uztailak
Urr 30 14
Horra hor paradoxa Eskualduna-rentzat Espainia aldean, fededun gehienak Alemaniaren alde eta fedearen kontrakoak Frantzia sustengatzeko prest. Gogoeta mamitsua dakarkigu aste honetako kazetak, berriz ere karlisten jokabidea hartzen du hizpide, kazetariaren iritziz euskaldun horiek oro tronpaturik dira alemanen alde.
Urr 29 14
Mikel Peruarena Ansak bigarren nobela aurkeztuko du urriaren 30ean: Su zelaiak, sarean osorik eskaintzen dizugun hauxe. Inoiz izandako gerrarik handi eta odoltsuena izan zen Lehen Mundu Gerra, 60 milioi pertsonaren mobilizazioarekin eta teknologia militar berrienarekin. Baionako Infanteriako 49. Erreximenduaren ibilerak aletuz, krudelkeria neurririk gabeko haren kontakizun gordina dakar nobelak. Soldadu saldoa duzu protagonista, infernuko zelaietan sarraski kolektibo batean kiskalia. Bataila eta triskantza haietan Euskal Herriko 6.000 lagun hil ziren, eta beste milaka batzuk era lazgarrian hondatu: itsu, maingu, herren, zoro. Belaunaldi oso bat sakrifikatu zen.
Urr 23 14
Frantzia eta Espainia aldeko eskualdunak ez omen dira beti bat. Gogoeta luze eta mamitsua dakarkigu Eskualduna-k, lurraldearen txikitasunaz jarduten du, eta azkenik bildotsak otsoen hazkurri direla ondorioztatu. Kazetak bi bandoen gerrako tresnak alderatzeari ekiten dio, ez da hau aste honetan leitu dezakegun alderaketa bakarra, Jean Etxepareren kronikan alemaniar eta frantziarren jantziak aletzean batzuen zein besteen abantailak eta desabantailak zerrendatzen ditu. Nor norekin sailean, munduko hainbat herrialdeen gerrarekiko jokaeraz mintzo zaigu. Frantsesek badituzte adixkide eta laguntzaileak baina badituzte etsaiak ere, eta era berean gerra muturra sartu nahi ez dutenak izan badira. Azterketa honetan, aliatuez gain, Japonia, Turkia, Italia, Espainia, Suitza, Norvegia, Suedia, Holanda, eta Kanada aberrien jokabidea aipatzen ditu. Aitortza baten kontatzean kazetariak ez du egokierarik alferrik galtzen uzten apaizen jarduna goraipatzeko. Bestalde, Milafranga, Mendiondo, Lekunberri, Isturitze eta Bastida herrietako kolpatu eta hildakoen berri ematen digu, horiek ditugu ondorioak baina gerraren jardun bortitzaz arrunt berri gutxi bai Eskualduna-n bai Euzkadi-n.
Urr 22 14
Martin Iturbe Baldaren Bizitzako urratsetan (CAP, 1973) eta Asekaitz (CAP, 1974) poema bildumak, oro har eta bereziki poesia sailean Irun Sariak hamarraldi horretan izan zirenaren eredua izan litezke: topikoen zakua, arrunkeriaren biltegia. Gizon izatearen gurutzea, kezkaren kezka, ilunpean argirik ez… Planteamendu xaloak, garapen xaloak, ideia xaloak. Modernitate kutsu edo sarien oinarrietan ezarritako lerro kopurua betetze aldeko amarru, hitz batek, bik edo hiruk osatzen dituzte lerroak, zutabe-poemak sortuz. Horrek ere zirriborro efektua egiten du. Urteak behar izan zituzten Irun sariek, egia esan, idazle idazleagoen estimua jaso arte. Argitaletxe batek eskaini zion Kutxari sarituak argitaratzea prestigioa eta zabalkundea azkartzearren, baina Kutxak jarraitu du, egundaino, argitalpenak egiten.
Urr 16 14
Gerra gaztigu gisa, denok omen gara hobendun Jainkoaren aldean, hori biltzen du aste honetako Eskualduna-ren lehen predikuak. Jarraian logistika kontuak aipatzean burdinbidearen garrantzia azpimarratzen du, trena ezinbestekoa baita gerran ari direnak asetzeko eta horiek armaz hornitzeko. Badu txungurretik Jean Elizalde Zerbitzari apaizaren kronikak, “Kazeta egileak eta gerlariak ez dituzte naski gauzak begi beraz ikusten”, lehen predikuaren aldean tonu belizista begi-bistakoa da lubakietan den apezaren kronikan. Bestalde gizonak gerran ari diren bitartean, geratzen diren laborariek elkarri laguntzen diote eta mozkinak ez dira sobera urritu, hori bai, laborantzako tresna gutxiago saltzen dira. Oso berri gutxi gerraren inguruan, ezin jakin nor ari den nagusitzen.
Urr 15 14
Munduko Poesia Kaierak bildumak kalean du bigarren emaria: Emily Dickinson, Carlos Drummond de Andrade eta Miguel Hernandez. Beñat Sarasolaren zuzendaritzapean, hauek izan dira antologia horien paratzaile eta itzultzaile, hurrenez hurren: Angel Erro, Koldo Izagirre eta Josu Landa. Kaier horien aurkezpen errezitaldia bihar izango da, Egiako (Donostia) Bukowski tabernan, 19:00etan.
Urr 09 14
Arma bat nagusitu da gerra honetan, zentsura da arma berri hori. Aski kronika laburra dakar aste honetako Eskualduna-k, eta ia osoki pentsaren kontrola hartzen du hizpide. Kazetariak gogora ekartzen du 1870eko gerran informazioarekin gertaturikoa, berri oro, datu oro hedatzen zen prusiarren kontrako gerran, eta ohartarazten digunez maiz informazioa traidoreek zabaldua zen, Frantzia saldu zuten horiek, baina egun ez da hori gertatzen ari, egun sekretu gaitza da gobernuak aski ongi kudeatzen duen arma berria. Zentsuraren gorazarrea.
Urr 08 14
Hitzaurrea egin zion Gotzon Garatek berak Izurri berria (Bilbo Aurrezki Kutxa, 1982) nobelari. Nobela beltza baita, genero honek gurean izan dituen aitzindariak gogora ekarri (Loidi, Izeta, Peillen, Gereño) eta historia labur baterako ildo nagusiak ezarri nahi izan zituen aipatu autoreen lanez ohartxo batzuk eginda. Nobela beltzaren gorazarrea oroz gain, eredu estatubatuarra proposatuz. Egileak maila bat igo zuen arteko nobelagintza mota hau euskaraz, heroiaren karakterizazioaz —detektibe zurrutero eta gonazalea— eta dialogoen biziaz. Horrelako lanek eskatzen duten jakin beharra eta segidaren irrika egoki taxututa, Izurri berriak ongi antolaturiko egitura ere ekarri zuen. Baina gogorrarena egiten dakien arren, Haitz Zumeta detektibea, bere lagunak bezala, xaloa da funtsean, eta xalotasun honek katramilaren irtenbideak kutsatzen ditu. Ahultasun horrek, tamalez, zuritu egiten du belztasuna.
Urr 03 14
Urriaren 25ean (larunbat goizez) Zarautzen abiatuko da 11. Literatura Eskola, Martin Ugalderen literaturari buruz Larraitz Ariznabarretak eskainiko duen hitzaldiarekin: “Deserriaren kartografia”. Hurrengo hilabeteetan aztergai izango dituzte: euskal literatur kritika (azaroan Larrabetzun), Virginia Woolf (abenduan Iruñean), Ulyssesen itzulpenak (urtarrilean Bilbon), Piarres Larzabalen antzerkia (otsailean Donostian), Xabier Amurizaren lanak (martxoan Durangon), komikiaren literatura (apirilean Hendaian) eta poesia feminismotik irakurria (maiatzean Gasteizen). Hizlari izango dira: Ibon Egaña, Ana Morales, Itziar Diez de Ultzurrun, Xabier Olarra, Ixabel Etxeberria, Andoni Egaña, Asisko Urmeneta eta Kattalin Miner. Izena emateko: eskola@literaturaeskola.org
Urr 02 14
Elizaren defentsa sutsua egiten du Eskualduna-k eta bide horretan Frantzian frantses izeneko Alemaniako alemanak baino alemanagoak diren anitz badirela salatu. Euskal apaizen eginak azpimarratzen ditu kazetak, kronikaren erdia baino gehiago gai horri eskaintzen baitio. Bestalde, Ingalaterraren itsas blokeoaren eraginez Alemaniak pairatzen duen jaki eskasia aztertzen du, moltsa laburrari bizitzea mehe. Hil eta kolpatuen berri ematean hona Eskualduna-ren adierazpena: egiazko kuraia ez da soraiokeria; egiazko kuraia zangopean ezarriz aitzina kurritzea da. Era berean, Baionako Gurutze Gorriak egin eskaera eta Txilen ziren zortzi euskaldun etxetik pasa gabe su zelaietara zuzen joan direla notizia biltzen ditu Baionako kazetak. Gerrari buruzko informazio gutxi aste honetako Euzkadi-n. Kirikiño alemanen atzera-egiteaz mintzo da, triskantza doixtarrentzat, bigarrena omen.
Ira 29 14
1939ko irailaren 29an hil zen, Kanbon, Joseba Zubimendi. Kazetaria, idazlea, grina eta jardun handiko euskaltzalea eta kultur eragilea izan zen donostiarra. Gaztetandik euskal kultur mugimenduari atxikia, errealitateari erreparatzeko begi zolia zeukana, Zubimendiren kronikek 1920ko eta bereziki 30etako euskal gizartea erakusten digute. Eta bere kronikek ez ezik, bere jardunek kazetaritzan, irratigintzan, antzerkian, kantagintzan… gizarte hori saretzen lagundu zuten. El Día, Argia, El Pueblo Vasco, Euzko Deya, Euzkadi eta beste hainbat mediotan jardun zuen, eta gerra eta erbestea ere kontatu zizkigun, gaur 75 urte Kanbon zendu zen arte. Gernika erraustean, lekuko nintzen artikulua, adibidez. 1897an Donostian jaioa, hainbat lan argitaratu zituen: bi poema liburu, Aberri Oyuak eta Zumalakarregi, biak ere Armiarmako Klasikoen Gordailuan irakurgai daudenak. Yakintza aldizkarian kaleratutako bertsolari txapelketen kronikak ere eman zituen argitara, Bertsolari Guduak 1935-1936 liburuan bilduta, eta Gipuzkoako Aurrezki Kutxak ateratako bakarrizketa labur bat ere bai, Zalaparta. Guztiak jarri ditugu on-line. 2002an, berriz, Koldo Izagirrek bildu eta Alberdania argitaletxeak eta Donostiako Udalak plazaratu Bertso minez kronika liburu ederra dugu.
Ira 24 14
“Bosteraino kontatzen jakitea aski zait bizitza ulertzeko. Bost: nire bakardadeak dira bost. Lau: nire lagunak dira lau. Hiru: nire ilusioak dira hiru. Bi: nire amodioak dira bi. Bat: heriotza da bat eta bakarra”. Pako Aristik irailaren 30ean Urari ostutako poemak liburu berria jendaurrean aurkeztu aurretik sarean eskaintzen dizugu osorik. Gogoetak barreiatuz eta istorioak kontatuz, bidaia samur bat eskaintzen digu Pako Aristik, anekdota xumeetatik abiatu eta unibertsoaren neurrira eginak gaudela deskubritu arte. Poetak egina dauka hautua: ezer gabe jaio zena ezer gabe joango den promesa. Urriaren 1ean lehendabiziko errezitaldia egingo du, Donostiako Garoa liburu-dendan.
Ira 19 14
Sekulorun Sekulotan (Kriselu, 1975) amaitua zeukan Patri Urkizuk 1972rako. Saizarbitoriak eman behar izan zion bultzada argitalpenari. Zaila zen orduan atzematea “bataz besteko irakurlearen” azpitik —borondate onekoa, euskaltzalea, ez bereziki literaturari emana, euskaldunberria maiz— bazetorrela Lur belaunaldia esan genezakeena baino gazteagoko bat, sudurpean hartzen zuen guztia irakurtzen zuena batere konplexu pedagogikorik gabe. Nolako poza egilearekin batera murgiltzea hizkuntzaren magma gardenzikin lodimehe gazibihurri gozoan; nolako betetasuna irakurri ahal izatea guri ere burura zetozkigun obsesioak, sexua eta langileria, gure kantu zaharrak eta vietnamdarren borroka, zanpaketa eta zurruta eta kantu berriak… Oroimena jauzika egun-atzo, kontzientzia ibaika han-hemen, adimena esaka ni-gu. Errealitate konplexu bat, historian bizi gineneko froga. Disfrutatzeko testu bat.
Ira 18 14
Lehen garaipen handia, Marne ibaiako guduan Alemania gertatu da galtzaile. Gaina hartzean Lurdako amaren laguntza funtsezkoa izan dela azpimarratzen du Eskualduna-k. Alemaniarren jokabide okerrak aletzen ditu, gerra egiteko erabakia hartua zutela, arerioak gutxietsi zituela, ez zutela Altsazia eta Lorrena bereganatzen jakin, kazetarentzat ez da Alemania bakarra eta horrek zailtzen du haien batasuna. Igarle dabil Eskualduna, gerra honen ondotik armadak gutxituko direla uste baitu. Ondotik kolpatu eta hilen berri ematen du, zehaztasun osoz kontatzen du soldadu frantses baten pasadizoa, frontean gertaturikoak gizatasunaren eredutzat hartua. Apaiz lotinanta, Ibarnegarai diputatua, Eskualduna ez da etxekoekin ahaztu. Kirikiñok Euskadi-n Wilson AEBetako lehendakariak Gilen Kaiserrari kargu hartu diola agertzen du, Belgikan emakumezkoekin egin demasen karietara hartu dio kargu. Ingelesen abertzaletasuna goratzen du Euzkadi-k, kintarik ez duen herrialdean nola agertzen diren prest armak hartzeko aberriaren etsaien kontra. Astekariak gertakari hori probesten du hainbat herrikideren ustezko abertzaletasuna kritikatzeko.
Ira 11 14
Iraganak iragan, ikusiak ikusi, biba Frantziako populuaren bihotza! Aste honetan ere batasunaren aldeko aldarria da Eskualduna, besteak beste eliza eta zenbait politikariren kontra aditutakoak isilarazteko. Kazetak gerran ari diren herrialdeen soldadu kopuruak dakarzkigu eta azaletik bada ere, Belgikako frontea eta Errusiaren partehartzea hartzen ditu hizpide. Frontean irautea irabaztea da Eskualduna-rendako. Berri ezean, Baionara ekarri kolpatuen testigantzak agertzen ditu, eta bidenabarkoan alemanen krudelkeriak agerian utzi. Informazio gehiago eskaintzen digu Euzkadi-k eta fronteen egoerari errepasoa eman ondotik zenbait gertakari zehaztasunez agertu. Belgikako Lovaina eta Anberes hirietan jasotakoak, hegazkin alemanek Paris bonbardatzean gertaturikoak eta Errusiako fronteari dagokionez, Lenberg hiriko gudua. Azken honen kontakizunean lerroartean irakurtzera gonbidatzen gaitu Kirikiñok. Bakoitzak bere astoari arre, aste honetan ere aliatuen aldeko agertzen da Euzkadi eta ez du egokierarik galtzen karlisten kazetak egurtzeko.