abenduak
Urt 28 13
Antzerki idazlea eta zuzendaria izan zen Imanol Elias (1936-2013), baita ere historia zalea. Antxieta taldea sortu zuen, eta ondoren Azpeitiko Antzerki Topaketak. Obra askoren egilea zen Elias, hogei inguru, Loiolako Herri Irratirako egindako pieza laburrez gainera. Bi obra dituzu sarean: Zirt edo zart (komedia), 1986an Egan aldizkarian argitaratua; eta Bi ahoko ezpata (Arturo Kanpionen legenda batean oinarritutako drama), 1985ean Antzertin argitaratua.
Urt 24 13
Jeinu bat izan zen Denis Diderot. Drama burgesaren sortzailea, nobelagile berritzailea (Jacques le fataliste et son maître), saiogile aparta eta Encyclopédie erraldoiaren arduraduna. Urriaren 5ean beteko dira 300 urte Diderot jaio zela eta Frantzian ekitaldi ugari izango dira urte osoan. Iñaki Iñurrietak lau ipuin itzuli zituen 1995ean Hau ez da ipuina izenburupean (duela lau urte eman genituen sarean). Orain Pedro Diez de Ultzurrunek euskaratutako Teosofoak (“menturaz filosofia mota denik eta bitxiena”) digitalizatu dugu, 1998an argitaratua. Saiatuko gara urrian ekartzen Rameauren iloba nobela elkarrizketazkoa eta satirikoa, Joxan Elosegik 2005ean itzulia.
Urt 16 13
Zortzi urte zituela izan zen Nabokov lehen aldiz Miarritzen, 1907ko oporretan, eta bi urte geroago bigarrenez, 1909ko abuztuan. Hain berezia izan zen uda hura, ezen Lehen amodioa izenburua ipini baitzion Miarritzeko ipuinari, 1948an The New Yorker aldizkarian argitaratua eta ondoren 1951n Speak, Memory oroitzapenen liburuan. Jasone Larrinagak itzulpena bidali digu, eta halatan euskaraz estreinakoz irakurriko duzu Nabokoven kontakizun bat, Colette neskatila gomutatzen duena. Nabokovi sasoi hartan irakatsi zion hondartzako baigneur baten laguntzaile lepokerrak euskaraz miserikoletea esaten zaiola lepidopterari.
Urt 10 13
1988ko urtarrilaren 11n hil zen Piarres Larzabal, euskal teatrogile handienetakoa, hogeitaka antzerki obraren idazlea. Haren obra osoa Piarres Xarritonek bildu zuen zazpi liburukitan, besteak beste: Nork hil du Oihanalde? (1950), Etxahun (1951), Bordaxuri (1952), Herriko botzak (1956), Mugari tiro (1959), Ibañeta (1968), Matalas (1968). Kontakizun eta hitzaldiez gainera, kronika oso biziak dira Larzabalen Oroitzapenak, 1922tik 1979 bitartekoak. Denak batuta dituzu Armiarma atariko Klasikoen Gordailuan.
Urt 05 13
Espainiako literaturako XX. mendearen bigarren erdialdeko idazle nagusienetako bat, hainbat idazleren narrazio estiloan eragina izan zuen Juan Benetek, duela 20 urte, 1993ko urtarrilaren 5ean zendu zenak. Madrilen jaiotako idazlea Región izeneko eskualdean kokaturiko bere eleberriengatik ezaguna bada ere, baditu zenbait ipuin eta alegi bilduma ere. Horietako laburtxo bat, Lehenengo alegia izenekoa, Jon Kortazarrek euskaratu zuen 1982an eta Idatz & Mintz aldizkariaren 3-4 zenbakian argitaratu.
Urt 04 13
Joxemi Zumalabe hil zela hogei urte beteko dira urtarrilaren 12an. Haren omenez hainbat ekitaldi izango dira datorren astean, eta horien artean Makina antzezlanaren irakurraldia urtarrilaren 11n (ostirala) 19:00etan Andoainen, Martin Ugalde Kultur Parkean. Makina antzezlana Jose Anjel Eizmendik, Antton Santamariak eta Joxemi Zumalabek idatzi zuten, 1967ko uztailaren 24an taularatu zen eta Kriseluk argitaratu zuen 1969an. Obra labur horren irakurraldian parte hartuko dute, besteak beste, 1967an antzezle izan ziren lagunetatik hiruk: Antton Santamariak, Luis Gorrotxategik eta Rafa Egigurenek. Bide batez, Joxemi Zumalaberi buruz Lorea Agirrek 2003an idatzi zuen Ipurtargiaren itzal luzea liburua paratu dugu sarean.
Abe 27 12
Pio Barojak 1911n idatzitako antzezlana da Agur, bohemia! (Adiós a la bohemia), Ramon eta Trini maitale izandakoen arteko solasaldia taberna batean. 1923an estreinatu zen Cervantes Antzokian; Piok egunkaria irakurtzen ari den agurearen papera jokatu zuen eta bere anaia Rikardok tabernako morroiarena. Urte batzuk geroago, Pablo Sorozabalek opera txiki bat egin nahi zuen eta, Barojak libretorako moldaketa eginik, musika paratu zion; 1933an jokatu zen lehen aldiz Madrilgo Calderon Antzokian.
Abe 19 12
Erik Satie (1866-1925) musikari eta pianista frantsesaren komedia liriko surrealista bat da Medusaren azpijokoa, 9 eszenaz egituratua, 1913an idatzia (martxoan testua, ekainean musika) eta liburuan 1921ean argitaratua, Georges Braque pintorearen hiru xilografia kubistaz apaindurik. Komedia honen emanaldi oso berezi bat izan zen 1948ko udan Ipar Carolinako Black Mountain College-n: John Cagek jo zuen musika, Willem de Kooningek diseinatu zuen oholtza, Buckminster Fuller izan zen Medusa Baroia eta Elaine de Kooning izan zen Frisette, tximino mekanikoaren dantzak Merce Cunninghamek egin zituen, eta Arthur Pennek zuzendu zuen antzezlana.
Abe 13 12
Sean O’Casey (1880-1964) antzerkigile irlandarra, familia oso apalekoa zen; Seanek sei urte zituela hil zitzaien aita hamahiru anai-arrebei. Conradh na Gaeilge elkarteko kide egin zen 1906an, Herritarren Armadako idazkari nagusi izendatu zuten 1914n, eta 1917tik aurrera (Thomas Ashe adiskidea gose greban hil zenez gero) idazle bilakatu zen. Euskaraz obra bakarra daukagu, 2003an Zubizabal aldizkarian itzulia: Libra bat kobratu nahi dut (1939), orain digitalizaturik eskaintzen dizuguna: Jerry eta Sammy posta bulegora sartu dira libra baten bila. O’Casey hil eta berehala, haren bizitzan oinarritutako filma errodatu zuten Jack Cardiff and John Ford-ek 1965ean: Young Cassidy.
Abe 04 12
Max Aub abangoardiako antzerki idazletzat jotzen da (Botila bat, 1924; Mesfidati miresgarria, 1924; Zekenkeriaren ispilua, 1927; eta abar), nahiz eta nobelak eta poema liburu eder askoak ere idatzi zituen, adibidez: Labirinto magikoa, sei nobelaz osatutako saila (1943-1968), Espainiako gerrari eta exilioari buruzkoa. Duela bederatzi urte Zubizabal aldizkarian euskaraturik agertutako Konkordia plazako hitzaldia monologoa eskaintzen dizugu, honela aurkezturik datorrena: ekintza gaur bertan gertatzen da Parisko Konkordia plazan, 1950eko urriaren 7an. Truman jauna oholtzetako batean dago; bestean Stalin jauna, bere aurkaria. Plazaren erdian batetik bestera dabil Astakirten Handia hizketan.
Abe 03 12
Durangoko Azoka egunetan 88 ekitaldi izango dira Ahotsenean, musikakoak 52 eta 36 liburuei buruzkoak; beste era batera esanda: ordu erdiro ekitaldi bat. Idazle hauek izango dira Ahotsenearen bosgarren aldian: abenduaren 6an Bernardo Atxaga, Eric Dicharry, Ramon Saizarbitoria, Jon Arretxe, Pako Aristi; abenduaren 7an Rikardo Arregi, Xabier Etxeberria, Bertol Arrieta, Xabier Soubelet; abenduaren 8an Joxemari Iturralde, Karmele Jaio, Harkaitz Zubiri, Hedoi Etxarte; abenduaren 9an Oier Guillan, Asier Sarasola, Ainara Maia, Iñaki Segurola, Urtzi Urkizu, Peio Jorajuria.
Aza 28 12
Duela 25 urte, 1987ko azaroaren 30ean hil zen James Baldwin, XX. mendean idazle afroamerikarren ordezkari ozenetako bat. Harlem auzunean jaioa, bizitako pobrezia eta mespretxuak girotutako istorioak kontatzen ditu, eta gaztaroa gogoratzen du bere libururik ezagunenak: Zoaz mendira aldarrikatzera, Juan Mari Mendizabalek euskaratutako nobela. Saiakeraren alorrean ere beltz jendearen eskubideez eta arrazakeriaz pieza onak eskainia da Baldwin, 1961eko “Inork ez daki nire izena” batez ere; liburu horretako pasarte bat euskaratu zuen Iñigo Aranbarrik 1991n Susa aldizkariarentzat: Hegoak poor Richard.
Aza 27 12
Literaturarako grinaz, elkartasunez gerraren kontra, bizipozez amodioan, Erresistentzian borrokan, kuraia handiz presoaldian… Robert Mussche idazle flandriarraren izaera eskuzabalak zirrara sortzen du. Kirmen Uriberen bigarren nobela da Mussche, Espainiako Gerra eta Bigarren Mundu Gerra bitartean kokatutako kontakizuna, gatazka garai zail eta gordinetan. Azaroaren 28an Bilboko Kafe Antzokian nobelako pasarteen irakurraldia egingo dute Miren Gaztañagak eta Ander Lipusek, eta azaroaren 30ean Kirmen Uribek jendaurrean aurkeztuko du liburua, Donostiako Udal Liburutegiko sotoan.
Aza 20 12
Bigarren poema liburua aurkeztuko du Hedoi Etxartek azaroaren 22an Donostian. Sinplistak dauka izenburua, eta ez du antzik lehenengo Suzko lilia harekin. Sinplistak liburuak ez baitauka antzik euskarazko beste poema bildumekin. Poema zuzenak eta zorrotzak dira Sinplistak honetakoak, artifiziorik gabeak eta zakarrak ere bai batzuetan. Oso gaurko poemak dituzu: konprometituak, amodiozkoak, salaketazkoak. Aurkezpena baino lehen osorik eskaintzen dizugu sarean.
Aza 14 12
Iñaki Aldekoa editoreak zortzi kontakizuneko bilduma bat plazaratu zuen duela hamabost urte: Ipuin gogoangarriak (Erein, 1997). Dickens, L’Isle Adam, Mauppasant, Txekhov, London, Joyce, Borges eta Singer idazleen pieza bana aukeratu eta hiru itzultzailek euskaratu zituzten: Juan Mari Mendizabalek lau ipuin, Juan Garziak bi eta Juan Kruz Igerabidek beste bi. Sarean jaso ditugu orain, klasiko hauek irakurtzen ongi pasatuko duzulakoan.