Mar
09
11
First Impressions izenburuarekin 1797an amaitu zuen Jane Austenek bigarren eleberriaren izkribua, baina editoreak ez zuen aintzat hartu. Hamabost urte geroago, berridatzi eta titulua aldaturik, 1813an argitaratu zen Harrotasuna eta aurrejuzkuak, ingeles literaturako amodiozko nobela ezagunena. Ezkontza da istorioaren motorra; lehen inpresioak okerrak izaten dira, horixe du gaia; eta Elizabeth Bennet protagonista (baita ere Fitzwilliam Darcy aberats lotsatia). Sonatua da nobelaren estreinako esaldi guztiz ironikoa: “Mundu zabalean aho batez onartutako egia da, fortuna handiaren jabe den gizon ezkongai batek emaztearen bila ibili behar duela”. 1940an Robert Z. Leonardek film bihurtu zuen, Greer Garson eta Laurence Olivier aktoreekin, eta Jane Murfin eta Aldous Huxleyren gidoiaz.
Mar
07
11
Joan den astean Apuleioren Urrezko astoa nobela eskaini genizuen, Igerabidek eta Lertxundik itzulia. Asteon Augustin Anabitartek egindako ahalegin bat dakarkigu: Izaera-aldakuntza ala urrezko astoa izenburuarekin Apuleioren liburuaren lehen bi kapituluak euskaratu zituen, Aristomen izengoitiz sinaturik, ziur aski lehiaketaren batera bidaltzeko. Gotzon Egiak bidali digu itzulpen originala, Anabitarte sendiaren eskutik jasoa. 15 orriko faksimilea ere paratu dugu bildumazaleentzat.
Mar
02
11
Bigarren mendeko idazle erromatar garrantzitsuena izan zen Apuleio, sortzez berberea. Metamorphoses da bere lan ezagunena, Urrezko astoa izenburua ere ematen zaiona, 1996an Juan Kruz Igerabidek eta Anjel Lertxundik euskaratua. Zatika ondutako nobela pikareskoa da Urrezko astoa, magiak liluratuta daukan Luzio gazteak protagonizatua. Liburu hau irakurtzen hasi aurretik (eta hor barnean den Kupidoren eta Psikeren istorioari ekin baino lehen), badaezpada ere komeni da larrosa batzuk edukitzea inguruan; izan ere, noizbait asto bihurtzen baldin bazara, aski omen da arrosa batzuk marruskatzea asto izateari uzteko.
Ots
24
11
Frantzisko Apalategik dozena bat urtez jardun zuen, 1922an hasita, karlisten eta liberalen arteko bigarren gerrako soldaduen testigantzak biltzen, eta haietako batzuk oraintxe 50 urte argitaratu ziren Euskal mutillak armetan kronika eta elkarrizketa liburuan (Auspoa, 1961). Adibide gisa, hemen Lizarrako pasarte bat, Patxi Juaristi azkoitiarrak kontatua: “Balak hanka hezurrean jo ninduenean, deiadar egin eta Arretxekoak atzera begiratuz esan zidan: ‘Jo al haute?’. Bada orduantxe bertan berari lepotik sartu saihetseraino. (…) Nik nire zauria buztinekin estali nahi baina eskua nekatu eta berriz ere odola bazihoan. Euri asko egin zuen eta ura goiko zanga aldetik gu geunden beheko aldera zetorren, goiko aldean zauritutakoen odolekin gorriturik”. Gerra garai hari buruz nobelarik idatzi nahi duenak hobe du Apalategik jasotako testigantzak irakurri, beste liburu batzuk baino.
Ots
17
11
Nobela grafikoak boladako bilakatzen ari dira, nahiz eta aspaldikoak diren halako albumak eta kontakizun moldeak. Gustavo Adolfo Becquer idazlearen gidoiaz bere anaia Valerianok margotutako liburua duzu adibide xume bat: Los Borbones en pelota (1868). Liburu hartako Becquer satirikoa duzu, baina Becquer erromantikoa da guretzat ezagunagoa. Becquer jaio zela gaur 175 urte bete direla aitzakiatzat hartuta, Manu Lopez Gasenik 1991n itzulitako bi ipuin eskaintzen dizkizugu: Sorrera (1861) eta Ilargi-errainua (1862), biak El Contemporaneo agerkarian plazaratuak.
Ots
09
11
Fiodor Dostoievski jokalari amorratua zen, diru parrastak galduta jo izan zuen erreka. Eta zorrak ordaintzeko eta berriz ere jokoan jarraitzeko idatzi egin behar! Halaxe, bada, 1866an Anna Grigorievnari diktatu zion Jokalaria nobela pesimista baina irrigarria, Dostoievskiren alter ego modukoa den Alexei Ivanovitxek kontatzen duen istorio zoro hau. Europa erdi-erdian, Ruletenburgo hirian, hotel batean bizi den familia errusiarreko patriarka (zorpetua eta hipotekatua) bere izeba aberats gaixoa noiz hilko zain dago, herentzia jasotzearren; ustekabean, ordea, Antonida Vasilievna amona Ruletenburgon agertuko da Moskutik etorria, eta inork espero baino gehiago gustatuko zaio kasinoa.
Ots
03
11
Hontzaren eguna, Il contesto, Todo Modo, Il cavaliere e la morte nobela arduragarrien idazlea izan zen Leonardo Sciascia, baina baita ere ipuin ederren egilea. 1973an Einaudi-rekin plazaratutako Il mare color del vino euskaratu zuen Josu Zabaletak Erein argitaletxearentzat. 1959 eta 1972 bitartean idatzi eta Sciasciak berak hautatutako 13 kontakizuneko bilduma da Itsaso ardo kolorea. Ipuinetako bat, Kontzientzia kasua izenekoa, film bilakatu zuen Giovanni Grimaldik. Astekari “femenino” deitzen diren horietako batean Vaccaquino abokatuak gutun bat irakurri du, non emakume batek azaltzen duen senarrari egindako traizio bat; abokatuari gutuna deigarria irudituta, moztu eta gorde egin du patrikan, eta…
Urt
28
11
Etxepare eta Shakespeare, Lizardi eta Puxkin, Kirikiño eta Flaubert, Anabitarte eta Mansfield. E-bookaren olatua handitzen ari omen denez, eta euskarazko tituluak eskas, irakurgailu elektronikoetara deskargatzeko 249 e-book paratu ditugu Armiarma atariko Liburu elektronikoa gunean, epub eta pdf formatuetan. 249 tituluetatik 191 euskal literaturako klasikoak dira eta 58 literatura unibertsaletik ekarriak. Twain eta Xaho, Conrad eta Zerbitzari, Baudelaire eta Lauaxeta, Virginia Woolf eta Mirande. 14 poema liburu, 28 saiakera, 39 antzerki-lan, 56 nobela eta ipuin bilduma… dohainik nork bere gailura ekar ditzake.
Urt
26
11
Gure literaturan Martin Ugalde izan zen lehena ipuina literatur genero moderno gisa lantzen. Duela 50 urte, 1961eko urtarrilean Caracasen argitaratu zuen bere hirugarren baina euskarazko estreinako ipuin liburua: Hiltzaileak. Bost kontakizunotan gerrako eta gerraosteko errepresioa eta erresistentzia kontatzen dira. “Euskal borrokak ernarazitako fruitu beroak dituzue” idatzi zuen Andima Ibinagabeitiak hitzaurrean. “Beharrezkoa genuen euskotarrok ere gudu-literatura gartsu bat. Negargarria, baina, oraindik euskaldun batek ere ez ditu liburuetan euskaraz eman orduko gertari deitoragarriak. Gerrari suminok inoiz gure gaztediak ahaztuko balitu, akabo gure itxaropena”.
Urt
19
11
“Nik lurralde guztietarako gogoa izan dut beti, gauza berri asko ikusteko egarria”. Augustin Anabitartek esaldi horrekin hasten du Aprikako basamortuan, idatzi zuen azken liburua, orain dela 50 urte Itxaropena argitaletxeak Kuliska Sortan plazaratua. “Larrialdi gehienak pasa ditudaneko lekua Sahara izan da”. 1954an basamortuan egindako bidaiaren kronika egiten du; Kairouan ontzian Marseillatik abiatu eta Aljerrera aurrena: “Galarazia dute emakumeek gizonekin kalean hitz egitea, are gehiago kanpotarrekin (…) Gehien harritu ninduena, neskari txilabaren azpian zapatak takoi luzeekin ikusteak”. Eta ondoren Aljeriako lurraldeetan barrena: Busaada, Briska, Tugurt, Uargla, Gardaia, El Golea, Timimun eta Adrar (horiexek dira kapituluen izenburuak).
Urt
18
11
Cuscoko komunero bati entzun eta Jose Maria Arguedasek 1965ean kitxuaz idatzitako ipuina da Pongoq mosqoynin, euskaraz Pongoren ametsa izenburuarekin Jose Manuel Bujandak itzulia, eta sei poemaz lagundu eta ederturik Pamielak 1991n argitaratua, Txema Larrearen hitzaurre argigarri batekin. Jose Maria Arguedas idazle perutarra gaurko egunez jaio zen, orain 100 urte, 1911ko urtarrilaren 18an. Haren nobela nagusiak hauek dituzu: Uku Mayu (Erreka sakonak), El Sexto eta Todas las sangres.
Urt
13
11
2004ko apirilaren 1ean plazaratu zen Literaturaren Zubitegia webgunea Armiarma atarian. Euskal literaturaren amaraunean puntu batetik besterako bidea egiteko tresna sortu genuen, idazleengandik abiatuz euren lanetara hurbiltzeko: bibliografiak, sarean osorik eskainitako liburuak, idazleen ahotsez entzuteko poemak, liburuen kritikak, interneteko beste gune batzuetan agertutako edukiak… Zubitegia informazioz eta diseinuz berritu dugu aste honetan: 823 idazle, 3.860 liburuko bibliografia, 3.674 kritika, 5.254 esteka.
Urt
11
11
Gaur 25 urte dira Jokin Urain atxilotu zutela eta preso dagoela. Bost libururen egilea da, horietatik bi eleberriak: Izaina (1990) eta Adlotse (1992). Iaz Ez dago etxean saiakera plazaratu zuen Susa argitaletxearekin, 1937tik gaurdaino kartzelan idatzitako euskal literaturaz diharduena. Urainek 2009ko abuztuaren 9an aske behar zuen, baina zigorra luzatu egin zioten 2016ko urtarrilera arte, 197/2006 doktrina baliatuta.
Urt
05
11
Haragizko amoreak poema liburuan oinarritutako Haragizkoa diskoa argitaratu zuten Edorta Jimenezek eta Rafa Ruedak pasa den azaroan. Omar Nabarrok irakurririk bost poemaren audioak entzun ditzakezu orain Susaren webgunean. Bestalde, Vimeo-n dituzu Rafa Ruedak konposatu eta kantatutako Iraila zen eta Zeuon itzalak; baita ere Txuma Murugarrenek abestutako Itsasoaren aurrean eta Doctor Deseo taldeak grabatutako Sodomako sagarra. Gasteizen izango da Haragizkoa errezitaldiaren hurrengo emanaldia otsailaren 2an.
Abe
29
10
Frantziako Liburutegi Nazionalaren Gallica Liburutegi Digitalak Bernard Etxepareren Linguae Vasconum primitiae liburuaren faksimilea eman zuen sarean 2010eko azaroaren 9an. François Morpain-en Bordeleko inprimategian 1545ean argitaratutako ale baten erreprodukziorik onena duzu, irakurtzeko bi moldetan eskainia: tamaina handiko iruditan alde batetik eta bestetik liburu simulazioa eginik.
