Abu
30
13
Irlandako poeta garaikide handientzat jotzen den Seamus Heaney idazlea hil da, Dublinen. Naturalista baten heriotza eta Iparra poemarioen egileak 1995ean Nobel saria jaso zuen. Euskarari Luigi Anselmik Basaran pattarra poema ekarri zion (Bertzerenak, Pamiela, 2006), eta Erlea aldizkariaren 2. zenbakian Irlandako literaturari eskainitako lanean Patxi Ezkiagak bi poema euskaratu zituen, San Kevin eta xoxoa eta Glanmoreko xoxoa. Nobel saria jasotzean egindako mintzaldiaren zati bat ere euskaratu zuen Koro Navarrok. Armiarman irakur ditzakezu Seamus Heaneyren hiru poemak, euskaraz.
Abu
29
13
Joan den abuztuaren 15ean hil zen Slawomir Mrozek poloniarra, umore surrealistaz eta ukitu groteskoz zipriztindutako kontakizun gogoangarrien idazlea, baina baita ere antzerkigile eta marrazkilari aparta. Mrozeken bi ipuin euskaraturik bidali berri dizkigu Koldo Izagirrek: Europarra eta Soldaduaren estatua. Eta hirugarren bat ere baduzu, 1978an Pott aldizkarian argitaratu zena: Elefantea.
Abu
20
13
Maupassant idazle guztiz ezaguna bilakatu baino lehen, erreportaria izan zen Le Gaulois eta Le Gil Blas agerkarietan (lehenean 127 kronika eta 90 ipuin plazaratu zituen, bigarrenean 75 kronika eta 160 ipuin). Tunisiaren eta Algeriaren kontrako gerra abiatuko zuten kezkarekin, Gerla izenburuko artikulua idatzi zuen 1881n. Honelako esaldiak irakurriko dituzu hasieran: “Hiltzea krimen bat baldin bada, handizka hiltzea ez liteke izan inguruabar aringarria”. Eta amaieran: “Afrikak mintegi handi bat bilakatua dirudi, guk nahi bezainbat gerla emateko”.
Abu
14
13
New Yorkeko taxilariek 1934an egindako grebetan oinarritutako obra da Exkerraren zain (Waiting for Lefty), Clifford Odetsek idatzi eta Group Theatre taldeak 1935ean estreinatua Sanford Meisner-en zuzendaritzapean. Koldo Izagirrek itzuli zuen antzezlana 1998an, Joserra Fachadok gidariturik Donostian taularatzeko. Gaur 50 urte dira Clifford Odets hil zela, XX. mendeko antzerkigile nagusietarik bat. Zinemara ere eraman ziren haren lau lan: Golden Boy (1937), Clash by Night (1941), The Big Knife (1949) eta The Country Girl (1950).
Abu
06
13
Kurdistango poeta berritzaile eta garrantzitsuena hil da Estokolmon abuztuaren 4an: Sherko Bekas. Belaunaldi oso bat hazi zen haren poemak irakurtzen eta entzuten. Fayak Bekas poetaren semea, Hego (Irakeko) Kurdistanen 1940an jaioa, Kurdistango askapen mugimenduko kidea izan zen 1965etik, Kurdistango Ahotsa irratian lanean. Saddam Husseinek 1986an Anfal kanpaina abiarazi orduko erbesteratu zen Suediara. Kurdistanera itzulirik 1992an, lehen Gobernu autonomoko kultura ministroa izan zen. Idazle emankorra, mila orrialde baino gehiagoko bi liburukitan bildu dituzte bere lanak. Urtzi Urrutikoetxeak bederatzi poema euskaratu ditu haren gorazarrez.
Abu
02
13
Gaur 25 urte dira Carver hil zela. Harkaitz Canok euskaratutako Mandatua (1988) ipuina –Txekhov idazlearen azken egunei buruzkoa– eta Jose Mari Pastorrek itzulitako Idazteaz (1981) artikulua irakurtzeko gonbidapena duzue hau. Euskaraz Raymond Carverren bi liburu argitaratu izan dira: Katedrala (1983) Juan Mari Mendizabalek itzulia eta Zertaz ari garen maitasunaz ari garenean (1981) Koro Navarrok.
Uzt
31
13
Duela 99 urte, 1914ko uztailaren 31n hil zuten Jean Jaures filosofo, politikari eta idazlea Parisko kafetegi batean, zerbitzu sekretuek antolatutako krimenean, hartara Frantziak trabarik ukan ez zezan Gerla Handian sartzeko. Jean Jaures L´Humanité egunkariaren fundatzailea izan zen 1904an, eta greba bidez eta beste herrialdeetako sozialistei laguntza eskatuz saiatu zen gerra galarazten. Donibane Lohizunera bisita egin zuelarik 1911n, Alderatzearen Metodoa artikulua idatzi zuen, honela hasten dena: “karriketan, hala burgesia nola herria, ez da euskaraz besterik hitz egiten entzuten”.
Uzt
24
13
Joan den astean Versailles aldameneko Trappes herrian istilu larriak sorrarazi zituen Poliziak, zapiz estalita zihoan emakumezko bat estutu eta ondoren atxiloketak eginik. Gertatuen karietara, Daniel Zimmermann idazle frantses eta pedagogo berritzailearen Zaborra (Ordures) ipuina etorri zaio akordura Koldo Izagirreri, eta euskarara itzulirik eskaintzen dizugu.
Uzt
17
13
Hatsa elkartearen gidaria den aldetik da ezaguna batzuentzat Auxtin Zamora, 1998az geroztik “Hatsaren poesia” ekitaldiak antolatzen dituena urtero Senperen apirileko lehen asteburuan. Baina poesia zaleek zatiaz lehenagotik jarraitzen diote, Maiatz argitaletxearekin 1986an bere estreinako liburua (Ezin errana) plazaratu zuenetik. Gaur, hala ere, Zamoraren bigarren poema bilduma dakarkizuegu: Hatsaren bustia (1988), digitalizatu eta sarean eman dugu osorik.
Uzt
10
13
“Euskararen goresle bat naiz eta Euskal Herria eta bere jendearen zale gartsu bat”, idatzi zion Salvador Espriuk 1966an Juan San Martini gutun batean. Hain zalea, ezen Espriuren asmoa baitzen Euskal Herriari poema bilduma bat idaztea. Proiektua ez zuen amaitu eta sei poema baino ez dizkiogu ezagutzen, 1965 eta 1970 urte bitartean idatziak eta País Basc epigraferen azpian biltzen hasiak; nahiz eta entzuna dugun ineditoren bat ere badela, noizbait argitara ekarriko dutena. Aritz Galarragak oraingoz ezagutzen ditugun sei ale horiek itzuli eta bidali dizkigu, Espriuren jaiotzaren mendeurrenean.
Uzt
04
13
Desireeren umetxoa kontakizuna Kate Chopinen ipuin ezagunenetako bat da, 1893an argitaratua, eta orain Ana Isabel Moralesek itzulirik eskaini diguna. Ipuina entzun ere egin dezakezu, Xerezaderen Artxiboan grabatuta. Kate Chopin, sortze izenez Katherine O’Flaherty, XIX. mendeko idazle handietarik bat izan zen Amerikako Estatu Batuetan. At Fault (1890) eta The Awakening (1899) nobelak plazaratu zituen; izan ere, merezi luke bigarren eleberri hori noizbait euskarari ekartzea.
Uzt
03
13
Gabriel Arestiren Euskeraren izen poetikoak 1967ko hitzaldia antzeztuz abiaraziko ditu Patxo Telleriak Eako 10: Poesia Egunak uztailaren 19an. Biharamunean, larunbatez, Hedoi Etxartek eta Rikardo Arregik eta Fabiana Boer argentinarrak irakurraldia egingo dute arratsaldean, eta gauean Castillo Suarezen errezitaldia izango da, Urtebetetze festa poema liburuan oinarriturik. Amaitzeko, uztailaren 21ean eguerdian Eñaut Etxamendik Kantuaren poesia emanaldia eskainiko du, eta arratsaldean Oier Guillanek Elkartasun basatia errezitaldia.
Eka
26
13
Agur eta zorte on 1959an Grace Paleyk idatzitako kontakizun bat da, New Yorkeko Arte Errusiarreko Antzokian txartel-saltzaile lanean ari izandako Rosie Lieber-en istorioa kontatzen duena. Grace Paley (1922-2007) ipuingile eta poeta amerikarrak honela definitu zuen bere burua: bakezale borrokalaria eta anarkista kooperatiboa. Vietnamgo gerraren kontrako protestetan maiz atxilotu zuten, eta 1978an kartzelatu egin zuten Etxe Zuriaren aurrean arma nuklearren aurkako pankarta bat zabaltzeagatik. Jasone Larrinagaren itzulpenari esker euskaraz irakur dezakezu lehendabiziko aldiz.
Eka
19
13
1977an idazten hasi eta 1980an kaleratu zuen aurreneko liburua Jean Louis Davantek, bertsozkoa: Makila gorria. Ondoren, bestelako urrats bat egin nahi zuela erabakirik abiatu zen poesiaren bideetan, 1980ko udan. “Amodiozko poema sail bat idatzi nuen, eta Azkue Sarian aurkeztu”, baina Joseba Sarrionandiaren lehen liburuarentzat izan zen saria. Davanten poema bilduma hura, Itsasoak iraultzan, Maiatz argitaletxeak plazaratu zuen gero 1986an, eta orain osorik emana duzu interneten.
Eka
13
13
Critica eta El Mundo egunkarietan kazetari aparta izan zen Roberto Arlt (1900-1942) argentinarra. Kronikak, ipuinak, antzezlanak eta nobelak idatzi zituen. Iñigo Roquek Piztiak izeneko kontakizuna euskaraturik bidali digu, Arltek plazaratutako lehen ipuin liburutik ekarria (El jorobadito liburuko Las fieras, 1933). Gizonezko bat da kontalaria, emakumezko bati mintzo zaiona: “Ni prostituta baten kontura bizi naiz, aurrekari penalak ditut eta bizkarra bala-zuloz josirik hilko naiz, eta zu, berriz, bankuren bateko langile batekin edo erreserbako tenienteorde batekin ezkonduko zara egunen batean”. Xerezaderen artxiboan entzuteko ere badaukazu.
