Literatur Emailuak

Thomas Mannen heriotzaren 50 urte

1955eko abuztuaren 12an zendu zen Thomas Mann, Alemaniako literaturak XX. mendean ezagututako idazle handienetako bat. II. Mundu Gerrara bitarteko gizarte alemaniarra erretratatu zuen bere eleberrietan, estilo aldetik ere ekarpenak eginez eleberrigintzari. 1929an Nobel saria jaso zuen. Buddenbroktarrak, Mendi magikoa eta Fausto doktorea dira bere lanik esanguratsuenak, euskaraz dagoen bakarrarekin batera: Herioa Venezian. Literatura Unibertsala bildumaren baitan kaleratu zen, Ibaizabal etxearekin, 1992an, Xabier Mendigurenek euskaratua. Osorik eskaintzen dizuegu.

El Correo Español-ko literatur kritikak

188 kritika gehiago ditu Literaturaren Zubitegiak, eta dagoeneko 1.000tik gora dira gunean dauden kritikak. Eguneraketa El Correo Español egunkariko kritikak gehituz egin dugu, 1996tik 2001 bat bitartean Javier Rojok idatzi dituen kritikak hain zuzen ere (2001etik gaur artekoak lehendik bazeuden). Literaturaren Zubitegian liburu bakoitzari eransteaz gain, Kritiken Hemerotekan ere jarri ditugu. Bertantxe ikus dezakezu zein diren iruzkindutako liburuak.

Sebastian Salaberriaren Neronek tirako nizkin

Sebastian Salaberriaren Neronek tirako nizkin nobela jarri dute irakurgai euskaraz.net gunean. 1915ean Oiartzunen jaioa Donostiako Udaleko langilea izan zen urtetan, eleberrian bertan kontatzen digun eran. 1964ko Agora saria jaso zuen nobelan haurtzaroko eta gerra garaiko kontu lazgarrien berri ematen du Salaberriak euskara bizi ederrean. Beste bi liburu ere eman zituen argitara Auspoa liburutegian: bertso jarriak biltzen dituen Nere soroko emaitzak, eta Sagardotegiak, Donostia inguruko sagardotegi ezagunen berri ematen duena.

Berba legezko aiztoak

Ttu-Ttuá aldizkariko bultzatzaileetarik bat, Bilboko Aurrezki Kutxaren saria irabazi eta antzerki-lan bat izan zen  Joanes Urkixoren lehen publikazioa: Eta beharbada ispilu beltz bat. Narrazioak argitaratu zituen ondoren, Elur gainean (1984) eta Lurra deika (1991), biak Erein argitaletxearekin. Tartean, 1990ean, oraingoz bakarra duen poema liburua kaleratu zuen Susarekin, orain osorik aurkezten dizuegun Berbak legezko aiztoak.

Lauaxeta nobeletan

Gure literaturako pertsonaia ere bilakatu da Lauaxeta. Juan Luis Zabalaren Agur, Euzkadi (Susa-2000) nobelako protagonista nagusia duzu, Julen Lamarainekin batera. Bestalde, Edorta Jimenezen Kilkerren hotsak (Susa-2003) nobelako zenbait pasartetan ere ageri da, baina bigarren mailako, Steer eta Monks eta Capa kazetarien aldamenean. Eta Xabier Mendiguren Elizegik antzezlan labur bat eskaini zigun: Lau haizetara (Susa aldizkariaren 20 zenbakian, 1987an).

Poetek Lauaxeta gomutan

Lauaxeta 1937ko ekainaren 25ean goizeko 5:39etan fusilatu zuten faxistek Gasteizko Santa Isabel hilerrian. Zenbait idazlek Lauaxeta gogoan zutela egindako poemak bildu ditugu: Salbatore Mitxelena, Gabriel Aresti, Ibon Sarasola, Bernardo Atxaga, Xabier Montoia, Omar Nabarro, Iñigo Aranbarri, Eusebio Erkiaga, Koldo Izagirre, Jose Luis Otamendi eta Joseba Sarrionandia.

Lauaxeta eta antzerkia

Lauaxetak bost antzerki lan idatzi eta itzuli zituen. Horietako bat, Gotzone izenekoa galdu egin da, eta Mungian eta Lekeition 1931ko udan antzeztu zela bakarrik dakigu. Euzkadi egunkarian argitaratutako lau antzerkiok irakurgai dituzu Klasikoen Gordailuan; sortzezkoak, asmo komikoz: Asarre-aldija (1931ko maiatzean plazaratua) eta Epaya (1932ko otsailean); eta itzulpenak, asmo dramatikoz eta politikoz: Maurice Maeterlincken Balbia (1932ko abenduan) eta Manu Sotaren Iru gudari (1933ko urtarril-otsailean).

Lauaxetaren poemak

Duela 100 urte, 1905eko abuztuaren 3an jaio zen Estepan Urkiaga Lauaxeta Laukizen. Senez prosista, bokazioz baino konbikzioz poeta, hizkuntzaganako maitasunak eraginik idatzi zituen bere poemak. Honela aitortu zuen: “eztot gixonakaitik egin, Aberrijagaitik baño”edo “soluan atxurretan Aberrija goralduko nebala uste baneu, laster itxiko neuke lan au”. Poesia europarrari begira, formetan eta gaietan euskal poesia bide berrietan abiarazten saiatu zen, baina betiere idazkeraz eta ideologiaz bere alderdiari loturik: “Olerkarija barik Jeltzale benetakua nazala entzutiak atseginduko nau”. Bide barrijak (1931), Arrats beran (1935) liburuak bezalaxe, hemen irakurriko dituzu poema solteak (1925-1937) eta poema itzuliak (1927-1931), adibidez: Tennyson, Hugo, Jammes, Baudelaire, Verlaine.

Espaloian dago munduaren xilkoa

Joakin Balentziaren lehen poesia lana izan zen Espaloian dago munduaren xilkoa, 1989an Susa argitaletxearekin kaleratua. Aurreko urtean narrazio liburua kaleratua zuen Pamielarekin, Heriotzaren ipurdikoa izenekoa. Gerora, beste bi poema liburu argitaratu ditu, Gipuzkoa Donostia Kutxarekin saria irabazitako Amaigabeko zikloa 1995ean, eta 2002an, Hatsa Elkartearen bitartez, Egunkari ezkutua. Argitaratzen hasi aurretik, orduan ohizkoa zenez, literatur aldizkarietan egina zuen bidea, Korrok aldizkariaren atzean ziharduen taldean ibili baitzen. Osorik eskaintzen dizuegu Espaloian dago munduaren xilkoa.

Gaua zulatzen duten ahausietan

1987ko azaroan kaleratu zuen Omar Nabarrok Gaua zulatzen duten ahausietan poemarioa. Lehenago hiru poema liburu kaleratuak zituen, hirurak Susa argitaletxearekin: Itxastxorien bindikapena (1985) eta Egutegi esperimentala (1986) berak bakarrik, eta Gizaeuropa (1986) Joseba Urizarrekin batera. Handik bi urtera kaleratu zuen Odoleko eskifaia,  Elkar argitaletxearekin, oraingoz bere azken poema liburua. Gaua zulatzen duten ahausietan liburuari Iñaki Goitioltzak (Iñaki Uriarte) egin zion hitzaurrea. Hemen duzu osorik.

Jim Thompson: iruzurra eta bizi beharra

Ahaztu bat. Gerora Europan, Frantzian bereziki, berreskuratu zutena. Zinemak bizitza eman ziona, baina zinemak hil zuena. Handienetako batzuen filmetako gidoilari —Kubrick eta Peckinpah, besteak beste—, aktore ere bai —Farewell, My Lovelly—, industriak lurperatu zuen. Nouvelle Vagueko zuzendariek berreskuratu zuten gero. Beranduegi ordurako. Zinematik literaturara, aspaldi kaleratutako nobelak hasi dira itzuli eta berrargitaratzen orain.

• Berria-ko artikulua osorik:
  40. orrialdea.

Katharina Blumen ohore galdua

1985eko uztailaren 16an, orain hogei urte, zendu zen Heinrich Böll idazlea.  Alemaniako Kolonia herrian jaio zen 1917. urtean, eta II. Mundu Gerraren ondorengo Alemaniako prosaren gailurretako bat izan da. Gerran parte hartu eta preso egon ondoren, 1947tik aurrera hasi zen idazten. Bere eleberriek Alemaniako gizartearen erretratu kritikoa osatzen dute. 1972an Nobel saria jaso zuen. Bere bi lan ezagunenetakoak euskaratuta daude, Pailazo baten aburuak eta Katharina Blumen ohore galdua (horrez gain nabarmentzekoa da Talde eta anderearen erretratua lana ere).  Lehenik, baina, Aingeru Epaltzak ekarri zuen euskarara bere narrazio bat, 1985ean, Korrok aldizkarian kaleratua: Lanerako zaletasuna gutitzeko pasadizoa. Jose Antonio Azpirozek euskaratu zuen Pailazo baten aburuak (Elkar, 1986), eta  Pello Zabaletak Katharina Blumen ohore galdua (Elkar, 1989). Azken hau osorik eskaintzen dizugu.

Vinicius de Moraes: “Nork ordainduko ditu hobiratzea eta loreak, amodioz hiltzen banaiz?”

Musikagile bezala ezagunagoa, idazlea ere izan zen Vinicius de Moraes (1913-1980). Poemak idatzi zituen. Kristautasunaren balioez, eta beste. Heloisaz. Zineman ere jardun zuen, dokumentalak egiten. Zinema kritikan ere bai. Eta kazetari. Bizitza sorkuntzari eman zion. Literaturari, musikari, sorkuntzari. Sorkuntzari bakarrik ez. Amodioari ere bai. Eta bizitzari. Bizitza eman zion bizitzari. Hil zen arte, 1980ko uztailaren 9an. Duela 25 urte.

• Berria-ko artikulua osorik:
  36. orrialdea.

Marinela, Joseba Sarrionandia eta Mikel Antza

1985eko udaberrian elkar ezagutu zuten Mikel Antzak eta Joseba Sarrionandiak. Sarrionandiak Fernando Pessoaren O Marinheiro antzezlana euskaratu zuen, eta Mikel Antzak testuarekin antzezlana prestatu, eta Susa argitaletxearekin Marinela lana kaleratu. Liburuak, testuaren jatorrizko bertsioaz gain, Iurretakoaren hitzaurre eta oharrak dakartza. Elkar ezagutze horren ondotik etorri ziren Martuteneko espetxean antolatutako kultur ekitaldiak, batez ere azkena, 1985eko uztailaren 7koa (igandea), orain 20 urte, Joseba Sarrionandiak eta Iñaki Pikabeak kartzelatik hanka egin zutenekoa. Hemen daukazue Marinela liburua osorik.

Ironia eta sarkasmoa Laponian: elurra eta basoak

Arto Paasilinna. Egungo idazle finlandiarrik garrantzitsuena. Arrakastatsuena, emankorrenetakoa. Hogeita hamar liburutik gora idatzi ditu, ia denak nobelak. Hastapenetan bere nobelek harrera eskasa zuten, itzuli, eta atzerrian Gallimard argitaletxea kaleratzen hasi arte. Ordutik hogeitaka hizkuntzatara izan dira itzuliak bere lanak. Komedia ekologikotzat deskribatuak izan dira nobelok. Bere lanik ezagunena Jäniksen vuosi da. 1975ean kaleratu zena, eta gero zinemara eraman zutena.

• Berria-ko artikulua osorik:
  40. orrialdea.