Literatur Emailuak

Etxeitaren Josetxo nobela argitaratu zela 100 urte

Esan ohi dugu Domingo Agirreren Kresala dela gure literaturako benetako lehen nobela, 1901tik aurrera Euskalerria aldizkarian zatika agertua (liburu moldean 1906an); Garoa bigarrena, RIEV aldizkarian 1907an zatika ematen hasia (liburuan 1912an). Jose Manuel Etxeitak 1908an bukatu zuen Josetxo nobela eta 1909an argitaratu Durangoko Florentino Elosu etxean. Mundakatik Bermeorako bidean baserri batean senar-emazteak bizi ziren seme-alaba barik. Behinola ijito batzuk joan zitzaizkien mutil bat zekartela: Josetxo. Honek behingoan oratu zion seme gabeko amari, esanez: “Ama! Ama!”. Erosi egin zuten umea, hamar ogerleko eta hamar oilotan. Hazi zelarik itsasoratu egin zen Josetxo; pilotu eta buru izatera helduta, herrialde asko ibili zituen. Nobelaren amaieran jakingo duzu, Josetxo nafarra zela sortzez, Etxaurikoa… baina ez dezagun amaiera osoa hementxe kontatu.

Edgar Allan Poe jaio zen
duela 200 urte

Edgar Allan Poe Bostonen jaio zen 1809ko urtarrilaren 19an, orain dela 200 urte. Koro Navarroren itzulpenez Kontakizunak liburua (2000, Ibaizabal) osorik eskaintzen dizugu sarean, zortzi ipuinez osatua. Horietako bat, Amontillado upela, Jon Mirandek (1952an) eta Oskillasok (1963an) euskaratua zuten, biak Egan aldizkarian argitaratuak. Izan ere, Mirandek gogoko zuen idazleetarik zen Allan Poe, eta Euzko Gogoa aldizkarian emanak zituen lehenago Belea poema (1950ean) eta Ixiltze ipuina (1951n), azken hau urte batzuk geroago Ixiltasun izenburuarekin Santi Urrutiak ere itzulia (1984, Ttu-ttua).
(gehiago…)

Xabier Mendigurenen
16 ipuin amodiozko

Sei ipuin amodiozko izenburuarekin argitaratu zuen Xabier Mendigurenek bere lehendabiziko liburua (1986, Susa), Alvaro Matxinbarrenaren irudiez apaindua. Liburu haren edizio berria prestatzean, hamar narrazio gehiago batu eta 16 ipuin amodiozko eskaini zizkigun 2002an, batzuk lehenitdik aldizkarietan eta bilduma kolektiboetan agertutakoak, baina bat, luzeena, “Pastitxe” izenekoa, inoiz plazaratu gabea. 16 ipuin amodiozko osorik emana duzu orain sarean.

Olerti aldizkaria sortu zen orain 50 urte

Karmel aldizkariaren gehigarri gisa argitaratu zuen Santi Onaindiak Olerti aldizkariaren lehen zenbakia 1959an Zornotzako Larrean, oso-osorik poesiari emana. 1969ra bitartean 28 zenbaki ekarri zituen, harik eta 1970ean Espainiako Gobernuak argitalpena debekatu egin zuen arte. Ordurako Santi Onaindiak arazo franko izana zuen Zentsurarekin. Poliziak 1955eko martxoan dendarik denda jardun zuen Milla euskal olerki eder liburua bildu eta bahitu nahian, eta hala eta guztiz Onaindiak lortu zuen argitalpenaren zati bat salbatzea. Derrigorrezkoa zen sasoi hartan argitaratzeko baimena eskatzea, baina Onaindiak intsumisioaren bidea aukeratu eta ez zuen tramiterik betetzen. Halaxe argitaratzen zen Olerti aldizkaria ere. “Ziur nekian baimenik ez eustala gobernuak emongo, eta Suplemento Poético de Karmel jarri neutson, kaparra sartu gurarik”, kontatzen zuen. Sei-zazpi bider izan zituen poliziak horregatik bisitan, Manuel Fraga ministroaren debeku definitiboa jaso arte.

• Olertin argitaratutako poemen idazleak
• Idazleen izenordeak
• Olertin itzulpenak
Kategoriak: aldizkariak, urteurrenak.

Intzensua lurrean bezala, Juaristiren lehen narratiba

Liburuaren solapak zioen bezala, hauxe izan zen, bi poema libururen ostean, Felipe Juaristik “serio antzean eta narratibagintzan emandako lehendabiziko pausoa”. Ez zen azkenekoa izango. Poesia eta narratiba, ildo biak jorratzen jarraitu izan du, jarraitzen du, idazleak. Nekazari giroan kokaturiko eleberria, auzo baten gainbehera kontatzen diguna, protagonista guztiak emakumezkoak dituena. Hementxe duzue Intzensua lurrean bezala, 1988an Baroja etxeak inprimatua.

Steinbecken Zeruko Belardiak

Kaliforniako Salinasen jaio zen John Steinbeck 1902an, eta inguru haietan kokatu zituen idazleak bere kontakizun gehienak. Urrezko kikara (1929) izan zen Steinbeckek argitaratu zuen lehendabiziko nobela, Zeruko Belardiak bigarrena (1932). Kolono espainiar batek XVIII. mendearen amaieran Kaliforniako bailara bati ezarritako izena da Las Pasturas del Cielo, eta hango jendearen bizimodua kontatzen da hamabi istorio egoki txirikordatu hauen bitartez. Steinbeck hil zela 40 urte beteko dira larunbat honetan, abenduaren 20an, eta idazlea gogoan osorik eskaintzen dizugu Zeruko Belardiak, Maria Garikanoren itzulpenarekin (1994, Ibaizabal). Steinbecken beste liburu hauek ere euskaratuak izan dira: Perla (Ruper Orodorikak), Tortilla Flat (Koro Navarrok) eta Arthur erregearen eta bere zaldun prestuen egintzak (Joseba Urteagak).

Kandela aldizkaria
sortu zela 25 urte

Gasteizko Filologia Fakultatean argitaratu zen estreinakoz Kandela literatur aldizkaria 1983ko abenduan, Julen Arriolabengoa, Jon Iñaki Lasa, Tere Irastortza, Manu Lopez eta Xabier Etxanizek egina. Bi zenbaki besterik ez zituen izan Kandela aldizkariak, 1984ko maiatzean kaleratutakoa bigarrena. Nolanahi ere den, liburu bi ere argitaratu zituzten: Euskal Letren Dantza 1983an (urte hartako literatur ekoizpenaren kritikaz atondua) eta Susa argitaletxearen bildumarako koproduzitutako Jon Iñaki Lasaren Andaluziari ene bilduma poemarioa.

Joxean Sagastizabalen Inguratuta gatxeuden

Lau narrazio eskaini zizkigun Joxean Sagastizabalek Inguratuta gatxeuden ipuin liburuan, 1989an Baroja etxearekin publikatu zuen hartan. Jolasean liburuko tankerako giro eta erregistroan, dialogo bizi eta prosa fresko batez bilbatu zituen istorioak. Garaiko errealitatearen erretratua egitea lortzen du, ironia eta umorea beti lagun, liburuko lau narrazioetan. Hemen irakur ditzakezu.

Beluna jazz, Harkaitz Canoren lehendabiziko nobela

Hogei urterekin idatzi zuen Harkaitz Canok bere lehen nobela. Kea behelainopean bezala (1994) poema liburuarekin aurrena eta Beluna jazz (1996) eleberriarekin ondoren, idazle apartaren estilo berezkoa eta dirdiratsua agerian geratu ziren. Urte batzuetan agorturik egon ondoren Beluna jazz edizio gaurkotu eta berrituan agertu du orain Susak, eta aldi berean osorik eskaintzen dizugu sarean. Bob Ieregi tronpetajolea du protagonista, Beluna Moon klubean jotzen aritu zena. Zorigaiztoz, ordea, Alaska psikiatrikoan gatibu dago Bob Ieregi, eta handik ihesi beharra dauka nola edo hala.

Aspaldiko lagunen bisita,
Susa aldizkariko 25 ipuin

Susa aldizkarian 1980-1994 urteetan argitaratutako ipuinetatik 25 aukeratu eta Aspaldiko lagunen bisita bilduma apailatu du Mikel Elorzak. Sekulan liburuetan agertu gabeko narrazioak dituzu hemen, idazle oso ezagunenak batzuk, liburu bakanen egileenak beste batzuk, eta baita aldizkarietan bakarrik idatzi dutenenak ere. Elorzak egindako antologia doi-doi iritsiko da Durangoko Azokara, baina aldez aurretik osorik eskaintzen dizugu sarean. Hauek dira hogeita bost kontakizunen idazleak: Josu Landa, Pako Aristi, Mikel Hernandez Abaitua, Jose Luis Orokieta, Xabier Montoia, Pepe Zulaika, Edorta Jimenez, Iñaki Uria, Juan Luis Zabala, Jose Luis Otamendi, Jon Arano, Mikel Reparaz, Maripi Solbes, Joseba Urizar, Eneko Olasagasti, Itxaro Borda, Iñaki Uriarte, Joxean Sagastizabal, Mikel Untzilla, Amagoia Gurrutxaga, Pablo Sastre, Kanko Ispizua, Mikel Antza, Joserra Utretx eta Jon Baltza.

Yukio Mishimaren Arratsaldeko atoiontzia

Hiromi Yoshidak japonieratik euskarara itzuli zuen Yukio Mishimaren Arratsaldeko atoiontzia (1994, Ibaizabal) nobela osorik emana duzu hemen, Mishima gaurkoa bezalako egun batez 1970ean hil zela aitzakiatzat harturik. Gogo No Eiko izenburua du originalak, 1963an idatzia, eta Yokohamako portua du istorioak kokaleku. Hiromi Yoshida itzultzaileak argibide ederrak ematen ditu liburuaren hitzaurrean idazleari eta nobelari buruz, eta beraz ez dugu zertan luzamendutan jardun.

Tatuaia bat ene begietan, Txili Lauzirikaren poema liburua

Putz aldizkarian agertu zituen Txili Lauzirikak (1975, Lekeitio) bere lehen poemak. Etsaiak, Parasma, Txapelpunk, Uek musika taldeek eta Aitor Gorosabelek abestiak egin zituzten bere letrekin. Apokaliftin elkartearekin argitaratu zuen lehen poema liburua, Euriaren mailukadak (2003), eta bigarrenak Tatuaia bat ene begietan du izenburua, Txili Lauzirikak azaroaren 27an (osteguna) 12:00etan Donostiako Udal Liburutegiko sotoan aurkeztuko duenak. Zapalkuntzaren oldarrari buruzko poemek eta amodiozkoek osatzen dute bildumaren bizkarrezurra. Tatuaia bat ene begietan osorik eskaintzen dizugu sarean.

Txistu y Tamboliñ aldizkaria sortu zela 25 urte

Txistu y Tamboliñ y otras cosas de las Vascongadas izenarekin plazaratu zen Txistu y Tamboliñ literatur aldizkariaren aurreneko zenbakia Durangon 1983ko azaroan, hastapenetik ironiaz eta trufaz, txantxarako gogoz. Harrezkero ale berri bat agertuko zen urtero, 1992ra arte. Idazleek izengoitiz sinatzen zuten ia beti, eta kaleratutako aleen izenburuek hutsik egin gabe zekarten espainolezko leloa; izan ere, batzuk gerora ahotan erabiliko zirenak: y Euskadi el pais menos movido: el que no está parado está detenido edo y aquí se mata a quien haga falta. 2002ko urtarriletik aurrera interneten jarraitu du Txistu y Tamboliñek bere bidea, eta sei emanaldi eginak ditu; azkenekoa azpititulu honekin: y lo malo de ser pobre es que ocupa todo el tiempo.

Haragia liburuko
lau ipuin gazteleraz

Haragia narrazio liburua (2007, Susa) gazteleraz plazaratu berri du Madrileko 451 editores argitaletxeak, Eider Rodriguez idazleak berak itzulia, Carne izenburupean. Liburuko ipuinetatik lau eskaintzen dizkizugu hemen: “Carne” lehen narrazioa, “Ojos de abeja”, “T’es très belle” eta bildumako azkenekoa, “Ceniza”.

Dena dela, Joxerra Gartziaren poemak

1990ean Irun Hiria saria irabazi zuen Zotal egunak poemario onduan irakurri ahal izan zirenek Dena dela (Bezperaren kronika) liburuan dute aurrekaria, Joxerra Garziaren lehen poema liburuan. 1988an argitaratua, Baroja argitaletxearekin, erregistro anitzeko poeta erakusten digu, poema motz eta luzeetan dabilena, errimaduna eta errima gabea lantzen duena, formala eta askea. Eta, geroko bere lan eta jardueretan erakutsi digunez, hizkuntzaren muinera lotuta ageri dena. Honatx Dena dela.