Urt
20
10
Farora joateko irrikaz dago James mutikoa, zilarrezko dorre gandutu baten antzeko hartara, mendiak adinako olatuak ikustera. Baina aitak esango dio, bihar euria egingo duela eta ezingo dutela joan. Amaren arrapostua: agian haizea aldatuko da eta eguraldi ona egingo du. Aitak amari orduan: “Zoaz pikutara”. Horrela hasten da Virginia Stephen-Woolf idazle ingelesaren bosgarren eleberria: Farorantz (1927). Virginiak umetan Kornuallesen igarotzen zituen oporrak, Godrevy faroari begira zegoen Talland etxaldean, Farorantz eleberrikoa ordea Eskoziako Skye irlakoa da. Anton Garikanok 1993an itzulitako nobela hau da euskaraz daukagun Virginia Woolfen bakarra, orain osorik sarean emana.
Urt
13
10
James Joycek The Egoist aldizkari literarioan zatika argitaratu zuen Artistaren gaztetako portreta nobela 1914-1915 urteetan. Ipuin batzuk sinatzeko Joycek noizbait erabili izandako izengoitia zen Stephen Dedalus, eta pertsonaia horrexen bizitzako lehen urteak kontatzen dira eleberrian (gero Ulises nobelan ere agertuko zen). Adiskideekin dituen elkarrizketen eta eztabaiden bitartez ezagutuko duzu Stephen; hona haren esaldi sonatuetarik bat: “Gizon baten arima herri honetan jaiotzen denean, sareak botatzen zizkiotek hegan egin ez dezan. Nazionalismoa, hizkuntza eta erlijioa aipatu dizkidak. Ni sare horietatik hegaldatzen saiatuko nauk. (…) Badakik Irlanda zer den? Bere umealdiko txerrikumeak jaten dituen txerrama”. Irene Aldasorok euskaraturik, Literatura Unibertsala bilduman plazaratu zen 1992an Joyceren lehen nobela.
Urt
04
10
Nazien aurkako erresistentzian Combat egunkariko zuzendaria izan zen Albert Camus. Lehen liburuak Aljerian argitaratu zituen arren, 1942an Parisen plazaratutako Arrotza nobelarekin egin zen ezaguna, Izurria eleberriarekin izan zuen ospea 1947an eta Nobel saria hartu zuen 1957an. Gaurko egunez, 1960ko urtarrilaren 4an hil zen Camus kotxe istripu batean, editore eta lagun zuen Michel Gallimardekin zihoala. Idazlearen gorazarre, bi nobela handi horiek eman ditugu sarean: Arrotza, Txato Agirrek itzuli eta 1970ean Herri Gogoak argitaratua, eta Izurria, Imanol Tapiak itzuli eta 1993an Literatura Unibertsala bilduman agertua. Bestalde, Sisyforen Mitoa saiakera ere interneten duzu, Xabier Kintanak 1992an euskaratua (Pentsamenduaren Klasikoak bilduman). Camus antzerki idazlea ere izan zen, baina baita futboleko atezaina ere gaztetan, tuberkulosiaz gaixotu baino lehen; eta behinola bere adiskide Charles Poncetek galdetu ziolarik, zer nahiago duzu: futbola ala teatroa?, erantzun omen zuen: “futbola, zalantzarik gabe”.
Abe
30
09
Bombay hirian jaio zen Rudyard Kipling 1865ko abenduaren 30ean, baina Londresera bidali zuten ikastera bost urte besterik ez zituela. Hamazazpirekin itzuli zen Indiara, han kazetari lanetan jardun zuen zazpi urtez, eta azkenean Ingalaterra hartu zuen bizilekutzat 1902an. Poeta eta ipuingilea zen Kipling, nahiz eta bere libururik ezagunenak Oihaneko liburua eta Kim nobelak izan. Oihaneko liburua Jexux Mari Haranburuk euskaratu zuen 1981ean, eta aste honetan osorik sarean eskaintzen dizugun Kim Koro Navarrok 1990ean. Kiplingek Nobel saria hartu zuen 1907an.
Abe
22
09
Mar ao Norde poema liburuarekin abiatu zuen idazletza Alvaro Cunqueirok 1932an. Falange Españolako afiliatu izaki, prentsa eta propaganda ardurak bete zituen. Donostian La Voz de España egunkariko kazetaria izan zen 1938-1939 urteetan, geroago Madrilen ABCn. 1943an Falange utzi zuen, eta 1944an kazetari txartela kendu ziotenean bueltatu zen jaioterrira. Cunqueiroren Hareazko erlojua ipuina itzuli zuen Andres Urrutiak Idatz & Mintz aldizkarian 1985ean, eta Poemas naufragos poeta galegoen antologia txiki batean hiru poema Joseba Sarrionandiak 1991n. Liburu bakarra dugu euskaraz: Han-hemengo jendea (1971), 49 narrazioz osatua, gailegoen erretratuen galeria bat, Literaturra Unibertsala bildumarako Mikel Iriartek 1996an itzulia, orain sareak osorik eskaintzen dizuguna.
Abe
18
09
1979ko abenduaren 18an atera zen inprimategitik Susa aldizkariaren lehendabiziko alea. Aurreneko sei urteetan Josu Landa, Pablo Sastre, Iñaki Uria, Xabier Montoia, Mikel Antza eta Eneko Olasagasti izan ziren eragile nagusiak (portadista: Julio Pardo, logotipoa: Rafa Serras). 30 aldizkari argitaratu zituen Susak 1980tik 1994ra, denera 33 zenbaki (hiru ale bikoitzak izan baitziren). Azken zazpi urteetan Gorka Arrese eta Iñigo Aranbarri arduratu ziren aldizkariaren edizioaz, eta azkeneko hiru zenbakiak Lubaki Bandak egin zituen (Asier Serrano, Gari Berasaluze, Xabier Aldai, Harkaitz Cano, Xabier Gantzarain…). Susak 1983an sortu zuen argitaletxea, Montoiaren Anfetamiña poema liburuarekin abiatuta, Landa editore zela.
Abe
16
09
Marguerite Yourcenarren hamar ipuineko bilduma duzu Ekialdeko kontakizunak, 1996an Imanol Zurutuzak itzuli eta orain osorik sarean eskaintzen dizuguna. Marguerite Cleenewerck de Crayencour 1903an jaio zen Bruselan. 1921ean argitaratutako lehen poema bilduma sinatzean asmatu zuen Yourcenar izengoitia. Hadrianoren oroitzapenak (1951) nobela da bere lanik ezagunena, Joxe Austin Arrietak itzulia; baina beste bi lan gehiago ere badira euskaratuak: Alexis (Maite Gonzalez Esnalen eskutik) eta Erremateko tiroa (Josu Zabaletak). Ekialdeko kontakizunak zertan diren, Yourcenarrek berak argibide labur batzuk ematen dizkizu liburu amaierako oharretan.
Abe
10
09
Poema, ipuin eta antzerkiak idatzi zituen Tene Mujikak (1888-1981). Gurasoen janari-dendan lan egiten zuen Deban, eta hantxe, euskarazko liburuak Lorenzo Boneta apaiz ikusmenez eskastuari irakurtzen, trebatu zen literaturarako. 1923an argitaratu zuen aurreneko liburua: Miren Itziarri idazkiak eta olerkiak, gutunez eta olerkiz atondua. 1934ko Antzerki Sariketara bi lan aurkeztu zituen Tene Mujikak, eta bi lehen sari izan zituen, azaroaren 29an Tolosan ebatziak: Gogo-oñazeak (sari nagusia) eta Gabon (haurrentzat idatzia). Antzerti bildumak abendu hartan argitaratu zuen Gogo-oñazeak, eta gero 1935eko apirilaren 28an antzeztu zuen Tolosako Lizarditarrak taldeak Donostiako Kursaalen. Gabon obra laburra 1935ko urrian inprimatu zen.
Abe
03
09
Zedarriturik dago mundu osoa. XX. mendeko gerra sutsu eta hotz guztien ondoren, oztopoa besterik ez dago denean, eta zaindaritza zorrotza gainera. Hesiak, murruak, trabak, mugak, fronterak inoiz baino gotorragoak bihurtu dira. Itxaro Bordak Susa argitaletxearekin plazaratu berri duen Ezer gabe hobe nobelako protagonista europarra da, izentzat Sigma eman zaion baionarra. Bi frontera igaro beharko ditu klandestinoki: lehendabizikoa Londreserako bidean, afrikar bati laguntzen; Mexikotik Kaliforniara bidean bigarrena. Bizi dugun garai ekonomiko bortitz, lapur eta zanpatzailearen lekukoa da eleberri sozial eta politiko hau: salaketa eta aldarrikapena aldi berean.
Abe
02
09
Armiarma atariak gune berri bat abiarazi du: Euskarari ekarriak. Munduko literaturatik euskarara itzulitako lanen bilduma egitea du xede, eta dagoeneko 900 erdal idazle baino gehiagoren 2.200 idazlanen erreferentziak dakartza: batzuk liburuak, besteak literatur aldizkarietan plazaratutako ipuin, antzerki eta poemak. Liburu berriak argitaratzen diren ahala eguneratuko da Euskarari ekarriak webgunea, eta hilero bizpahiru liburu emango ditu osorik sarean. Abendu honetan: Joseph Conraden Ilunbeen bihotzean, Marguerite Yourcenarren Ekialdeko kontakizunak eta Rudyard Kiplingen Kim.
Abe
01
09
Gaur egun Ukrainan den Berditxiven jaio zen Jozef Konrad Korzeniowski poloniarra 1857ko abenduaren 3an, garai hartako Errusiako inperioan. Hugo, Dickens eta Shakespeareren lanen itzultzailea zuen aita. Hamaika urte zituela umezurtz geratu zen, eta ikasketak utzita itsasontzietan hasi zen lanean hamaseirekin, aurrena frantsesetan, geroago britainiarretan. Ontzi kapitain izatera iritsi bezain laster, Erresuma Batuko herritar bilakatu zen 1886an, Joseph Conrad izenarekin. Lehendabiziko nobela 1895ean argitaratu zuen (Almayer-en eromena), baina bere laugarren nobela da orain sarean eskaintzen dizuguna: Ilunbeen bihotzean, Iñaki Ibañezek euskaratua. Conradek hiru zatitan emana argitaratu zen 1899an Blackwood’s Magazine aldizkarian (1902an liburu moldean). Zortzi urte lehenago, Leopold Errege ankerrak mendean zeukan Kongon egona zen Conrad eta, Mark Twain eta beste idazle batzuek bezala, salatu egin zuen han ezagututako sarraskia.
Aza
24
09
Iñaki Frieraren Zureak egin du nobelak premiazko amarru baten istorioa kontatzen du, thriller gisako matazan endredatu den kazetari baten ikerketak aletuz. Zenbat eta sakonago arakatu, orduan eta bihurriago korapiloak, askatu ordez trinkotu egingo balira bezala. Kazetariari gutun anonimoa heldu zaio erredakziora, emakumeen aurkako indarkeriari buruzko erreportajea idazteko enkargua hartu eta segituan; eta gutun anonimoan bideo-irudi hauek: gizonezko batek kotxe baten atea zabaldu, barruko andrea bortizki atera, ileetatik tiratuz lurrera bota du eta ostikoka hasi zaio. Isilgordeko mezu honen argudioak zein diren argitzeko gutizia piztu zaio kazetariari. Irentsi du amua!
Aza
18
09
Laugarren poema bilduma aurkeztuko du Igor Estankonak azaroaren 25ean (asteazkena) 11:30ean Bilboko Elkar aretoan (Poza kalean). Istorio gehienak gauza zirraragarriekin hasten diren bezala, halaxe hasten da liburu berria: bat-batean airean hedatu diren iratzeen esporekin. Ikusten ez dena baina izan badena deskribatzen du Estankonak, eta pentsamenduak maiz ezkutatu egiten duena esan. Zoriona, zalantzak, errepresioa, maitasuna… lerro bakoitza, behin eta berriro landua, grinen eta hotzikaren ispilu da. Emeki idatzita dago Iratzeen esporak, irakurketa izan dadin azkarra eta erabatekoa. Liburuko zazpi poema eskaintzen dizkizugu aurrerapen gisa, eta baita bideozko animazio bat ere, Maite Yurrebasoren irudiez eta Borja Estankonaren musikaz.
Aza
16
09
Leonardo Sciascia idazle deserosoa izan zen italiarrentzat, zokorik ilunenak arakatu eta kontzientzia kritikoa izatera iritsi baitzen, botereaz baliaturik errurik gabeko jendea zapaltzen duen edozeinen aurkakoa. Il contesto (1971) da ziur aski Sciasciaren nobela bikainena, bost urte geroago Francesco Rosik zinemarako moldatua (Cadaveri eccellenti izenburuarekin). Baina Hontzaren eguna (1961) da nobela ezagunena, hain zuzen ere euskaraz daukagun bakarra, Koldo Bigurik 1991n itzulia, Bellodi polizia eta Don Mariano mafiosoa aurrez aurre jartzen dituena. Eleberri hau ere zinemara eramana izan zen, Damiano Damianik 1968an.
Aza
10
09
Myanmar kolonia britainiarreko polizia-buru baten semea zen Hector Hugh Munro (1870-1916). Idazle izentzat Saki hartu zuen, eta ipuin laburren maisuetarik bat izan zen. Leiho irekia da Sakiren narrazio ezagunenetakoa, hamabost urteko neskatxa batek gidatua, eta Jon Mirandek 1960an Egan aldizkariarentzat euskaratua. Mirandek Ipuin kontatzailea ere itzulia zuen lehenago, 1956an (hogeita hamar urte geroago Mikel Azurmendik Porrot aldizkarirako moldatuko zuena). Luigi Anselmik bi istorio ekarri zituen Pamiela aldizkarira 1985ean: Infernutar parlamentua eta Katuaren lorpenak; eta urte berean Joseba Sarrionandiak eta Mitxel Sarasketak Gonbidatuak narrazioa Hamahiru ate liburuan. Zortzi ipuineko bilduma liburu bakarrean Rosa Miren Artolak atondu zuen, orain osorik eskaintzen dizugun hauxe: Ipuin hautatuak (1987an Baroja etxean argitaratua).
