizi nahian, agonia horretan: iltzen doakun enda zarraren / zotiña naiz eta asperen. Sentimendu horiek, hasperenaz gain aldarrikapen ere badirena, goi mailako lirika batetik kantatua, idazlea den apaiz frantziskotarrak erantsitako doinuan. Poeta da Mitxelena, eta Arantzazutik, baina baita misioetan ibili den Ertamerika edo Suitzatik bizitzaren sentimendu tragikoa kantatzen du, bere obran nahitaez lotuta doazen ikuspegi pertsonaletik nahiz kolektibotik. Klasikoen Gordailura Salbatore Mitxelenaren lanak bildu ditugu. Aipatu dramaz gain, poemarioak —liburu gisa argitaratuak eta bere lanen bildumetan jasoak—, Arantzazu, Arraun ta amets, Beste olerkiak; eta Unamuno ta Abendats, Migel Unamunoren euskaltasunari buruzko lana, azterlari zenbaiten iritziz euskal saiakeragintzan obra aintzindarietakoa dena.
Urr
03
07
1920an Donibane Lohizunen jaioa, oraindik ere Beloken bizi da Jean Diharce elizgizona, Xabier Iratzeder poeta. Piarres Laffiteren itzalean euskal letren mundura jalgia, XX. mendeko euskal lirikorik gorenetakoa dugu Xabier Iratzeder. Obra oso zabala idatzi duena, kronika eta bestelako testuez gain —salmoen itzulpengintzan lan handia egina—, poemak eta kantuak ditu bere obraren ardatz. Natura, erlijioa, Euskal Herria kantatu dituen poeta, lirismorako joera berezikoa, erritmo eta konposizio aldetik olerki bikainak osatu ditu. Biziaren olerkia izeneko obran bildu ditu bere poema lan guztiak, eta Klasikoen Gordailura horietarik bost dakartzagu: Pindar eta lano (1920-41), Zeru-menditik (1941-46), Argiz argi (1947-57), Uhaineri nausi (1958-71) eta Jaunaren hegala (1972-80).
Urr
02
07
Lau Sasoitako Zipristinak eleberria kaleratu zuen Eukene Martin Sanpedrok 1985ean, eta urtebetera, Susa argitaletxearekin hau ere, Amets bizia argitaratu zuen. Barne monologoari tiraka bigarrengoan ere, baina narrazioarekin eta elkarrizketekin tartekatuz, mundu onirikoa eta erreala konpartitzen ditu lanak, maitasuna eta harremanak ardatz nagusi dituen kontakizunean. Orain osorik duzue.
Ira
18
07
Narratiba 1984 azpizenburu modukoarekin kaleratu zuen Susak, 1984an, bere bilduma hasi berriko laugarren liburua, Urte guztiak dira diferente. Zazpi ipuin eta antzerki piezatxo bat bildu zituen, Susa aldizkariaren inguruan “mugitzen” hasiak ziren zortzi autorerenak, gazteak batzuk, gazteagoak besteak: Mikel Antza, Joxerra Utretx, Xabier Mendiguren, Pello Lizarralde, Iñaki Uria, Gorka Setien, Iñaki Iñurrieta eta Eneko Olasagasti.
Ira
12
07
Euskal Literatura klasikoak utzi dizkigun autoreen artean, ez da ezagunenetakoa 1664an Donibane Lohizunen jaiotako Pierre Urte. Agerikoa da, halaber, haren lanak ere aski ezezagunak dituela irakurleak. Hark ondutako Grammaire Cantabrique Basque eta Dictionarium latino-cantabricum bukatugabea ahaztu gabe bada ere, Klasikoen Gordailuak Bibliatik euskaratutako atalak eskaini nahi ditu gaurkoan. Ethorkia eta Ilkhitzea (c. 1700; 1894) izenarekin datoz, bada, Bibliaren lehen liburua (osorik) eta bigarrena (22 kapitulu baino ez).
Ira
11
07
Eukene Martin Sanpedro idazle bilbotarraren lehen lana da Lau Sasoitako Zipristinak, Susarekin 1985ean kaleratutako eleberria. Urte berean Andre Zuria antzerki-lana ere plazaratu zuen, Bilboko Aurreki Kutxarekin. Emakume baten narrazioa dakar liburuak, bizikizunak eta gogoetak, tonu intimoan kontatuta, Antonio Vivaldiren Lau sasoiak obra aitzakia hartuta; batez ere negua. Hementxe daukazu.
Ira
06
07
Silvain Pouvreauk lehendik sareratuak zituen Filotea (1664) eta Iesusen imitazionea (1669) liburuen bilduma osatzera dator gaurko eskaintza. Oraingoan, euskaldun berri honek itzuli eta prestatu zituen beste hainbat obra izango dira irakurgai Klasikoen Gordailuan, hala nola Giristinoaren dotrina (1656), Gudu espirituala (1665) eta garrantzi gutxiagoko lanak biltzen dituen Obra txipiak izenekoa (c. 1648-1659; 1892). Inork zalantzan jar balezake ere, arretaz irakurtzeko obrak dira, inoiz baino gaurkotasun gehiago baitute. Izan ere, haren Dotrinaren hasieran “Iaun eskaldunei” gaztigatzen zaienez, “inguruz inguru dabiltza Turkoak eta Mairuak zuen gizonak atzeman nahiz hei Fedearen galarazitzeko, eta hetaz, karga-abrez bezala bere lanen egiteko”. Kasu, beraz!
Ira
05
07
Virus argitaletxeak Koldo Izagirreren Nik ere Germinal! egin gura nuen aldarri (Susa, 1998) nobela katalanez argitaratu zuen iaz, Luis Carmonak itzulia. Oraintxe, abuztuan, 110 urte bete dira Michelle Angiolillo anarkistak Canovas del Castillo agintari espainiarra tiroz hil zuela Arrasaten, eta epaiketa bizkor baten ondoren Angiolillo Bergaran jendaurrean exekutatu zutela garrotez. Gertakari haiek gogoan, Izagirreren nobela eskaintzen dizugu katalanez ere: Jo també haguera volgut cridar Germinal!
Abu
30
07
Gorespen handiegiak jaso gabea, merezi ez duen ahanzturan eduki izan dute azterlari gehienek Jon Andoni Irazusta idazlea. 1884an Tolosan jaioa, zuzenbide ikasketak egin zituen, eta lanbide horretan eta politikan jardun zuen (Gorteetarako diputatu izan zen hiru biderretan) gerrak erbesteratu zuen arte. Puerto Rico, Kolonbia, Argentinan eta Perun bizi izan zen, Liman hil zela 1952an. Antzerti aldizkariaren sortzaileetakoa, antzezlan baten euskaratzailea, bi eleberrik sartu dute euskal letren plazan: Joañixio eta Bizia garratza da… Erbesteari buruzko eleberriak biak, erbeste ekonomikoaz lehena eta politikoaz bigarrena, 1946an Ekin argitaletxeak Joañixio argitaratzean lehenengoetariko euskal eleberri errealistarekin egin genuen topo. Ohiturazko eleberriaren kontrara (Agirrerenak, Donostia, Uztaroa), Joañixio-n protagonista benetako gizarte bateko partaide da, ez gizarte-ideia batekoa. Prosa ederrekoa, nahiz eta estiloan batzuetan zabar, Leturia bitarteko euskal eleberririk aipagarrienetakotzat jo genezake. Ildo berekoa, ez hain biribila, da gaur Klasikoen Gordailura dakargun Bizia garratza da… (Ekin, 1950) Gerrari ihesi Ameriketan patu zorionekorik topatuko ez duten Ander eta Andoniren istorioa kontatzen duen narrazioa.
Horrekin batera, 2001ean zendu zen Mariano Izetaren Dirua galgarri polizi nobela dugu, 1962koa. Elizondoko seme zen Mariano Izeta aldizkari eta egunkarietan, Zeruko Argia eta Herria-n batez ere, hainbat artikulu idatzia da, herri kronista handia izanik. Ipuinak ere baditu, bertso munduan lan handia eginikoa da, eta Klasikoen Gordailura dakargun honetaz gain, Nigarrez sortu nintzan nobela ere ondu zuen. Herri hizkeran idatzitako polizi eleberri bixia duzu Dirua galgarri.
Abu
22
07
Ez dira gutxi izan, ahoz ahoko tradizioari esker, klasikoak izatera ailegatu diren bertso sailak. Horietako batzuk topatu ahal izango dituzu Klasikoen Gordailuaren aste honetako emanaldian. Horietako zaharrena, Agustin Basterretxearen Jesu-Kristo gure Jaunaren pasioa da; 1760. urte inguruan sortua, 61 bertsoz osatutako sail honek hamaika aldaera jaso izan ditu mendetan. Guk paperean argitaratutako lehen bertsio ezaguna sareratu dugu, 1777koa. Beste bertso sail famatua Juan Kruz Zapirainen Brabanteko Jenobeba (1899) duzue, hau ere behin eta berriro argitaratutakoa. Multzoa osatzeko, Pello Errota bertsolari ezin klasikoagoak Jarritako bertsoak ere dasta ditzakezue.
Abu
15
07
Kontrakoa dirudien arren, Klasikoen Gordailuaren helburua ez da inor kristau legera makurtzea. Haatik, irudipen hori indartzera gatoz aste honetan ere, antzinako bost doktrina berrargitaratuta. Haien balio nagusia, antzinakoak izatea, 1656tik 1739ra bitartean argitaratu ziren eta. Zaharrena, Martin Otxoa Kapanagaren Dotrinea, XVII. mendekoa. Ondotik dator Jose Otxoa Arinen Doktrina kristianaren explikazioa (1713), argitaratu izan den gipuzkerazko lehen liburua. Beranduxegokoak dira beste hiruak: Martin Arzadunen Doktrina kristianeen explikazinoa (1731), Franzisko Elizalderen Apezendako dotrina kistiana uskaraz (1735), eta Juan Irazustaren Doktrina kristiana (1739), ostera berragitalpen eta moldaketa gehien izan dituena.
Abu
08
07
Antzerti yayan izan naz antzezlanaren eta Irribarrea galtzen denean eleberriaren artean 50 urteko tartea dago, eta urte horietan guztietan jardun zuen —hainbat urtetako isilaldiez, jakina— Eusebio Erkiagak, poemak idazten, kazetaritzan —Eguna egunkariko erredaktore izan zen—, euskararen aldeko lanetan… Lekeition jaioa 1912an, Euzkerea eta Yakintza aldizkarietan hasi zen poemak argitaratzen, eta 1936ko Lekeitioko Olerti Egunean aipamenik erdietsi zuen. Olerkiak idatzi eta argitaratzeari utzi ez bazion ere (liburu gisa ere bai, baina batez ere aldizkarietan: Olerti, Karmel, Egan), gerraren etenaren ostean eleberrigintzara jo zuen. Poemetan erakutsitako hizkuntza jori eta aberatsean, sei eleberri idatzi zituen, hiru 1950-60etako aroan —gaur Klasikoen Gordailura dakartzagun Arranegi (1958), Araibarko zalduna (1962) eta Batetik bestera (1962)— eta hiru 80etan, lanetik erretiroa hartuta: Txurio Txoria, Jaioko dira eta Irribarrea galtzen denean. Eleberri kostunbristak dira gaur Gordailura dakartzagunak, batez ere Arranegi, Txomin Agirreren Kresala-ren ildokoa dena, itsas giroko nobela. Hirira garamatzate besteek, eta pertsonaia diferenteagoeara, janzkera modernoa ematen diotenak, nahiz eta protagonisten bizibideetan —galbideetan batik bat— idazlearen ikuspegi morala larregi nabaritzen den. Hementxe hiru eleberriok.
Abu
02
07
Euskarazko bidaia kronika lehenetakoa da Aprikako basamortuan, Augustin Anabitarterena (bereaz gain, Martin Ducq, Jon Izurrategi, Jean Etxepare aipatu ohi dira). 1891n Donostian jaioa, merkataria, aldizkarietan ekin zion idazle lanari: Argia, Euskal Esnalea, Euzkadi. Dibulgazioko lan batzuez gainera, 36ko gerra aurretik giro eta eduki kostunbristako bi eleberri idatzi zituen —Klasikoen Gordailuan jada dauden Usauri eta Donostia—, prosagile fina erakutsiz. Kostunbrismotik haratago, edukiari dagokionez ausartagoa da Poli eleberria, 1958koa, Donostiako kai eta kaleetan bizi den Poli umezurtzaren istorioa kontatzen diguna. Barojaren protagonisten eiteagokoa, Anabitarte eleberrigile destakatu moduan berretsi zigun. Aprikako basamortuan izan zen euskarazko bere azken lana, Poli bezala Itxaropena argitaldariaren Kuliska Sortan plazaratua (1961ean). Bidaia kronika, idazleak —bidaiaria zaletasunez, bere bidaien argazki sortak ere egiten zituena— Marseillan hasi eta Aljeriako basamortuan 1954an egindako ostera kontatzen du, paisajearen, herriaren, bidailagunen eta bizilagunen kronika bixia osatuz. Gerraosteko Anabitarteren bi lanok bildu ditugu Klasikoen Gordailura.
Uzt
24
07
1884an Bizkaiko Maruri herrian jaio zen Alejandro Bilbao, Erramun Maruri izenaz ezagutzen dugun idazlea. Apaiz kaputxinoa, hainbat komentutan jardun zuen, elizgizon, Hondarribian, Iruñea eta Tuteran. 1932an ordena utzi eta gazteleraz ateratako komentuko bizimoduari buruzko gogoeta liburuan —Memorias o ¿Una esclavitud ignorada?, Errenteriako Makazagarenean— eliz agintarien hainbat jarrera gaitzesten zituela eta zigortua izan zen —ezin zuen jaunartu…—. Armintzara aldatu eta han bizi izan zen 1966an hil zen arte. Eta han jarraitu zion, tarte luze baten ondoren, 1920ko hamarkadan hasitako idazle lanari. 1920ko hamarkadan hasi zen, beraz, aldizkarietan olerkiak argitaratzen —Gure Herria, Euskal Esnalea, Arantzazu—, eta 1927an bertan plazaratu zuen bere lehen liburua, gaur hemen dakargunetako bat: Biotza abeslari. (gehiago…)
