Lisipe bildumak zortzigarrena du kalean jadanik: Marina Sagastizabalek idatzitako Hiruki gatazkatsua. Eguneroko bizitzari lotutako hausnarketa da liburua, eguneroko horretan gurutzatzen diren hiru dimentsioren artikulazioan oinarritzen den hirukiaz diharduena: etxeko eta zaintza lanak, ordaindutako lana eta parte hartze soziopolitikoa. Hiru eremu horiek nola zeharkatzen dituzten bizitza zikloak, eta hiruren denborak nola uztartzen diren, edo talka egiten duten. Bizitzaren eta kapitalaren arteko gatazka gorpuzten duten esperientziak aletzen dira orrialdeotan, eta, esperientza horietatik abiatuta, mugimenduan dauden ideiak eta gogoetak plazaratu.
1930eko urriaren 10ean jaio zen Harold Pinter. Antzerkigintza britainiarraren XX. mendeko izen ezinbestekoa, aktore, gidoilari, ekoizle edo zuzendari gisa egindako lanaz gain, autorea da, ororen gainetik, Harold Pinter. 50 urteko lan ibilbidean obra asko idatzitakoa, II. Mundu Gerraz geroztiko erreferentea da gaur egungo antzerkigintzan. 2005ean Literatura Nobel saria jasotakoa, Elkar argitaletxeak Maitalea eta beste antzerki-lan batzuk liburua kaleratu zuen, Iñigo Errastik euskaratuta. Liburu horren eduki bikainaren erakusle eskaintzen dizuegu obra horietako bat, Alaska moduko bat.
“Horrek etxeko urak dauzka” esaten da Ondarroan etxetik edan duela esateko, etxeko izaera dakarrela. Bada beraz iturburu bat. Amatasunetik idatzitako liburu bat bainoago, leku batetik idatzitako liburua baita Leire Bilbaoren poema bilduma berria, amatasunetik. Urak botaz hasten da, umearen eta amaren erditzearekin; listua eta hizkuntza datoz gero, kolektibotasunaren marea, eta harraska inguruko domestikotasuna. Liburua ez dago amatasun idiliko batetik idatzita, ezta amatasunaren ukaziotik ere. Badira pozak eta minak, badago samurtasuna eta ama izatearen pisua, disidente izateko nahia eta ordena soziala mantentzearen arduraduna izatearen kontzientzia, dena alde batera botatzeko gogoa eta norbere ama ulertzeko saiakera. Osorik irakur dezakezue Etxeko urak sarean.
Poeta da ezaguna, hainbat poemario eta bereziki Paterson obragatik, baina narradorea ere izan zen, eta eleberriak eta ipuinak ere baditu. AEBetako literaturan XX. mendeko izen handietako bat da William Carlos Williams-ena. Idazle ez ezik, pediatra ere jardun zuen, eta hango esperientzietatik abiatuz, besteak beste, ondu zuen Indarraren erabilera (The Use of Force), haren narrazio ezagun bat, kontzientzia sozialak bere literatura eta depresio ekonomikoak gizartea blaitzen zuten garaietan Blast aldizkari proletarioan argitaratua (gerora, 1938an, Life along the Passaic River narrazio bilduman emana). Euskaraz irakur dezakezu orain Mikel Elorzak euskaratua.
Kultur ekitaldiak eta oro har jarduera, bizitza bera bezala, pandemiak baldintzatuta dauden garaiotan, ikusleak musukoz jantzita ageri direla ikuskizunetan, egokiera izan daiteke ikusle eta obraren arteko harremanari buruzko testu bat irakurtzekoa, ikuspegi berezi batetik egindakoa berau. edo! argitaletxeak 2014an kaleratua, Harkaitz Canoren Txalorik ez, arren dakarkigu.
Jostuna bata, brodatzailea bestea. 70eko hamarkada bukaeran ireki zuten denda, gurasoen etxean lan egiteaz nekatuta, eta liburu politikoak eta diskoak gehitu zizkieten ordura arte erabilitako kakorratz, makina eta hariei. Marx eta mertzeria. Aitak esan zien emateko tokia tailerrari eta almazenari: “Funtsezkoa ezkutuan egiten da”. Han josten dute geroztik, han brodatzen, hantxe gordetzen dituzte mozorroak egiteko oihalak, edo banatzaileari itzuli beharreko liburuak. Dendaostean entzun dute musika lagunekin, edo abortatzeko eskubidearen aldeko manifestazioetarako prestatu, edo mendi irteeretarako. Eta, bitartean, uholdeak, atxiloketa eta atentatuak, txikiteoa, jaiotzak eta heriotzak. Denda baten kronika literarioa idatzi du Uxue Alberdik eta, bide batez, garai batena ere bai. Osorik eskaintzen dizuegu Dendaostekoak sarean.
Irailaren 3an, duela 80 urte, jaio zen Eduardo Galeano idazle uruguaitarra. Bizitzarekiko konpromisoa izandako idazle eta kazetaria, ezkerreko ideia eta balioen idatzizko erreferente, Las venas abiertas de América Latina edo Memoria del fuego obrek letretan handien artean tokia egin zioten. 40tik gora liburu idatzia, haren hainbat lanetan istorio eta pasarteen bitartez bilbatzen da historia, letra xehez osatuz larria, ertzetik eta ertzei erreparatuz idatzita beti ere. Atal txikiz osatzen du “mundu ia ororen historia” Ispiluak liburuan ere (Txalaparta, 2013, Xabier Alegria itzultzaile), eta haietako batzuk dakartzagu hona. Hitz ibiltariak (Txalaparta, 2000) eta Emakumeak (Txalaparta, 2019) liburuak ere badaude euskaratuta, beste zenbait istorio eta poemaz gain.
Idazle eta pentsalari feminista garrantzitsua izan zen Charlotte Perkins-Gilman. XIX. mende amaiera eta XX.eneko hasierako ekintzailea emakumezkoen eskubide zibilen defentsan, haren idazlanen artean Hormako paper horia lana da ezagunenetako bat, emakumearen gorputza ardatz duen kontakizun erreferentziala. Ana I. Moralesek euskaratua, edo! argitaletxeak argitaratu zuen Xortak atalean, 2012an. Abuztuaren 17an 85 urte bete dira idazle estatubatuarra hil zela, eta haren oroimenean osorik eskaintzen dugu Hormako paper horia.
Mendea bete da abuztuaren 16an Charles Bukowski jaio zela. Idazle deabruen artekotzat sailkatua, alkoholarekin eta jendartearen hegiekin izandako harremanak markatu zuen haren bizitza eta ardaztu haren literatura. Nobelagilea, ipuinlaria eta poeta, Bukowskiren hainbat lan irakur daitezke euskaraz, eleberriak eta poemak. Mendeurrenaren karietara, Josu Lartategik euskaratutako Poema antologia, (Susa, 1997) jarri dugu osorik online, eta baita beste zazpi poema ere, Hezurrezko xirulak (Elkar, 1991) liburuan Joseba Sarrionandiak itzulitakoa bata, eta beste seiak Josu Lartategik berak euskaratuak, Hegats aldizkarian emanak.
200 urte bete dira Jose Mari Iparragirre jaio zela. Urretxun sortu zen 1820ko abuztuaren 12an Euskal Herriak eman duen kantari ezagunenetako bat. Aro erromantikoen seme, Argentinara joan eta etorreran Madrilen, Europan, Euskal Herrian kantuak sortzen eta zuzenean eskaintzen dagoeneko gure ondare lirikoaren pieza garrantzitsuak direnak ondu zituen, gure poeta kantatuena bilakatuz. Kantuok seguruenik beste batzuen kalitate gorena ez badute ere, herriaren sentimenduekin bat egiten asmatu zuen eta entzulearengana aise iristen diren letra eta melodiak dira. Bigarren mendeurren honetan, Hiriak haren kantu eta poemekin osatutako liburua, Olerkiak eta eresiak, eskaintzen dizuegu.
1965eko abuztuaren 8an zendu zen Shirley Jackson idazle estatubatuarra. 48 urte lehenago San Franciscon jaioa, narrazio laburreko maisu izan zen, beldurrezko narratibaren XX. mendeko gailurretako bat. Eleberriak ere idatzi zituen (The Haunting of Hill House, esaterako). Ipuinak argitaratzen hasia, The Lottery narrazioak, 1948an The New Yorker-en argitaratua, eman zion sona handia. Sakoneko AEBetako herrietan kokatutako istorio durduzagarria, euskaraz irakur dezakezu Loteria, Izaskun Etxebeste Zubizarretak bikain euskaratua.
Kultura eta euskalgintzaren erreferenteetako bat joan da Joan Mari Torrealdairen heriotzarekin. Frankismopean euskal kontzientzia arrapizten butzada egindako belaunaldiko kide izan zen, Jakin aldizkariaren orrietatik. Beti euskarazko jarduna ardatz, Euskaldunon Egunkaria-ren egitasmoan pieza garrantzitsua izan zen hasieratik, torturazko itxieran ere zorigaiztoko protagonista izanik. Kulturaren arbolaren hainbat adarretan azterlanean aritua, liburugintzaren ikertzaile ekina izan zen eta alor horretan arreta berezia eskaini zion zentsurari. Ikerketa horren fruitu izan zen Artaziak. Euskal liburuak eta Francoren zentsura lana, Susa argitaletxearekin 2000. urtean argitaratua, hemen osorik irakur dezakezuna. Torrealdairen lan eskergaren ale bat, bere bide oparoa zedarritzen duten mugarri askotako bat, Susa eta Armiarma egitasmoetatik haren heriotzan omenaldi xume gisa gogora ekarri nahi izan duguna.
Duela lau urte, ekainaren 17an, jarri genituen online Paco Urondoren hainbat poema, Argentinako Armadak hil zuela 40 urte bete zirenean. Ekintzaile politikoa, esan genuen “oroz gain” idazlea zela: Argentinako poesigintzaren berritzaileetako bat, kazetaritza, antzerkia eta poesia landu zituen, 46 urte zituela hil zuten arte. 2019 amaierako Maiatz aldizkarian, 69. zenbakian, haren 14 poema euskaratu ditu Josu Jimenez Maiak, orain hemen eskaintzen dizkizuegunak.
Yasnaia Polianako eskolako haurrentzak idatzitako ipuinetako batzuk dira Bulkarenak izenarekin jarri ditugunak. Bulka izeneko zakurra protagonista dituztenetako batzuk, Lev Tolstoik 1871 eta 1875 bitartean idatziak. Haurrentzako ipuinak, baina Tolstoiren idazkeraren txinparta dutenak. Idatz&Mintz aldizkariaren 68. zenbakirako Xabier Bovedak euskaratuak, hemen eskaintzen dizkizuegu.
